بچه‌ها با تعامل با همسالان، رقابت، گذشت و خیلی از روابط اجتماعی را یاد می‌گیرند والدین تک فرزند این امکان را از فرزندانشان دریغ می‌کنند.
روانشناسان معتقدند، اگرچه تجربه داشتن یک فرزند، امکان ارتباط بیشتر و کامل‌تر را میان والدین و فرزند برقرار کرده و صرف هزینه‌های کمتری را نیز به دنبال خواهد داشت، اما تربیت تک فرزند بسیار مشکل‌تر است.
به نحوی که والدین کودک تک فرزند بایستی روش‌های متفاوت تری را در مقایسه با دیگر والدین اجرا کرده تا از پیامد‌های احتمالی آن مانند متوقع شدن بیش از حد فرزند، احساس تنهایی یا منزوی شدن کودک پیشگیری شود.
برخی از تک فرزند‌ها هیچ گاه نمی‌آموزند که چگونه با ناکامی‌ها و شکست‌ها مبارزه کنند و تصور می‌کنند تمام منابع و امکانات اقتصادی چه در خانواده و چه در اجتماع به او تعلق دارد.
تبعات تربیتی تک فرزندی
گرایش به انزوا، افسردگی، ضعف در برقراری ارتباط با همسالان، توجه بیش از حد به بازی‌های رایانه‌ای و انفرادی، ترس یا تنفر از حضور در گروه‌های اجتماعی از جمله خصوصیات تک فرزندهاست.
زندگی در کنار برادر یا خواهر روحیه جامعه گرایانه کودک را تقویت کرده و مدیریت درروابط اجتماعی را به وی می‌آموزد. هم دلی و هم سویی با افراد خانواده، عشق ورزی و سهولت در برقراری ارتباط با افراد هم سن در جامعه و مدرسه از اصلی‌ترین ویژگی‌های فرزندان خانواده‌های دارای بیش از یک فرزند است.
فقدان بلوغ اجتماعی در تک فرزندان
دکتر غزال زاهد، فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان در خصوص گسترش این پدیده در جامعه مدرن امروز و پیامد‌های آن می‌گوید: تک فرزندی که رواج آن از چند دهه اخیر در کشور‌های پیشرفته آغاز و در حال حاضر در کشور‌های در حال توسعه به سرعت در حال گسترش است، در صورت بی توجهی به شیوه‌های صحیح تربیتی و برنامه ریزی‌های غلط، تبعات و پیامد‌های غیرقابل جبرانی را در برخواهد داشت.
این روانپزشک اضافه می‌کند، خانواده‌هایی که از نظر اقتصادی و شرایط فرهنگی – خانوادگی آمادگی فرزندپروری در شرایط مطلوب را دارند، بهتر است به جای داشتن یک فرزند، حضور فرزند دیگری را نیز تجربه کنند.
حضور دو فرزند در خانواده این مزایا را دارد که باتوجه به اینکه میزان امکانات و توجه والدین تنها معطوف یک فرزند نمی‌شود، کودکان فرصت یادگیری مهارت و توانایی‌های مختلف زندگی را پیدا می‌کنند. این در حالی است که در شرایط تک فرزندی، این کودکان به علت شرایط ویژه‌ای که دارند، در کسب برخی مهارت‌های زندگی ضعف دارند.
باید توجه داشت که بلوغ روحی و روانی، پدیده‌ای کاملاً ارثی نیست بلکه اکتسابی است.
این بلوغ مواردی همچون شناخت خود، میزان واقع بینی و انتخاب مؤثر را شامل می‌شود و به راحتی به دست نمی‌آید، بلکه به تجربه هائی سخت و طاقت فرسا نیاز دارد. کودکی که تک فرزند خانواده است کمتر با مشکلات مواجه می‌شود و در معرض تجربه کردن شکست، ناکامی رانده شدن و... قرار نمی‌گیرد و شرایطی را که لازمه بلوغ روحی، روانی است، تجربه نمی‌کند.
جایگزینی بزرگتر‌ها به جای همسالان
دکتر متین ثابتی، روانپزشک کودک در خصوص تبعات تک فرزندی می‌گوید: اکثر کودکان تک فرزند، تنهایی را تجربه کرده و برای فرار از این گوشه گیری، مجبور به تعامل با دنیای بزرگ تر‌ها می‌شوند. از طرف دیگر، تمام توجه والدین و اطرافیان به سوی این گروه از کودکان جلب شده و این مسئله باعث وابستگی بیش از حد کودک به پدر و مادر می‌شود. تا جایی که از دست دادن یکی از والدین یا هر دوی آن‌ها به عنوان دغدغه‌ای بزرگ تا پایان عمر، همراه همیشگی آن‌ها است.
تاثیر منفی تک فرزندی بر مراحل رشد کودک
یکی از معایب تک فرزند بودن، تأثیر آن بر مراحل رشد کودک است. این کودکان کسی را ندارند تا با او رقابت یا بازی و دعوا کنند. آن‌ها دوست و همدمی در منزل ندارند، بنابراین برخی از احساسات را تجربه نمی‌کنند و فرصتی برای کنترل و مدیریت آن‌ها نخواهند داشت.
جایگزینی شدن رسانه برای رفع تنهایی
رسانه‌ها مانند دریچه‌ای به جهان خارج دردیدگاه‌ها و رفتار‌های افراد موثر هستند؛ کم شدن ارتباطات کلامی، در خانواده‌های کم جمعیت، سبب حاکمیت رسانه‌های تصویری می‌شود.
این امر تغییر الگوی ارتباطی در خانواده را به همراه دارد. کودک یا نوجوانی که از تنهایی رنج می‌برد به دنبال جایگزینی برای اوقات فراغت خود است در نتیجه به تلویزیون، جاذبه‌های گرافیکی و هیجان‌های کاذب در بازی‌های رایانه ایو دنیای مجازی رو می‌آورد.
تبعات اجتماعی منفی تک فرزندی
متوقع بودن تک فرزندان مانع ارتباط اجتماعی درست آنان
از دیدگاه جامعه شناختی، شیوع تک فرزندی برای جوامع خطر محسوب می‌شود و تاثیری که این پدیده بر نظام خانواده می‌گذارد به طور مستقیم بر نظام اجتماعی نیز تاثیرگذار خواهد بود.
دکتر غلامرضا علیزاده، جامعه شناس در خصوص تاثیر منفی این پدیده در خانواده می‌گوید: در برخی از خانواده‌های تک فرزند، کودکان بسیار متوقع و در عین حال تمامیت خواه تربیت می‌شوند و از آنجایی که تمام توجهات معطوف کودکان تک فرزند می‌شود، آن‌ها خود را محور تمام خانواده دانسته و تصور می‌کنند آنچه را که می‌خواهند باید در سریع‌ترین زمان ممکن به دست بیاورند.
دکتر علیزاده تصریح می‌کند، این در حالی است که در خانواده‌هایی که حداقل دو فرزند دارد، حس مالکیت کمتر وجود داشته و به واسطه تمرینات اجتماعی شدن، فرآیند رشد در کودکان افزایش پیدا می‌کند و اگر چنین فضا‌هایی برای کودکان تک فرزند محقق نشود، مراحل رشد اجتماعی در کودک شکل نگرفته و این کودکان نسبت به نوع تعاملات بیگانه می‌شوند که در آینده و در ارتباطات اجتماعی و کلامی تاثیر منفی خواهد گذاشت.
دکتر غزال زاهد در خصوص ویژگی‌های شخصیتی تک فرزند‌ها می‌گوید: دسته‌ای از کودکان تک فرزند، دارای شخصیتی شکننده، آسیب پذیر، متوقع و تحریک پذیر در مقایسه با سایر کودکان بوده و در کسب مهارت‌هایی که با جامعه و فرهنگ‌های بیرون از محیط خانواده در ارتباط است ضعف دارند.
دکتر غلامرضا علیزاده، جامعه شناس نیز در این خصوص می‌گوید، گروهی کودکان تک فرزند در برخورد با جامعه بیرونی انتظار دارند که افراد در خارج از نظام خانوادگی همانگونه با آن‌ها رفتار کنند که در خانواده با آن‌ها رفتار می‌شود، از این رو والدین باید شیوه‌های تربیتی و رفتاری مناسبی را اعمال کنند.
تک فرزندی تهدیدی برای سرمایه نیروی انسانی
دکتر غلامرضا علیزاده، جامعه شناس در خصوص عوامل شکل گیری تک فرزندی در جوامع مختلف می‌گوید: بخشی از علل ترویج پدیده تک فرزندی، تحت تاثیر الگوبرداری‌هایی است که پاره‌ای از خانواده‌ها بخصوص قشر متوسط و بالاتر از الگو‌های جوامع دیگر دارند. از طرف دیگر در بیشتر جوامع صنعتی رشد تک فرزندی به دلیل مشغله‌های بیرونی و شغلی افراد جامعه بوده و در پاره‌ای از الگو‌های اجتماعی به دلیل اینکه هر دو والد شاغل بوده و زمان کمی برای نگهداری از کودک دارند به سمت تک فرزندی می‌روند.
ازدواج دیر هنگام
این جامعه شناس اضافه می‌کند: از سوی دیگر ازدواج دیرهنگام و افزایش سن ازدواج در جوامع پیشرفته و در حال توسعه از دیگر عوامل تک فرزند شدن خانواده‌ها است که این مسئله در صورتی که اینگونه پیش رود، جوامع در هزاره سوم با مشکل جدی در تجدید نسل روبه رو خواهند شد. با این حال باید توجه داشت، علاوه بر مشکل تجدید نسل در قرون آینده، نیروی انسانی، سرمایه‌ای مهم برای جوامع محسوب شده و در صورتی که به روند رشد کیفی جمعیت توجه شده و از توانایی‌های نیروی انسانی برای کشور استفاده شود، پیشرفت جوامع تضمین خواهد شد و در صورتی که مدیریتی دقیق اعمال نشود، فرصت‌ها به تهدید تبدیل خواهد شد.
بیشتر بخوانید:تربیت کودکان با محبت
از سویی دیگر در جوامعی مانند چین که تک فرزندی به امری ناگزیر تبدیل شده، مسئله جنسیت مطرح می‌شود و برنامه ریزی‌های ناصحیح باعث برهم خوردن توازن جمعیت میان زنان و مردان شده و مشکلات متعددی را به دنبال خواهد داشت.
سخنان خانم دکتر اردبیلی درباره فرزند آوری
منبع: سایت اهل البیت