جشن چهلم نوروز از جشن های ایران باستان است که در روز دهم اردیبهشت ماه به‌عنوان یکی از آیین‌های نوروزی در مناطق مرکزی ایران برگزار می‌شود.
به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما ، از اصیل‌ترین و زیباترین رویدادهای تاریخی ایران، جشن های ایران باستان است که از گذشته تا امروز در جای‌جای ایران برگزار می‌شوند. به همین منظور مردم ایران باستان جشن‌های متنوعی برای نکوداشت نیکی و برقراری اتحاد و همدلی میان خود برگزار می‌کردند. ریشه اوستایی کلمه جشن، «یسن» و به معنی ستایش و پرستش است که ماهیت جشن‌های زرتشتی را نشان می‌دهد.
این جشن‌ها فرهنگ غنی ایرانیان را به نمایش می‌گذارد و نام بعضی از آن‌ها در فهرست میراث فرهنگی و معنوی ایران در یونسکو به ثبت رسیده است. برگزاری و زنده نگه داشتن این مراسم از اهمیت بالایی برخوردار است و انواع مختلفی دارند که متاسفانه بعضی از آن‌ها سال‌ها فراموش شده‌اند. جشن چهلم نوروز یکی از جشن‌های زیبای ایران باستان است که روز دهم اردیبهشت در برخی از مناطق مرکزی برای نکوداشت عید نوروز برگزار می‌شود. برای آشنایی بیشتر با این جشن در این مقاله همراه ما باشید.
جشن چهلم نوروز چه روزی است؟
روز دهم اردیبهشت در تقویم ایران باستان به‌عنوان «آبان روز» یا همان «جشن چهلم نوروز» نامگذاری شده است و همان طور که از نام آن می‌توان حدس زد، این جشن چهل روز پس از عید نوروز برگزار می‌شود. این جشن به جشن «چلمو» نیز شناخته می‌شود. این روز هم‌زمان است با روز آغاز جشن «میان بهار» یا «میدیوزوم» که به‌عنوان نخستین گاهنبار شناخته می‌شود؛ ایرانیان این روز را روز آفرینش آسمان می‌دانستند و از این روز به‌مدت پنج روز جشن می‌گرفتند.
هریک از جشن‌های ایران باستان برای منظوری برگزار می‌شدند و هدف از برگزاری جشن چهلم نوروز مانند تمام جشن‌های باستانی ایران، جمع شدن دور هم، دید و بازدید، نزدیک شدن دل‌ها، گردش و شادی است. این جشن در تقویم باستانی ایران در گذشته بسیار متداول بوده است.
با توجه به تقدس عدد چهل نزد ایرانیان باستان و همچنین جشن چهلم نوروز، زرتشتیان اعتقاد داشتند که اورمزد آسمان را در چهل روز یعنی از اول فروردین تا دهم اردیبهشت آفریده و به همین دلیل، چهلم نوروز را جشن می‌گیرند و گرامی می‌دارند. عدد چهل از زمان دین زرتشت نزد ایرانیان عددی مقدس بوده و امروزه تاثیر و تقدس این عدد را در ادیان دیگر و حتی در آیین اسلام نیز به چشم می‌خورد. به‌طور مثال، بعد از مرگ مراسم چهلم برای شادی روح فرد متوفی برگزار می‌کنند.
آداب جشن چهلم نوروز
هریک از جشن‌های باستانی ایران آداب و رسوم مخصوص خود را دارد و این آداب و رسوم آن را از جشن‌های دیگر متمایز می‌کند. در جشن چهلم نوروز نیز زنان و مردان شیرازی در ساعاتی جداگانه در چشمه سعدی آبتنی می‌کردند. یک عقیده در بین مردم شیراز وجود داشت که در این روز یک ماهی سر از آب بیرون می‌آورد که انگشتری زرین همراه خود دارد که نشانه بخت و اقبال است. کرمانی‌ها نیز در این روز به زیارت شاه خیرالله می‌رفتند.
مردم شیراز در جشن چهلم نوروز در چشمه سعدی آبتنی می‌کردند و اعتقاد داشتند که در این روز یک ماهی سر از آب بیرون می‌آورد که انگشتری زرین همراه خود دارد که نشانه بخت و اقبال است.
در گذشته، این جشن به روش‌های متفاوتی برگزار می‌شد. به‌عنوان مثال در غروب روز چهلم نوروز که به اصطلاح به آن «تنگ شوم» گفته می‌شد، اسفند و کندر دود می‌کردند. از رسوم دیگر این جشن رسم «چک و دوره» بوده است. به این صورت که صبح چهلم زیر درختی سبز، کوزه‌ای کوچک به نام «دوره» قرار می‌دادند و هر کس با نیتی وسیله‌ای مانند دکمه، انگشتر یا دستمال داخل آن می‌انداخت سپس روی آن دستمال سبز می‌گذاشتند.
هنگام غروب، زنان و مردان دور هم می‌نشستند و باهم شعری می‌خواندند؛ سپس دختر نوجوانی از داخل دوره یک شیء بیرون می‌آورد. هر شخص با توجه به شعری که هنگام بیرون آوردن شیء خود خوانده می‌شد، نیت خود را بازگو می‌کرد و به این روش فال می‌گرفتند. باور عامیانه‌ای دیگر این بود که در این روز با نیت برای دختر شاه پریان سفره پهن می‌کردند، داخل سفره خوراک مرغ، نمک، انواع میوه، تنقلات و سبزی می‌گذاشتند و در کنار سفره شعر و سرود می‌خواندند و موسیقی می‌نواختند.
از آداب به‌جای‌مانده از این جشن می‌توان به رفتن به دامن طبیعت و پختن آش اشاره کرد. آش شیر از خوراکی‌های متداول در این جشن است. در گذشته مردم معتقد بودند شیری را که در شروع فصل شیردوشی گرفته می‌شود، باید بین یکدیگر تقسیم کنند تا موجب خیر و برکت باشد. هرساله از عید نوروز تا ۴۰ روز بعد از عید دامداران و عشایر فرآورده‌های دامی و به‌ویژه شیر دام‌های خود را رایگان بین مردم و فقرا توزیع می‌کردند و روز چهلم به شکرانه این توفیق مراسم جشنی را با نام جشن آش شیر در دامنه کوه شاه برگزار می‌کردند. عشایر و دامداران پس از دوشیدن شیر گوسفندان، حبوبات آش شیر را بر پشت الاغ‌ها می‌کردند و به محل می‌بردند و رشته آش را در همان مکان درست می‌کردند.از آداب مهم جشن چهلم نوروز، پختن آش شیر در دامن طبیعت است.
آش رشته و انواع میوه‌ها و تنقلات دیگر را نیز در این جشن مصرف می‌کردند. مردم از روز نهم اردیبهشت برای جشن آماده می‌شدند. در غروب روز نهم اردیبهشت دور هم جمع می‌شدند و روز دهم را به جشن، پایکوبی و بازی‌های بومی و محلی می‌گذراندند. خانواده‌هایی که با یکدیگر کدورت و ناراحتی داشتند، با پادرمیانی بزرگان آشتی می‌کردند و کدورت‌ها را از یاد می‌بردند.
کجا جشن چهلم نوروز ببینیم؟
این جشن در گذشته در مناطق مرکزی ایران مانند بسیاری از نواحی استان‌های کرمان و فارس برگزار می‌شد. هم‌اکنون نیز این جشن کم و بیش در مرکز ایران و مناطقی که زرتشتیان حضور دارند، از جمله یزد، کرمان، شیراز و بخش پاریز از توابع شهرستان سیرجان، توسط مردم و رمه‌داران با ویژگی‌های مختلفی برگزار می‌شود. مردم کرمان از گذشته تاکنون جشن نوروز را زنده نگه داشته‌اند. کرمانی‌ها در این روز که به آن «تندرستون» نیز می‌گویند، به دشت‌ها و دامنه کوه‌های اطراف شهر می‌روند و با خوردن آجیل و شیرینی و میوه و آش، جشن می‌گیرند و با روشن کردن شمع برای خود و عزیزان‌شان، در سال جدید آرزوی تندرستی می‌کنند. عده‌ای از بانوان با «زاغ سوختن» فال می‌گیرند و آینده زیبایی برای خود ترسیم می‌کنند. کودکان بازی می‌کنند و پدران نیز به آن‌ها کمک می‌کنند و این گونه تندرستون از بعدازظهر دهم اردیبهشت تا پاسی از غروب خورشید سپری می‌شد.
اگر مایل به دیدن این جشن باستانی و زیبا هستید، می‌توانید در روز دهم اردیبهشت به ۱۵ کیلومتری جاده آسفالته شهر «سرچشمه» به «پاریز» سیرجان بروید. در این منطقه صخره‌ای عظیم و نسبتا بلند خودنمایی می‌کند که به «شاه خیرالله»، «کوه عروس» یا «خال کوه» معروف است. محدوده این کوه هم‌اکنون در اختیار عشایر و گله‌داران پاریز است و مردمان آن رسومات جشن چهلم نوروز را برگزار می‌کنند.