رسول خدا (ص) فرمود:، چون روز اول شوّال فرا مىرسد منادی فریاد مىکند: اى مؤمنان در این صبح گاه بشتابید براى جوایزتان (سپس فرمود) اى جابر جوایز خداوند متعال که مانند جوایز این پادشاهان نیست، آن گاه فرمود: امروز روز جایزه است.
عید فطر درقرآن
کلمه عید فقط یک بار در قرآن مجید ذکر شده و آن هم در آیه ۱۱۴ سوره مائده است که «اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنْزِلْ عَلَیْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ تَکُونُ لَنَا عِیدًا لِأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا»؛ روز اول ماه شوال را عید نامیدند چرا که در آن به روزه‌داران دستور داده شده که روزه خود را افطار کنند و این بزرگترین عید برای روزه‌داران است.
عید واقعی
به گفته امام علی علیه السلام روزی که در آن فرد از گناه دست بردارد عید است پس چه عیدی بزرگ‌تر از عید فطر که یک مسلمان روزه‌دار بعد از یک ماه روزه‌داری و دوری از گناه و هوا‌های نفس در این روز بزرگ عیدی خود را از خداوند می‌گیرد.
امام باقر (ع) در این باره از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده است: اول روز شوال (روز عید فطر) منادی ندا می‌دهد:ای مومنان صبحگاهان برای گرفتن عیدی و جایزه خود بروید.
فلسفه عید
فلسفه این عید و همه اعیاد اسلامی ایجاد شادی عمومی است مسلمانان در این اعیاد روحیه شادابی و نشاط را به نمایش گذاشته و الفت در بین آن‌ها بیشتر خواهد شد.
مسلمانان با لباس پاکیزه از برکت نماز عید فطر فیض خواهند برد و این تجمع بزرگ مسلمانان نشان‌دهنده هم‌دلی و هم‌بستگی است.
زکات فطره
زَکات فِطره یا فِطریه از واجبات مالی اسلام است که در روز عید فطر پرداخت می‌شود. مقدار زکات فطره برای هر نفر، سه کیلوگرم از خوراک معمول مردم؛ مانند گندم و برنج است که معادل پولی آن‌ها را هم می‌شود پرداخت کرد.
آداب و احکام خاصی برای شب و روز عید فطر گفته شده است؛ ازجمله احیا، خواندن نماز و دعا، قرائت قرآن، غسل، زیارت امام حسین (ع) و گفتن تکبیرات خاص. این روز در کشور‌های اسلامی، تعطیل رسمی است. مسلمانان در این روز نماز عید فطر را به جماعت برگزار می‌کنند و طبق آداب و رسوم خود جشن می‌گیرند.
جایگاه و اهمیت
در روایات روز عید فطر، روزه جایزه‌های خدا، روز پاداش نیکوکاران آمرزش گناهان معرفی شده است. بنا بر روایتی که امام علی (ع) نقل شده عید فطر، عید کسی است که خداوند، روزه او را پذیرفته و عبادتش را قبول کرده است.
امام رضا (ع) فرمود:
«روز فطر، از آن جهت عید قرار داده شده است که مسلمانان، اجتماعی داشته باشند که در آن روز گرد هم آیند و برای خدا بیرون آیند و او را بر نعمت‌هایی که به آنان داده شده است، بستایند و روز عید، روز تجمع، روز خوردن روزه، روز زکات، روز شوق و روز نیایش است؛ و برای آن که اولین روز از سال است که خوردن و آشامیدن در آن حلال است؛ چرا که ماه رمضان، اولین ماه سال نزد اهل حق است.
پس خداوند، دوست داشت که در چنین روزی، همایشی داشته باشند تا خدا را حمد و ستایش کنند و در این روز، تکبیر در نماز، از آن روی بیش از روز‌های دیگر قرار داده شده که تکبیر، بزرگداشت خداوند و ستایش و ثنای او بر نعمت هدایت است.»
نامگذاری
کلمه «فِطر» از ریشه فَطر به معنای شکافتن، ابتدا و اختراع گرفته شده است. گفته شده «عید فطر» نیز از همین ریشه است؛ زیرا روزه‌دار دهانش را در روز عید فطر بر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها باز می‌کند.
احکام
نماز عید: خواندن نماز عید در زمان غیبت امام مهدی (عج) مستحب است؛ ولی در عصر حضور و حاکمیت امام (ع) واجب است.
روزه گرفتن در روز عید فطر حرام است.
به گفته ابوالصلاح حلبی، مسافرت کردن در روز عید پس از طلوع خورشید و پیش از گزاردن نماز عید در فرض وجوب نماز عید، حرام و در غیر این صورت، مکروه است.
اعمال و آداب شب عید فطر عبارتند از:
خواندن دعا، نماز و قرائت قرآن.
خواندن دعای استهلال به هنگام رؤیت هلال شوال.
استحباب زیارت امام حسین (ع)
غسل کردن
وقت غسل شب عید فطر، از اول مغرب تا اذان صبح است. به گفته سید بن طاووس بنا بر روایتی قبل از غروب و بنا روایت دیگری اواخر شب غسل کند.
دو رکعت نماز که در رکعت اول حمد و هزار بار سوره توحید و در رکعت دوم یک بار سوره حمد و یک بار سوره توحید خوانده می‌شود. روایتی از امام صادق (ع) نقل شده است که بر اساس آن هر کس این نماز را بخواند از خدا چیزی درخواست نمی‌کند، مگر آنکه خدا به او عطا می‌کند.
تکبیر‌های مخصوص
مستحب است بعد از نماز مغرب و عشای شب عید فطر این تکبیر‌ها گفته شود: «الله اکبر الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، و لله الحمد علی ما هدانا، و له الشکر علی ما اولانا.
شب‌زنده‌داری
در روایتی که از امام کاظم (ع) به نقل از امام علی (ع) نقل شده است آمده است: مرا شادمان می‌سازد هر کسی که در طول سال، خودش را در چهار شب (برای عبادت) فارغ سازد: شب عید فطر، شب عید قربان، شب نیمه شعبان و شب اول ماه رجب.
همچنین از امام باقر (ع) نقل شده که علی بن حسین (ع) شب عید فطر را در مسجد می‌ماند و تا صبح نماز می‌خواند و شب‌زنده‌داری می‌کرد و می‌فرمود: این شب کمتر از شب قدر نیست.
غسل: از مستحبات روز عید فطر، غسل است. آغاز زمان غسل از طلوع فجر است؛ ولی در اینکه پایان وقت غسل، پیش از بیرون رفتن برای نماز عید است یا زوال خورشید (وقت نماز ظهر) و یا غروب آفتاب، نظرات مختلفی وجود دارد.
افطار: مستحب است قبل از نماز عید، خوراکی‌ای به‌ویژه خرما خورده شود.
تکبیرات خاص پس از نماز صبح و نماز عید و همچنین نماز ظهر و عصرروز عید مستحب است.
خواندن نماز عید فطر
استحباب خواندن دعای ندبه
توسعه دادن بر خانواده در خوردنی و غیر آن مستحب است.
بیشتر بخوانید:زکات فطریه به ازای هر نفر ۶۰ هزار تومان
آداب و رسوم
عید فطر از عید‌های مهم مسلمانان است که با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود. این روز در کشور‌های اسلامی با تعطیلات ۲ روزه تا ۲۳ روزه همراه است. در عید فطر، مسلمانان نماز عید فطر می‌خوانند. آن‌ها در این روز شیرینی‌های محلی می‌پزند، جشن می‌گیرند و به دیدوبازدید خویشان و همچنین زیارت اهل قبور می‌روند.
در ایران تا پیش از این ادارات دولتی به مناسبت عید فطر، یک روز تعطیل بود؛ از سال ۱۳۹۰ش با تصویب مجلس و با تعطیلی یک روز بعد از عید هم این تعطیلات به ۲ روز افزایش یافت.
عید فطر در اشعار
عید فطر است بیا تا به می‌افطار کنیم
عیدگه خاک در خانه خمار کنیم.
سخنان حجت الاسلام انصاریان درباره عیدی عید فطر
منابع: ویکی شیعه، ایسنا،فارس