غفلت یعنی اینکه از کسی که هست روی بگردانی یا اینکه حضور او را نادیده بگیری.
برای اینکه میزان غفلت انسان کم شود چه راه هایی وجود دارد؟
منظور اصلی از غافل نبودن از یاد خدا این است که انسان در ظرف بندگی خالق هستی واقع شود ، تا زمانی که انسان احساس می کند که در حال اطاعت پروردگار است ، به یاد او است و به محض اینکه وارد منطقه گناه می شود ، از جرگه بندگی و ایمان خارج و دچار غفلت از خدا می شود.
شناخت عوامل ایجاد کننده غفلت
مهمترین عوامل ایجاد کننده غفلت که در آیات و روایات بدان تصریح شده به شرح ذیل می باشد
.۱- هوا پرستى
خداوند متعال در خصوص رابطه هواپرستی و غفلت می‌فرماید:
"و از کسانى که قلبشان را از یاد خود غافل کردیم اطاعت مکن! همان‌ها که از هواى نفس پیروى کردند، و کارهایشان افراطى است. "
یکی از امتیازات شیعه داشتن مجالس وعظ و سخنرانی است این سخنان پیوسته انسان را در حال بیداری نگه می‌دارند افرادی که اهل این مجالس می‌باشند و از وعظ مستقیم و یا غیرمستقیم (سخنرانی و...) استفاده می‌کنند نسبت به افرادی که به این امور توجه ندارد حالات معنوی بهتری دارند.
۲- سطحى نگرى
در قرآن کریم سطحى نگرى نسبت به زندگی دنیا بدون در نظر داشتن واقعیت پس از آن یکی دیگر از سبب‌های غفلت نام برده شده «آنها فقط ظاهرى از زندگى دنیا را مى دانند، و از آخرت (و پایان کار) غافلند!»
۳- آرزوهاى دراز عامل بزرگ غفلت از خدا
بدون شک امید و آرزو و یا به تعبیر عرب امل عامل حرکت چرخ هاى زندگى انسان‌ها است، که حتى اگر یک روز از دلهاى مردم جهان برداشته شود، نظام زندگى به هم مىریزد، و کمتر کسى دلیلى بر فعالیت و تلاش و جنب و جوش خود پیدا مى کند. منظور از آرزو‌های دراز این است که برای رسیدن به هدف دنیایی چشم برمحرمات خدا بسته و تنها به هدف دنیایی خود فکر کنی.
انواع غفلت
غفلت گاهی اختیاری و گاهی جبری است و آنچه مورد نکوهش است غفلت اختیاری است یعنی آن جایی که ما می توانیم توجه کنیم و نمی کنیم غفلت مورد نکوهش قرآن در مورد سه امر است.
یکی از مهمترین عواملی که موجب می شود تا انسان به دنبال چاره اندیشی برای نجات هر چه سریعتر از ورطه غفلت بیفتد شناخت پیامدهای منفیی است که به موجب غفلت دامنگیر انسان می شود .
در روایات متعددی به اینگونه پیامدها تصریح شده است که تعدادی از آنها را برای شما ذکر می کنیم:
1- غفلت، جهل می آورد.( ر.ک غررالحکم،873)
2- کسی که غفلت بر او غلبه کند قلبش می میرد.( ر.ک غررالحکم،5765)
3- باعث تباهی و فساد اعمال می شود.( ر.ک غررالحکم،5760)
4- بصیرت را از انسان می گیرد.( ر.ک غررالحکم،5762)
5- باعث گمراهی می شود.( ر.ک غررالحکم،5763)
6- انسان غافل را اشتباه و فراموشی می گیرد.( منتخب میزان الحکمه،بحث غفلت)
7- انسان غافل دنبال سرگرمی و از واقعیت گریختن است.( منتخب میزان الحکمه،بحث غفلت)
شناخت راه های مبارزه با غفلت و به کار بستن آنها
1. بینش: انسانی که به جایگاه خود (کرامت، فضیلت و...) در هستی واقف نیست وظائف خود را در قبال خدا، خود و دیگران نمی داند و نسبت به خالق هستی و صفات او اطلاعات خوبی ندارد مسلماً برنامه خودسازی و زندگی خوبی نخواهد داشت و بعید نیست که در سرازیری غفلت قرار گیرد به همین منظور اولین قدم هوشیاری شناخت مسائل فوق است که در این زمینه باید مطالعه کرد شبهات را پرسید.
گاهی انسان متوجه غفلت خود می شود بهترین کار در آن موقع جلوگیری از ضرر است یعنی اینکه نگوئیم همین چند لحظه است بعد جبران می کنم بگوئیم چه تضمینی است بازگردم و وقت آن را داشته باشم و بدانیم که سقوط در دره غفلت گام به گام و تدریجی است
2. امور دنیوی: ما انسان ها به امور اطراف خود و امور مادی (زندگی، تحصیل، شغل و...) توجه زیادی می کنیم و این امر می تواند ما را ساعت ها و روزها و... به خود مشغول کند و از امور معنوی غافل کند،برای این که امور دنیوی ما را به خود مشغول نکند چه کارهایی باید انجام دهیم؟ برای پاسخ این سؤال به نکات زیر توجه کنید:
الف) تفکر: در مورد نشانه های خدا، آفرینش، هدف خلقت، تفکر کنید از خود بپرسید از کجا آمده ام به کجا خواهم رفت و... .
ب) اهل ذکر باشید: ذکرهای کوتاه و پرمغز وقتی با تأمل گفته شوند حالتی از هوشیاری دائمی را در انسان ایجاد می کند و باعث می شود که نفس دائماً سپاسگزار خدا باشد و نسبت به توطئه های هوس و شیغفلت از یاد خدا. ۲. غفلت از آیات و نشانه‌های خدا. ۳. غفلت از آخرت.
عوامل کلی غفلت از نظر قرآن
۱. روی گردانی از یاد خدا: لنفتنهم فیه ومن یعرض عن ذکر ربه یسلکه عذاباً صعدا؛ تا در این باره آنان را بیازماییم و هر کس از یاد پروردگار خود دل برگرداند، وی را در قید عذابی (روز) افزون درآورد. (سوره جن، ایه ۱۷)
۲. فراموش کردن خدا: ولا تکونوا کالذین نسوا الله فانساهم انفسهم اولئک هم الفاسقون؛ و، چون کسانی مباشید که خدا را فراموش کرده اند و او (نیز) آنان را دچار خود فراموشی کرد، آنان همان بدکاران هستند. (سوره حشر، ایه ۱۹)
۳. عدم ایمان: وانذرهم یوم الحسرة اذ قضی الامر وهم فی غفلة وهم لا یؤمنون؛ وآنان را از روز حسرت بیم بده، آن گاه که داوری انجام گیرد و حال، آن که آنها (اکنون) در غفلت هستند و سر ایمان آوردن ندارند. (سوره مریم، ایه ۳۹)
۴. فراموش کردن روز حساب: ان الذین یضلون عن سبیل الله لهم عذاب شدید بما نسوا یوم الحساب؛ در حقیقت، کسانی که از راه خدا به در می‌روند، به سزای آنکه روز حساب را فراموش کرده‌اند، عذابی سخت خواهند داشت. (سوره ص، ایه ۲۶)
۵. دورغ شمردن آیات:سبب است که آنان ایات ما را دروغ انگاشتند و غفلت ورزیدند. (سوره اعراف، ایه ۱۴۶)
۶. فراموش کردن مرگ: لقد کنت فی غفلة من هذا فکشفنا عنک غطاءک فبصرک الیوم حدید؛ به او می‌گویند واقعا که از این حال سخت در غفلت بودی، ولی ما پرده‌ات را از جلوی چشمانت برداشتیم و دیده‌ات امروز تیز است. (سوره ق، ایه ۲۲)
۷. همنشینی با دوستان ناباب: یا ویلتی لیتنی لم أتخذ فلاناً خلیلاً. لقد اضلنی عن الذکر بعد اذ جاءنی و کان الشیطان للانسان خذولاً؛ای وای! کاش فلانی را دوست خود نگرفته بودم! او بود که مرا به گمراهی کشانید؛ پس از آن که قرآن به من رسیده بود و شیطان همواره فروگذارنده انسان است. (سوره فرقان، ایات ۲۸ و ۲۹)
۸. غفلت از آیات الهی: ان الذین لا یرجون لقاءنا ورضوا بالحیاة الدنیا واطمأنوا بها و الذین هم عن ایاتنا غافلون. اولئک مأواهم النار بما کانوا یکسبون؛ کسانی که امید به دیدار ما ندارند و به زندگی دنیا دل خوش کرده و بدان اطمینان یافته اند و کسانی که از ایات ما غافل هستند. آنان به کیفر آنچه به دست می‌آوردند، جایگاهشان آتش است. (سوره یونس، ایات ۷ و ۸)
۹. کفر: اولئک الذین طبع الله علی قلوبهم و سمعهم و ابصارهم واولئک هم الغافلون؛ آنان کسانی‌اند که خدا بر دل و گوش و دیدگانشان مهر نهاده و آنها همان غافلان‌می‌باشند. (سوره نحل، ایه ۱۰۸)
۱۰. علاقه افراطی به اموال واولاد: یا ای‌ها الذین آمنوا لا تلهکم اموالکم و لا اولادکم عن ذکر الله و من یفعل ذلک فاولئک هم الخاسرون؛ای کسانی که ایمان آورده اید، [زنهار]اموال شما و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نگرداند، البته کسانی که در اثر توجه به امور دنیا از یاد خدا غافل می‌شوند، آنها، همان زیانکاران هستند. (سوره منافقون، ایه ۹)
شناخت پیامدهای منفی غفلت
الف) موعظه: یکی از امتیازات شیعه داشتن مجالس وعظ و سخنرانی است این سخنان پیوسته انسان را در حال بیداری نگه می دارند افرادی که اهل این مجالس می باشند و از وعظ مستقیم و یا غیرمستقیم (سخنرانی و...) استفاده می کنند نسبت به افرادی که به این امور توجه ندارد حالات معنوی بهتری دارند.
ب) نصیحت و خیرخواهی: مؤمنان دلسوز همدیگرند وقتی می بینند که دوست مؤمنشان در اشتباه است نمی توانند بی تفاوت باشند. آنها را به خوبی ها سفارش می کنند و از بدی ها باز می دارند پس ما می توانیم با گزینش دوستان مؤمن، امین و عالم و عامل از خیرخواهی های آنها استفاده کنیم و حتی خودمان برای پیشرفتمان از آنها بخواهیم که عیب های ما را گوشزد کنند به همین خاطر است که امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمایند بهترین برادران من کسی است که عیب های مرا به من هدیه کند .
ج) محاسبه: در معارف ما به ما توصیه شده که برای رشد خود برنامه خودسازی داشته باشیم و طبق محاسبه به پیش برویم امام کاظم ـ علیه السلام ـ می فرمایند کسی که همه روزه به حساب خویشتن رسیدگی نکند از ما نیست .
پس طبق این برنامه حرکت کنید.
۱. مشارطه: از اول صبح با خود شرط کنید که آن روز وظائف خود را به خوبی انجام دهید و از گناهان نیز بپرهیزید.
۲. مُراقبه: یعنی در طول روز مراقب خود و اعمال خود باشید تا از آنچه با خود عهد کرده اید تخطّی نکنید.
۳. مُحاسبه: در آخر شب به حساب کار‌های خود برسید. بررسی کنید تا چه مقدار به وظایف خویش موفق بوده اید و چه مقدار کوتاهی کرده اید.
۴. مُعاتبه: یعنی اگر در محاسبه متوجه لغزش‌ها و اشتباهاتی در رفتار شدید خود را تنبیه کنید (روزه ـ انفاق ـ تلاوت قرآن یا کار خیر دیگر تا گذشته جبران شود)
دفتری به این کار اختصاص دهید.
۳. دیدار علما: در برنامه خود از دیدار علماء و دوستان صالح غفلت نورزید اصحاب حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ به ایشان گفتند ما با چه افرادی مجالست بکنیم ایشان فرمودند: با کسی که دیدارش شما را به یاد خدا اندازد. سخن او به دانش شما بیفزاید و عمل او رغبت به آخرت را در شما ایجاد کند.
۴. دیدار و عیادت مریض: به عیادت بیمار بروید در آن هنگام انسان متوجه نعمت سلامتی خود و سبب خوشحالی و نشاط بیمار می‌شود که خود این نیز مایه رشد انسان است..۵ تشییع جنازه: در تشییع جنازه و مراسم مؤمنین شرکت کنید یادآوری مرگ بهترین موعظه برای ما انسان هاست.
۶. زیارت قبور: مخصوصاً ائمه و امام زادگان و علما
۷. مطالعه حالات عرفا: این مباحث شیرین است و انسان با خواندن آن می‌تواند به مقام و درجه‌ای که می‌تواند برسد واقف می‌شود و انگیزه حرکت و غفلت زدایی بیشتری در ما ایجاد می‌شود.
۹. اعتدال: همیشه اعتدال را حفظ کنید (مطالعه، تفریح، کار، خواب، رسیدگی به امور زندگی و...) قرآن در توصیف مؤمنین می‌فرماید آنها افرادی هستند که تجارت و کار، آنها را از خداوند باز نمی‌دارد یعنی انسان باید در همه حال حالت توجه را حفظ کند نه اینکه برای خودسازی از همه فاصله بگیرد و در گوشه‌ای بخزد.سزاوار نیست افراد با ایمان در مجلس بنشینند که در آن گناه می شود و توانایی بر تغییر آن را ندارند.
راه نجات از غفلت از ديدگاه امام علي(علیه السلام):
اشاره به اينكه بعضى از افراد ضعيف النفس و عافيت طلب هنگامى كه در برابر افراد گمراه قرار مى گيرند سعى دارند با چشم پوشى از بعضى حقايق يا تحريف در بيان مطالب حقّ يا ترس از راستگويى و صراحت در بيان، مخالفت هاى آنها را كاهش دهند و همين امر سبب مى شود كه آنها بر انسان مسلّط و جسور شوند كه جلوگيرى از آنان بعد از آن مشكل خواهد شد. بايد با صراحت آميخته با ادب و دلسوزى حقايق را بيان كرد و از مخالفت گمراهان نترسيد، آنها غالباً در برابر موضع گيرى هاى شجاعانه عقب نشينى مى كنند و اجازه جسارت به خود نمى دهند.
بیشتر بخوانید:یاد پروردگار؛ بزرگترین سرمایه انسانی
حکایتی جالب در مورد غفلت
حکایت غفلت، حکایت آن سه فیلسوفی است که در ایستگاه راه آهنی منتظر ورود قطار بودند. آنها آنقدر گرم بحث و جدل بودند که غافل از ورود قطار شدند. لحظه ای که قطار خواست ایستگاه را ترک کند دو نفر از آنها با عجله خود را به درون قطار رساندند. نفر سوم اما که خیلی هم عجله داشت نتوانست سوار شود. از بس که ناراحت بود گریه میکرد، باربری که ماجرای آنها را از نزدیک مشاهده کرده بود به وی نزدیک شد و به او دلداری داد وگفت خدا را شکر که حداقل دونفر از شما سوار قطار شد. فیلسوف به جا مانده گفت: مشکل همین جاست. آن دو نفر برای بدرقه من آمده بودند من ماندم و آنها رفتند. مطمئناً آنها هم در قطار دارند مانند من گریه می کنند. بله قطار زندگی در حرکت است چه سوار بشوی یا نشوی آن می رود وغفلت از آن قابل جبران نیست.
سخنان حجت السلام صفایی بوشهری درباره غفلت
منابع: تبیان،بیتوته،مکارم،انسانی