برآورد عمومی میزان سلاح شیمیایی به‌کار گرفته شده در این حمله سه برابر وسعت منطقه‌ی فاو بود که می‌توانست در حد غیرقابل تحملی برای هر موجود زنده، هوا و زمین را آلوده کند.
جنگ نابرابر
عراقی‌ها بیش از صد هزار نیرو از سربازان ویژه گارد ریاست جمهوری را علیه ۱۵۰۰۰ نفر از نیرو‌های داوطلب بسیجی ایران که در شبه جزیره حضور داشتند به کار گرفتند. در این عملیات که با غافلگیری نیرو‌های ایرانی در غیاب فرماندهان آن‌ها در منطقه آغاز شد، شبه جزیره فاو ظرف ۳۵ ساعت به دست عراقی‌ها افتاد و پس از قطع راه‌های ارتباطی آن با ایران، تمام نیرو‌های محاصره شدۀ ایرانی شهید یا اسیر شدند و بیشتر تجهیزات آن‌ها نیز سالم و دست نخورده بدست عراقی‌ها افتاد.
فاو کجاست
الفاو (به عربی: الفاو) یک منطقهٔ مسکونی در عراق است که در استان بصره واقع شده‌است. این شهر در سال ۱۳۶۴ در جنگ ایران و عراق سقوط کرد و به مدتی طولانی در دست نیرو‌های سپاه پاسداران و ارتش ایران بود.
حمله برای بازپس گیری منطقه
در خلال جنگ و تثبیت نیرو‌های ایران در این منطقه تا ۲۸ فروردین‌ماه سال ۱۳۶۷، فعالیت خاصی از دو طرف در فاو صورت نگرفت، اما به‌خوبی قابل درک و پیش‌بینی بود که عراق درصورت دست‌یابی به توانایی لازم، حساس‌ترین مواضع را مورد هدف قرار خواهد داد؛ لذا وضعیت مواضع پدافندی خودی در فاو، نامناسب بودن منطقه برای استقرار طولانی، نداشتن جاده‌ی مواصلاتی و متکی بودن به پل‌های نصب شده بر روی اروندرود عراق را بر آن داشت تا در عملیاتی با حمله شیمیایی گسترده، آتش فوق‌العاده‌ی توپخانه و انهدام پل‌های روی اروند، شهر فاو را تصرف کند.
استفاده از بمب شیمیایی توسط عراق
در این عملیات دشمن بعد از شخم زدن زمین با توپخانه و بمباران شیمیایی و هوایی وارد منطقه شد. از تلفات و ضایعات دشمن در این حمله گزارشی به دست نیامده است اما عراق در این جنگ برای بار دوم از سلاح شیمیایی استفاده کرد.
ناگفته‌های سقوط «فاو»
یدالله ایزدی پژوهشگر تاریخ جنگ و مسئول پروژه تدوین تاریخ روزشمار سقوط فاو دلایل و چگونگی سقوط فاو را در چند محور بیان کرده است:
اهمیت فاو برای عراق
شاید فاو به لحاظ وسعت همچون مناطق عملیاتی فتح المبین و بیت المقدس بزرگ نباشد، اما، چون گلوگاه عراق در دسترسی به خلیج فارس بود، بسیار مهم بود. از این رو فاو به لحاظ نظامی و سیاسی، اهمیت راهبردی داشت. ما از ابتدای جنگ به منطقه فاو توجه داشتیم، اما شرایط برای اجرای عملیات فراهم نبود و در سال ۶۴ توجه‌ها بیشتر و زمینه‌ساز اجرای عملیات والفجر هشت شد. با اجرای موفق آن عملیات، ما همسایه کویت شدیم و برای عراق بن‌بستی ایجاد کردیم.
عراق به دلیل اهمیت راهبردی که آن منطقه داشت و پایانه‌های صدور نفت جنوب پایین‌تر از فاو مستقر بود، از ابتدا تلاش داشت تا آن را پس بگیرد، اما شرایط برایش فراهم نبود. اخباری وجود دارد که عراق در فاصله عملیات‌های کربلای چهار و پنج درصدد برآمد تا فاو را پس بگیرد، اما شروع عملیات کربلای پنج موجب شد تا توان عراق متوجه شلمچه شود.
اجرای مانور آمادگی درزمینی مشابه
عراق همواره درصدد بازپس‌گیری فاو بود و بدین منظور در عمق خاک عراق و در زمینی مشابه در کشور عربستان اقدام به اجرای مانور کرد و درنهایت در روز‌های پایانی فروردین سال ۶۷ این اقدام را انجام داد.
تحلیل راهبردی از تغییرات ارتش عراق نداشتیم
من در برخی اسناد دیدم که عراقی‌ها برای پس گرفتن فاو، نبرد یک هفته‌ای تا ده روز پیش‌بینی کرده بودند، اما با قاطعیت می‌توان گفت که سقوط فاو کمتر از آن چیزی که عراقی‌ها پیش‌بینی کرده بودند، صورت گرفت.
ما در یک نبرد طولانی و طی مدت هفتاد و چند روز توانستیم، تسلط بر فاو را تثبیت کنیم. سقوط فاو طی ۳۶ ساعت هم برای ما و هم برای عراق، غیرمنتظره بود. صدام و فرماندهان عراقی تلاش کردند در گفتگوهایشان، سرعت سقوط فاو را به قدرت طراحی و اجرای خود نسبت دهند.
مهمترین دلایل سقوط فاو چه بود؟
دلایل در دو دسته راهبردی و تاکتیکی (عملیاتی) قابل تقسیم‌بندی هستند.
دلایل راهبردی
در سطح راهبردی، مهمترین دلیل برهم خوردن توازن قوا بود. ما اطلاعات و تحلیل راهبردی از تغییراتی که در ارتش عراق رُخ می‌داد، نداشتیم. می‌فهمیدیم که تعداد سپاه‌ها و لشکر‌های عراق در حال افزایش است و لشکر گارد ریاست‌جمهوری به سپاه ارتقا یافت، اما تحلیل راهبردی نداشتیم، چون تا قبل از سقوط فاو، ایران زمان و مکان عملیات‌ها را تعیین می‌کرد و دست برتر داشت.
البته عراق پس از اجرای عملیات والفجر هشت و تا برهه‌ای، اقدام به اجرای استراتژی دفاع متحرک کرد که مهمترین آن اشغال مهران بود، اما در پایان شکست خورد.
عامل سوم، استفاده از طرح مانور جدید و بی‌سابقه بود.
ارتش عراق به عنوان یک ارتش کلاسیک تا قبل از سقوط فاو همواره اصولی را در عملیات‌های خود به کار می‌گرفت که یکی از آن‌ها «الحاق» بود؛ یعنی اگر چند یگان عراقی در عملیات شرکت می‌کردند، حتماً بین آن‌ها پیوستگی و الحاق وجود داشت.
اما عراق در سقوط فاو از مانور رخنه‌ای استفاده کرد که ما از آن مانور برای پیروزی در عملیات‌های طریق القدس، فتح المبین و بیت المقدس استفاده کردیم. استفاده عراق از تاکتیک‌های جدید غافلگیرکننده بود.
دلایل سقوط فاو
سقوط فاو دلایل دیگری نیز دارد که مربوط به خودمان است. کمبود نیرو، نداشتن تحلیل درست از احتمال و وسعت حمله دشمن، ضعیف بودن خطوط دفاعی و نداشتن احتیاط‌های نزدیک و رده‌های مناسب از جمله این دلایل است. وقتی خط اول‌مان شکست، خط دوم از قبل آرایش نداشت و تا ساماندهی شود، زمان می‌برد. در حالی که دشمن اگر خط اولش سقوط می‌کرد، رده‌های دفاعی بعدیش قوی‌تر بود.
میزان حمله شیمیایی در فاو
عراق به میزان قابل توجه و در حد یک عامل موثر از بمب‌های شیمیایی استفاده کرد. عراق اگرچه در گذشته در کنار سایر سلاح‌ها از سلاح شیمیایی نیز استفاده می‌کرد، اما در اینجا بسیار هدفمند و با استفاده از عامل شیمیایی، رده‌های احتیاط، آتش (توپخانه) و ادوات را از رده خارج کرد.
عراق بلافاصله پس از این عملیات برای نمایش شکست ایران، خبرنگاران رسانه‌های مختلف دنیا را به فاو برد. در این بین برخی از خبرنگاران به استفاده از عامل شیمیایی توسط عراق اشاره کردند، اما برمبنای اظهارات ایران بود و از واژه «ادعا» در نگارش گزارش‌های خود استفاده کردند؛ بنابراین در سطح رسانه‌ها با عنوان ادعای ایران مطرح شد، اما مجامع بین‌المللی سیاست سکوت و مدارا به نفع عراق را دنبال کردند.
تعداد شهدا و مجروحان عملیات فاو
بیشتر بخوانید:محکومت کاربرد سلاح‌های شیمیایی توسط رژیم بعث، در شورای امنیت سازمان ملل متحد
یگان‌های عمل‌کننده سریع به بازسازی خود پرداختند و برای عملیات بعدی آماده شدند؛ بنابراین تلفات ما و دشمن زیاد نبود. عراق تا یک روز پس از سقوط فاو نیز به پل بعثت نچسبید و نیرو‌هایی که در نخلستان‌ها و ساحل بودند با قایق و پل خودشان را به ساحل خودی رساندند.
منابع: ایمنا، خبرآنلاین، ویکی پدیا