مطابق آیات قرآن روزه فقط برای امت اسلامی نیست، بلکه برای پیروان حضرت یحیی و مسیحیان و یهودیان هم وجود داشته است.
رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، به بررسی آیات مرتبط با ماه صیام در سوره مبارکه بقره پرداخته است که در ادامه این مطالب بیان شده است.
براساس آیه ۱۸۳ بقره، روزه مختص دین اسلام نیست. تفاوت‌های عمده روزه در اسلام با ادیان دیگر چیست؟
خداوند در سوره مبارکه بقره در آیه ۱۸۳ «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ﴿۱۸۳﴾» روزه را بر مؤمنان واجب کرده است، چنانکه آن را بر امت‌های گذشته واجب کرده و فلسفه وجود روزه دستیابی انسان به تقوا برشمرده شده است.
در این آیه شریفه اشاره می‌کند که روزه فقط برای امت اسلامی نیست، بلکه برای پیروان حضرت یحیی و مسیحیان و یهودیان هم وجود داشته است؛ پیروان حضرت یحیی از خوردن گوشت و تخم مرغ و برخی خوراکی‌های دیگر پرهیز می‌کردند. در صحف آدم، مقدس‌ترین کتاب مندایی‌ها آمده است که‌ای مؤمنان برایتان گفتم که روزه بزرگ فقط نهی از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه دیدگان خود را از نگاه‌های شیطانی و گوشهایتان را از شنیدن حرف‌هایی که مردم در خانه‌ها می‌زنند برحذر دارید و زبانتان را از گفتن دروغ دور کنید و به گفتار ناپسند نیالایید.
در آئین زرتشتی هم روزه مطرح است و مقید بودند که روز‌های دوم، دوازدهم، چهاردهم، بیستم و بیست و یکم هر ماه از خوردن گوشت پرهیز کنند و مقید به این مدل روزه‌داری بودند؛ زرتشتیان برای افراط نکردن در خوردن گوشت حیوانات، این نوع روزه را واجب کردند و پیروان حضرت موسی یعنی یهودیان هم روزه می‌گیرند و در یوم کیپور روزه می‌گیرند، این روز روز مذهبی آنان است و در کنیسه دعای صبر می‌خوانند و آن را روز کفاره هم می‌نامند و حدود شش روز دیگر هم در بین یهودیان روزه گرفتن جریان دارد و هدف روزه در بین یهودیان، استغفار و درخواست حاجت خاصی از سوی خداوند است و مسیحیان در آئین مسیحیت هم روزه می‌گیرند. البته مسیحیان آئین‌های مختلفی مانند ارتدکس و پروتستان و کاتولیک دارند و روزه در بین آن‌ها تفاوت دارد، اما برخی یک ماه و برخی بیشتر روزه می‌گیرند. البته یک ماه پیاپی نیست، بلکه متفرق روزه می‌گیرند، ولی اصل روزه گرفتن وجود دارد و از مصرف گوشت و لبنیات و تخم مرغ و ماهی پرهیز می‌کنند.
براساس همین آیه تقوا فلسفه روزه برشمرده شده است؛ یعنی چه ویژگی‌هایی در روزه وجود دارد که باعث تقویت تقوا در انسان می‌شود، زیرا ممکن است کسانی بپرسند که تقوا از طرق دیگری غیر از روزه هم میسر است؟
روزه در دین مبین اسلام افزون بر روزه جوارح، باید جوانح انسان هم روزه باشد، زیرا روزه از اسباب تقرب به خداوند است؛ البته دین اسلام مکمل همه ادیان الهی است و هر چیزی را که ادیان ندارند دارد و احکام دیگر آن‌ها را کامل کرده است. شیوه روزه گرفتن بر پیروان پیامبر خاتم هم این گونه است که از اذان صبح تا مغرب از هر نوع خوردن و آشامیدن و سیگار و رابطه مشروع جنسی اجتناب می‌کنند و روزه‌داری واجب است. در سایر ایام هم انسان می‌تواند روزه بگیرد، ولی روزه او مستحب است.
اگر پرسیده شود چگونه روزه‌داری سبب می‌شود تا انسان به تقوا برسد در پاسخ باید گفت که وقتی انسان روزه بگیرد و سختی آن را تحمل کند، به خدا تقرب پیدا می‌کند و با اینکه گرسنه و تشنه می‌شود، ولی از خوردن و آشامیدن پرهیز دارد و صبر باعث افزایش تقوا در انسان می‌شود. انسانی که روزه می‌گیرد نفسش را مهار می‌کند و تابع امر و نهی خداوند است. پس تقوا در او ایجاد خواهد شد و اگر تقوا هست، اشتداد می‌یابد.
براساس روایات، نفس کشیدن روزه‌دار عبادت است و هر کار او عبادت محسوب می‌شود. خواب انسان تسبیح خداوند است و وقتی هر کار انسان جلوه عبادت الهی باشد، نشان‌دهنده اهمیت والای روزه است؛ وقتی انسان گرسنگی و تشنگی را تحمل کند، قدردان نعمات خدا می‌شود، چون آب و غذا در دسترس انسان است، ولی نمی‌تواند آن را بخورد؛ لذا روحیه شکرگزاری در برابر نعمات در انسان ایجاد می‌شود و قدر نعمت‌ها را می‌داند.
مراد از ایام معدودات در آیه چیست و چرا مقدار آن ذکر نشده است؟
خداوند در این آیه اصل روزه را واجب کرد. برخی گفته‌اند سه روز از هر ماه است؛ بعد‌ها نسخ شد، اما بیشتر مفسران معتقدند مراد از آن ماه مبارک رمضان است جر آنکه خداوند در آیه قبل تلویحاً روزه را واجب و ایام آن را مشخص کرد. البته در آیه بعد آن را با تعبیر شهر رمضان مشخص کرد؛ لذا ایام معدودات همان ماه مبارک است.
در آیه ذکر شده است که بیمار و مسافر می‌توانند روزه را قضا کنند و کسانی که (یطیقونه) برایشان روزه گرفتن دشوار است کفاره بدهند. ملاک سختی روزه چیست؟
بله، در آیه بعد اشاره کرده است کسانی که توانایی روزه گرفتن ندارند و پیرند یا بیماری مزمنی دارند به جای آن کفاره بدهند؛ کفاره مقدار معینی دارد، ولی اگر کسی خواست بیشتر بدهد به نفع اوست. مسافر و بیمار نباید روزه بگیرد تا اگر در جایی روزه گرفتن واجب است در جای دیگری حرام و باطل است. امام صادق (ع) فرمودند که زن باردار و مادر شیرده حق ندارد روزه بگیرد و باید به فکر جنین و کودکش باشد.
منبع : ایکنا