کنجد از قدیمیترین دانههای روغنی است که به ملکه دانههای روغنی معروف است و هزاران سال است که بخاطر ارزش بالای آن مورد استفاده قرار میگیرد.
روغن کنجد علاوه بر این که مصرف خوراکی دارد در زمینه تهیه مواد آرایشی و رنگ های نقاشی نیز کاربرد دارد. از آرد کنجد و کنجد آسیاب شده (ارده) نیز در صنایع غذایی استفاده می شود.
گیاه کنجد
کنجد گیاهی گُلدار و از ردهی دولپهایهاست. این دانهها ۵۵ درصد چربی و ۲۰ درصد پروتئین دارند و به همین دلیل یک منبع بسیار غنی از اسیدهای چرب ضروری و بعضی از اسیدهای آمینه محسوب میشوند. این دانه ها دارای ۵۰ تا ۶۰ درصد روغن و دو آنتیاکسیدان بسیار مفید از خانوادهی لیگنانها به نامهای سسامین و سسامولین هستند.
روغن کنجد نیز دو ترکیب فنولیک دیگر به نامهای سسامول و سسامینول دارد که در فرایند تصفیه تشکیل میشوند.روغن کنجد سرشار از اسید لینولئیک و اسید اولئیک است که بخش عمدهی آنها گاما-توکوفرول و سایر ایزومرهای ویتامین هستند. اسیدهای آمینهی موجود در کنجد لیزین، تریپتوفان و متیونین هستند.
ارزش غذایی کنجد
۵۲ کالری
۴ گرم چربی
۱ گرم کربوهیدرات
۲ گرم پروتئین
۴ میلیگرم مس (۱۸ درصد از نیاز روزانه)
۲ میلیگرم منگنز (۱۱ درصد از نیاز روزانه)
۸۷ میلیگرم کلسیم (۹ درصد از نیاز روزانه)
۳۱ میلیگرم منیزیم (۸ درصد از نیاز روزانه)
۳ میلیگرم آهن (۷ درصد از نیاز روزانه)
۵۷ میلیگرم فسفر (۶ درصد از نیاز روزانه)
۷ میلیگرم روی (۵ درصد از نیاز روزانه)
۱ میلیگرم تیامین (۵ درصد از نیاز روزانه)
خواص کنجد برای بدن، پوست و مو
۱. رژیم گیاهی با پروتئین بالا
کنجد، منبع خوبی از پروتئین رژیمی است که همین ویژگی بخش عمدهای از خواص کنجد را پوشش میدهد و اسیدهای آمینه با کیفیت، 20% این دانه را تشکیل میدهند. بنابراین، کنجد برای قرار گرفتن در رژیم گیاهی با پروتئین بالا، عالی است. فقط باید دانه های کنجد را روی سالادها، سبزیجات و نودل های خود بپاشید.
۲. جلوگیری از دیابت
کنجد، دارای منیزیم و دیگر مواد مغذی است که با دیابت مبارزه میکنند. استفاده از روغن کنجد به عنوان تنها روغن خوراکی، در کاهش فشارخون و گلوکز پلاسما در افراد دیابتی حساس، مؤثر است.
۳. کنجد برای کاهش فشار خون
امروزه افزایش فشار خون مشکل سلامتی، میان زنان و مردان در گروه های سنی مختلف بسیار شایع است. چنانچه مطالعات نشان داده اند که، بسته به خواص کنجد و استفاده از روغن کنجد میتوان پرفشاری خون را کاهش داد. منیزیم موجود در این روغن به کاهش فشارخون کمک میکند.
طیف گسترده مواد معدنی و ویتامین های موجود در این روغن، میتواند به تقویت سیستم ایمنی تان کمک کند. آنتی اکسیدان ها و مواد مغذی کنجد، در مبارزه با عناصر سرطان زا، به بدن کمک میکنند. فیتات موجود در کنجد، به داشتن خواص ضدسرطانی معروف است.
۴. مناسب برای کلسترول پایین
کنجد سیاه برای پایین آوردن سطح کلسترول مفید است. این دانه، دارای دو ماده به نام های سسامین و سسامولین است که به گروهی از فیبرها به نام لیگنان ها تعلق دارند. لیگنان ها اثر کاهنده کلسترول دارند زیرا سرشار از فیبر رژیمی هستند.
کنجد سیاه، حاوی ترکیبات گیاهی به نام فیتو استرول است که ساختاری شبیه به ساختار کلسترول دارد. مصرف این دانه، نه تنها سطح کلسترول خون را پایین میآورد، بلکه خطر پیشرفت برخی از سرطان ها را نیز کاهش میدهد. دانه کنجد، بالاترین میزان فیتواسترول را در میان دانه ها و مغزها دارد.
۵. داروی پوست سر
حال به برخی از خواص کنجد برای پوست میپردازیم. مقدار بالای روی، به تولید کلاژن کمک میکند و پوست را الاستیسیته و به ترمیم بافت های آسیب دیده پوست کمک میکند. استفاده منظم از روغن کنجد میتواند خطر ابتلا به سرطان پوست را کاهش دهد.
۶. تقویت سلامت قلب
۷. پیشگیری از سرطان
دانه های کنجد حاوی ترکیبات ضد سرطان مانند اسید فیتیک، منیزیم و فیتواسترول هستند. دانه های کنجد بالاترین مقدار فیتواسترول را در بین تمام دانه ها و آجیل ها دارد.
۸. کمک به کاهش اضطراب
دانه های کنجد حاوی مواد معدنی ضد استرس مانند منیزیم و کلسیم هستند و همچنین به تولید سروتونین که بارها در بخش سلامت نمناک در دنیای خواص خوردنی های طبیعی اشاره شد، که باعث کاهش درد، خلق و خوی خوب و خواب عمیق میشود، کمک میکند.
۹. درمان کم خونی
درمان کم خونی بدن از خواص کنجد سیاه است. دانه های کنجد سیاه به طور خاص غنی از آهن هستند و برای کسانی که کم خونی و ضعف دارند، بسیار توصیه میشود.
۱۰. کنجد برای درمان آرتریت
محتوای مس موجود در دانه های کنجد، مانع از آرتریت میشود و استخوان ها، مفاصل و رگ های خونی را تقویت میکند.
۱۱. جلوگیری از چین و چروک
۱۲. تقویت سلامت استخوان ها
خواص کنجد را میتوان با خوردن یک مشت از آن به طور روزانه تجربه کرد. یک مشت از دانه های کنجد بیشتر از یک لیوان شیر کلسیم دارد. همچنین مقدار بالای روی نیز باعث افزایش تراکم و سلامت استخوان ها میشود. دانه های کنجد حاوی مقدار قابل توجهی مواد معدنی ضروری مانند فسفر، روی و کلسیم هستند.
مصرف متوسط دانه کنجد به صورت منظم میتواند باعث جلوگیری از ایجاد کمبود های بدن در سلامتی استخوان ها شود. همچنین برای کسانی که از بیماری های استخوانی رنج میبرند، توصیه میشود. دانه های کنجد میتوانند از بروز پوکی استخوان نیز جلوگیری کنند.
۱۳. کمک به سلامت نوزادان
ماساژ روغن کنجد، رشد و خواب نوزادان را بهبود میبخشد. جوش های روی پوست کودک مخصوصا در قسمتی که پوشک وجود دارد، میتواند با مالش روغن کنجد بهتر و حتی محافظت شود و خشکی پوست را از بین میبرد.
۱۴. مفید برای سلامت چشم
در طب سنتی چینی، ارتباطی بین کبد و چشم ها وجود دارد. کبد، خون را به چشم ها میفرستد تا از عملکرد آن پشتیبانی کند. دانه های کنجد سیاه برای این عملکرد، بهترین گزینه هستند.
۱۵. حفظ سلامت دهان و دندان
هزاران سال است که از مالیدن روغن کنجد روی دندان ها برای کاهش پلاک دندان، سفید کردن دندان ها و افزایش سلامت کلی دهان و دندان استفاده میشود.
۱۶. خوب و مناسب برای سلامت تنفسی
از دیگر خواص کنجد میتوان به مناسب بودن آن برای سلامت دستگاه تنفسی اشاره کرد. منیزیم موجود در دانه های کنجد کمک میکند تا از اختلالات تنفسی، اسپاسم هوا و آسم جلوگیری شود.
۱۷. کنجد مناسب برای مو
روغن دانه کنجد پر از مواد مغذی مورد نیاز برای سلامت پوست سر و مو است. غنی از اسیدهای چرب امگا است و به تغذیه ریشه های مو کمک میکند. همچنین پوست سر را مرطوب نگه میدارد، گردش خون را افزایش می دهد، در نتیجه رشد فولیکول های مو را بهبود میبخشد.
2 قاشق چای خوری روغن کنجد را با 2 الی 3 قطره روغن اسانس رزماری و یک قاشق غذاخوری ژل آلوئه ورا ترکیب کنید. سپس این ترکیب را به پوست سرتان بمالید و به آرامی ماساژ دهید. این کار را 2 تا 3 بار در هفته تکرار کنید. مطمئن شوید که موهایتان را با شامپو و نرمکننده عاری از مواد شیمیایی میشویید.
۱۸. بهبود هضم
دانه های کنجد توانایی کاهش یبوست و سایر مشکلات گوارشی را دارند. دانه های کنجد حاوی فیبر قابل توجهی هستند. فیبر برای هضم سالم بسیار مهم است، زیرا سبب دفع مواد زائد میشود و سپس به راحتی از طریق روده بزرگ حرکت میکند. به این ترتیب فیبر مانع انسداد روده میشود.
همچنین کولون یا روده بزرگ را سالم نگه میدارد و احتمال ایجاد مسائل جدی دستگاه گوارش و سرطان را کاهش میدهد.
۱۹. کاهش التهاب
همچنین کاهش التهاب در مفاصل، استخوان ها و عضلات از دیگر خواص کنجد است. با این حال نباید در خوردن آنها زیاده روی کرد.
۲۰. کنجد مناسب برای پوست
از آنجایی که دانه های کنجد غنی از خواص ضد التهابی است برای بهبود قرمزی و سایر مسائل پوستی حیاتی و ضروری است. همچنین به از بین بردن پاتوژن ها و عوامل دیگر که باعث عفونت های پوستی میشوند، کمک میکند.
دانه های کنجد دارای آنتی اکسیدان ها و SPF طبیعی هستند که از اشعه UV خورشید و رادیکال های آزاد محافظت میکنند. فقط یک قاشق غذا خوری روغن زیتون و 2 قاشق غذا خوری از دانه های کنجد پودر شده را با یکدیگر ترکیب کنید و روی پوست خود اعمال کنید. این کار را یک یا دو بار در هفته تکرار نمایید.
۲۱. تقویت عملکرد متابولیک
متابولیک، یک کلید حیاتی برای سلامت کلی بدن است. سطح بالایی از انرژی را به بدن میدهد و عملکرد ها را بهبود میبخشد و باعث رشد سلولی میشود. علاوه بر این کنجد، غنی از پروتئین های است که در داخل بدن شکسته میشود و اجزاء آن در عملکرد های مختلف بدن مورد استفاده مجدد قرار میگیرد.
روش نگهداری کنجد
-نکته
نکته قابل توجه در مصرف کنجد این است که تا زمانی که در دهان جویده نشود و یا دانه آن بطور کامل آسیاب نشود، مواد مغذی آن جذب خون نمی شود پس در هنگام مصرف کنجد حتما دانه های آن را بجوید.
مضرات کنجد آسیاب شده
احتیاط:
کنجد با تمام فوایدی که دارد برای معده ضعیف مناسب نیست، زیرا هضم آن سنگین است. این گونه اشخاص باید آن را با عسل و سرکه بخورند.
در برخی افراد باعث ایجاد آلرژی و حساسیت میشود که بهصورت شوک آنافیلاکسی بروز می کند.
کنجد هم مانند سایر مغزها و خوراکیها موجب بروز واکنشهای حساسیتی در برخی از افراد میشود.
تعدادی از آزمایشها نشان داده است که حساسیت نسبت به کنجد رو به افزایش است
و دلیل آن میتواند آلودگی متقاطع در اثر تماس با سایر مغزها، دانهها و فرایندهای کارخانهای باشد.
افرادی که بهسختی میتوانند مغزها و دانههایی مانند کتان و تخم شربتی را هضم کنند، بهتر است دانههای کنجد را بااحتیاط مصرف کنند.
همانطور که گفته شد، دانههای کنجد دارای اگزالات هستند و بیشتر کلسیم موجود در پوستهی این دانهها، به شکل کلسیم اگزالات است.
علاقمندان به پرورش کنجد
البته شواهد و دلایلی وجود دارد که منطقه افغانستان و ایران را به موطن گونه هایی از کنجد معرفی می کند.
کنجد در منطقه ایران از حدود ۲۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح یک محصول با اهمیت بوده و با کشت آن این منطقه ، مرکز عمده انتشار آن ، به عنوان یک گیاه اهلی بوده است .
كنجد گياهي گرمادوست و روز كوتاه است و به هواي گرم و نور فراوان احتياج داشته و به حرارت پايين حساس است.با اين حال، هواي بسيار گرم بيش از ۴۰ درجه سانتي گراد موجب نقصان تشكيل كپسول ها مي شود و در واقع حرارت مطلوب رشد كنجد حدود ۲۷ درجه سانتي گراد است.
توليد كنجد در نواحي با حداقل ۱۵۰ روز بدون يخبندان امكان پذير است. اين گياه اساسا يك محصول خاص مناطق گرمسيري و نيمه گرمسيري تلقي مي شود.
كنجد به عنوان يك محصول مقاوم به خشكي و گرما شناخته شده است ولي براي توليد و عملكرد بالا به رطوبت احتياج دارد. به زيادي رطوبت خاك و عدم تهويه نسبتاً حساس است و به همين جهت كنترل آبياري كنجد ضرورت دارد. كنجد مقاوم به خشكي است.
در انواع خاك ها رشد مي كند مشروط بر آنكه از نظر تهويه و زهكشي محدوديتي وجود نداشته باشد. با اين حال خاك هاي داراي بافت متوسط را ترجيح مي دهد. كنجد به شوري خاك غيرمقاوم است و اسيديته خنثي را ترجيح مي دهد.
ریشه کنجد مستقیم ، قوی و بسیار توسعه یافته است که به طور متوسط حدود ۱ متر در خاک فرو می رود .ریشه های فرعی بیشتر در طبقه سطح الارض خاک گسترده می شوند و نمو آنها معمولاً تا موقع گل کردن ادامه می یابد و بعد از آن کم و بیش متوقف می شود.هرچه ریشه بهتر رشد کند به همان نسبت نبات قوی تر و سالم تر خواهد بود. خاک و رطوبت موجود نیز بر میزان و نوع ریشه مؤثر می باشد .
ساقه کنجد راست و ارتفاع آن بین ۵۰ تا ۲۰۰ سانتیمتر واکثراً ۷۰ سانتیمتر است. مقطع ساقه معمولاً مربع شکل و گاه مستطیلی و پهن و دارای شیار های عمودی است و ممکن است صاف ، کمی کرکدار یا زیاد کرکدار باشد ، که مقدار کرک روی ساقه با مقاومت در برابر خشکی مربوط می باشد .
رنگ ساقه از سبز روشن تا ارغوانی متغیر و معمولاً سبز تیره است .
بر روی ساقه اصلی شاخه های فرعی به وجود می آیند. معمولاً ارقام زودرس ، ساقه کوتاه و ارقام ساقه بلند ، دیررس می باشند .
برگ کنجد در واریته های مختلف و حتی در یک بوته از نظر شکل و اندازه بسیار متنوع است .
معمولاً برگ های پایین بوته ، پهن با حاشیه دندانه دار و برگ های میانی ، نوک تیز و گاهی کمی دندانه دار و برگ های بالایی ، باریک تر و نوک تیز هستند.
سطح برگ نیز گاهی صاف و گاهی چین خورده و چسبناک و تا حدی کرک دار است و با یک دمبرگ نسبتاً بلند به ساقه متصل می گردد.
آرایش برگ نیز از یک بوته به بوته دیگر متفاوت است و در یکی ممکن است متناوب و در دیگری متقابل باشند و در برخی ، برگ های پایین متقابل و برگ های بالایی متناوبند.
رنگ برگ ها سبز تیره و کدر و اغلب کرکدار می باشند . طول برگ بین ۳ تا ۱۷ سانتیمتر و عرض ۱ تا ۵/۱ سانتیمتر و طول دمبرگ بین ۱ تا ۵ سانتیمتر است .
رنگ جام گل معمولاً سفید یا صورتی بسیار کمرنگ می باشد و گاهی ممکن است تیره تر و یا ارغوانی نیز دیده شود و ممکن است سطح داخلی آن خالهای قرمز ، سیاه یا زرد داشته باشد . کاسه گل کوچک با کرک های زیاد و دارای ۵ تا ۸ دندانه است . جام گل ، لوله ای و دارای ۵ گلبرگ به هم پیوسته و نا منظم است .
هر گل ۴ پرچم دارد که در دو سطح قرار دارند . پرچم های جلویی کوتاه تر از پرچم های عقبی است و دارای بساک تخم مرغی و سبز رنگ می باشد .
مادگی از تخمدان باریک تر می باشد. گل ها صبح زود باز می شوند که ۹۵ درصد بین ۵ تا ۷ صبح می باشد و بعد از ظهر پژمرده شده و اکثر آنها بین ساعت ۵/۴ تا ۶ بعد از ظهر می ریزند .
میوه کنجد کپسولی است با مقطع مستطیل شکل و شیاردار . اندازه کپسول بسیار متغیر و شکل و اندازه کپسول ویژگی خاصه واریته ها است که محیط و تغییرات آن نیز در این تغییرات مؤثرند و روی یک بوته هم ، ممکن است چند شکل مختلف کپسول دیده شود .
کپسول معمولاً ۳ تا ۸ سانتیمتر طول داشته و قطرآن بین ۰٫۵ تا ۲ سانتیمتر است و تعداد حفره ها از ۴ تا ۱۲ عدد متغیر است .
تعداد کپسول ها در هر بوته ، به تعداد گل های بارور بستگی دارد و معمولاً شرایط محیطی و تراکم بوته در آن مؤثرند .
تراکم زیاد و فاصله کم بوته ها ، تعداد کپسول و تعداد بذر در هر کپسول را کم میکند.
شرایط پرورش گیاه کنجد :
آبیاری گیاه کنجد :
مقاومت کنجد در برابر خشکی از مزایای عمده آن محسوب می شود زیرا می توان آن را در مناطق نسبتاً خشک کشت نمود.
گیاهچه کنجد در برابر کمبود آب بسیار حساس است و اگر رطوبت خاک کافی نباشد ناچار نیاز به آبیاری خواهد بود و در صورتیکه امکان آبیاری باشد مسلماً با مصرف بیشتر انواع کود های شیمیایی و تکنیک های کشاورزی پیشرفته می توان انتظار محصولی بیشتر نیز داشت .
بیشتر بخوانید:۲۵ خاصیت شگفت انگیز درمانی باور نکردنی گردو
نور مورد نیاز گیاه کنجد :
کنجد برای تولید حداکثر بذر به شرایط بسیار گرم احتیاج دارد و حدود ۲۷۰۰ واحد گرما ( درجه روز ) نیاز دارد . گرمایی معادل ۲۵ تا ۲۷ درجه سانتیگراد جوانه زدن را سریع و رشد اولیه و تشکیل گل را تشدید می کند.
زمان کاشت گیاه کنجد :
کنجد برای جوانه زدن به یک بستر گرم و مرطوب و دمای نسبتاً بالا نیاز دارد . زمان کاشت هنگامی که درجه حرارت خاک به ۲۰ درجه سانتیگراد رسیده باشد .
بهتر است دمای بستر بذر ۲۵ تا ۲۷ درجه سانتیگراد باشد . دمای زیر ۱۸ درجه سانتیگراد رشد گیاهچه را به تعویق خواهد انداخت و زیر ۱۰ درجه سانتیگراد جوانه زدن به طور طبیعی متوقف می شود .
كوددهی کنجد :
براي كنجد كمتر از ساير محصولات گرمسيري ديگر كود مصرف مي شود .
مقدار مورد نياز در اراضي و نواحي مختلف متفاوت است . ولي بطور كلي مي توان گفت احتياجات كودي كنجد شبيه پنبه مي باشد .
اين گياه براي رشد مطلوب نياز به ازت ، فسفر و پتاس دارد . كود شيميايي مورد نياز ۲۰۰-۱۵۰ كيلوگرم فسفات آمونيوم و ۱۰۰ كيلوگرم اوره در هكتار بصورت عمومي در ايران توصيه مي شود .
روش کاشت گیاه کنجد :
بعلت اينكه دانه كنجد در مراحل اوليه رشد و جوانه زدن خيلي حساس و ضعيف مي باشد در اماده كردن زمين قبل از كاشت بايد نهايت دقت را معمول داشت . زمين بايد كاملا عاري از گياهان هرز بوده گرم و مطلوب باشد .
چنانچه كشت با آبياري باشد زمين بايد بخوبي تسطيح گردد .
شيب طوري تعبيه گردد كه آب در هيچ قسمتي از زمين روي بستر بذر را نگيرد و خطر سله بستن در مرحله جوانه زدن و رويش گياه وجود نداشته باشد .
بسته به نوع خاك عمق كاشت تغيير مي كند و معمولا بين ۲ تا۵ سانتيمتر متغيير است .
عمق كاشت همچنين بسته به زمان كاشت و ميزان رطوبت خاك تغيير مي نمايد . به منظور پيشگيري از شيوع امراض و الودگيهاي قارچي ضدعفوني بذر با قارچكشهاي نظير كاپتان مؤثر خواهد بود.
بذر كارهايي كه مخصوص ريز دانه ها نظير سبزي و پياز هستند در كشت مكانيزه كنجد كاربرد دارند .
خاک مناسب گیاه کنجد :
برای انتخاب مناسب ترین خاک برای کاشت کنجد، دنبال این ویژگی ها بگردید:
خاک باید به خوبی زهکشی شد باشد، اما خیس از آب نباشد.
از پایین شیارها و تورفتگی ها استفاده نشود.
زمین حاصلخیز با خاک کشاورزی (لوم) شنی، بدون تراکم مناسب ترین است.
کنجد می تواند در تناوب، پس از محصولاتی چون ذرت، ذرت خوشه ای، ارزن یا پنبه کاشته شود. همچنین میتوان آن را به شکل ترکیبی با ارزن، ذرت خوشه ای و دیگر انواع غلات کاشت.
نحوه تکثیر گیاه کنجد :
چون بذر کنجد کوچک است برای افزایش حجم ، بذر ها را با شن ، خاک یا خاکستر مخلوط می نمایند تا یکنواخت تر پراکنده شود.
در اراضی دیم روی زمین مسطح یا در درون جوی ها با فاصله ۴۰ تا ۴۵ سانتیمتر و ۸ تا ۱۵ سانتیمتر روی ردیف ها می کارند و در شرایط آبی آن را روی پشته ها و با فاصله ۴۵ تا ۵۵ سانتیمتر و فاصله ۴ تا ۶ سانتیمتر روی ردیف ها کشت می کنند.
عمق کاشت بسته به نوع خاک بین ۲ تا ۵ سانتیمتر و می تواند تا ۱۰ سانتیمتر هم باشد.
منابع: سایت هتمت، فال و خواب، شهراد، میش ماش،ساعد نیوز
خواص روغن کنجد از زبان دکتر خیراندیش متخصص طب سنتی