یکی از زیباترین و بی نظیرترین صنایع دستی ایران به نام صنایع دستی چهارمحال و بختیاری میباشد. صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری، متشکل از سه دسته صنایع شهری، روستایی و عشایری میباشد.
به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما ، در این مطلب با انواع صنایع دستی شهرکرد آشنا می‌شوید. استان چهارمحال و بختیاری به دلیل اتصال به نقاط ایلات و عشایر بختیاری و قشقایی، از قالی بافی قدیمی و با اصالتی برخوردار است.
برخی از هنر‌های دستی ازجمله بافت انواع قالی‌های محلی، گلیم، حریر بافی، کرباس بافی، جاجیم، چوقای محلی، خورجین، پشتی، سیاه چادر، سفره، ریس، نمکدان، خور، دستکش، پلاس، کلاه، کمچه دان، بافت حور و طناب، جل، نمد مالی، تخت کشی، کلاه مالی، منبت کاری، قفل سازی، خاتم کاری، صنایع فلزی و دستی مانند اسلحه سازی، ریسندگی پشم و مو، گیوه دوزی، منجوق دوزی، لچک دوزی، پولک دوزی، قفل سازی و انواع بافته‌های خانگی نظیر کلاه نمدی، نمد، عبا، گهواره و کوبه درب از هنر‌های دستی شهرکرد به شمار می‌رود. برخی از صنایع رایج در میان عشایر و نواحی اطراف آنان نظیر صنعت کلیچه و کلاه و جلیقه و یا پونچه بافی میباشد.
* هورژین:
از دیگر صنایع دستی مهم عشایر بختیاری، خورجین یا “هورژین” (به گویش بختیاری) است که روی دار‌های افقی بدست زنان ایلیاتی بافته میشود. به پوشش تزیینی و مناسب برای وسایل زندگی عشایر، خورجین میگویند که جنبه زیبا شناختی و تزیینی و اعتقادی قوم بختیاری در نقوش و بافت آن در هنگام کوچ و در زمان زندگی در سیاه چادر، تجلی می‌یابد. خورجین به عنوان صندوقچه‌ای محسوب میشود که در آن با اتصال بندینک هایش به یک دیگر و زدن قفل به آخرین بندینک بطور کامل بسته شده و روی چاپار، حمل میشود. هورژین در زمان کوچ کردن در گوشه‌ای از چادر (به هنگام اطراق) قرار می‌گیرد.
معمولاً برای تزئین خورجین از نقوش هندسی استفاده میشود. پس از این که لبه‌های طرفین کیسه‌های خورجین را میدوزند؛ آنرا با استفاده از موی بز، شیرازه دوزی میکنند. “چرک” یا تار خورجین از نخ پنبه و پود آن در قسمت‌های مختلف از پشم است. چند نوع تکنیک بافت در طرح کلی آن استفاده میشود که مشابه یک قطعه کفپوش میباشد که یک قسمت آن (روی هر طرف) بافت رندی “رندی بافت” دارد و قسمت دیگرش (پشت هرطرف) بافت ساده دارد. همچنین قسمت دیگری از آن با تکنیک ” گندی بافت” مانند قالی بافته میشود و در پائین و گوشه‌های خورجین، این قسمت قالیباف قرار می‌گیرد تا مقاومت بیش تری به هنگام کوچ در ایل راه‌ها و در برخورد با سنگ‌های کوهستان داشته باشد.
* هور:
یه یک کیسه‌ی دوطرفه که کاربرد آن برای حمل گندم و آرد و غلات دیگر و حبوبات میباشد؛ هور میگویند. هور، کمی کوچک‌تر از خورجین است و بطور کامل، اطراف جیب‌های آنرا میدوزند. گوشه یکی از لبه‌های آنرا بدون دوختن، باز می‌گذارند تا بتوانند در آن موادغذایی بگذارند. از روش‌های بافت مرسوم در این هنر در زمان گذشته می‌توان به ساده، رندی و گندی اشاره کرد، ولی امروزه بافت نقش‌ها به روش ساده است و گندی بف (قالی بافت) در قسمت پائین طول هر طرف، بافته میشود تا دچار سابیدگی در زمان حمل و کوچ نشود. اندازه هر طرف آن ۸۰* ۶۰ سانتیمتر میباشد که ظرفیت هر دهانه حدود ۵۰ کیلوگرم است.
* نمدمالی:
تولید نمد کشور در شهرکرد رواج دارد و این صنایع دستی محبوب، زیبایی، ظرافت، استحکام و مرغوبیت مناسبی دارد. برخی از محصولات نمدی تولید شده با استفاده از نمد طبیعی (پشم گوسفند بهاره) در این استان، نظیر فرش نمدی، سجاده نمدی، کفش نمدی، تشک نمدی، کفی کفش نمدی، کلاه نمدی، جلیقه نمدی، کمربند نمدی و عرقگیر صندلی نمدی میباشد. نمدمالی به زور و بازوی مردانه نیاز دارد. فرش‌هایی که از نمد تولید می‌شوند نقش و نگار زیبایی دارند که هنر و خلاقیت استاد نمدمال را نشان میدهند و موجب انتقال حس خوب و پر از ارامش به شما میشود.
با اینکه تولید نمد در زمان گذشته در چند محصول خاص، مورد استفاده قرار میگرفت، ولی این صنعت دست در سال‌های گذشته در محصولات متعددی به کار می‌رود. کارگاه‌های نمدمالی شهرکرد، بروجن و فارسان، اقدام به تولید انواع نمد میکنند. از شهرکرد بعنوان شهر ملی نمد یاد میشود.
چوقابافی:
تلفظ چوقابافی، چغا و چوخا است. درواقع به نوعی از لباس‌های ویژه مردان بختیاری که آن را با استفاده از پشم سفید طبیعی می‌بافند و فاقد آستین است؛ چوقابافی میگویند.
بانوان بختیاری، این تن پوش را با مهارت و تبحر خاصی می‌بافند. درواقع با استفاده از دار خوابیده، این پوشش مردانه را می‌بافند و تکنیک بافت آن به تکنیک گلیم بافی شباهت دارد و تنها تفاوتش در اینست که خیلی ریز بافت‌تر است و دارای تار و پود نازکی میباشد. این نکته را در نظر داشته باشید که چوقا را می‌توان در کلیه فصول سال استفاده کرد.
* قالی:
استان چهارمحال و بختیاری در زمینه تولید و صادرات فرش دست بافت، جزو ۵ استان برتر قرار دارد. فرش‌های دست بافت این استان، از محبوبیت خاصی در کشور‌های دیگر به خصوص کشور‌های اروپایی برخوردار است.
قدمت بافت قالی در چهارمحال و بختیاری، طولانی است و در تمامی شهرها، روستا‌ها و مناطق عشایری استان، مرسوم است، ولی چالشتر در استان از مراکز مهم و معروف و قدیمی قالی بافی به شمار می‌رود.
انواع قالی در چالشتر با طرح‌های گوناگون بافته میشود که از آن‌ها می‌توان به خشتی، قابی، سرو و کاج، لچک و ترنج، گل مینا، یلمه شاهنامه ای، خرسک و گبه با طرح‌های ذهنی و سنتی اشاره کرد. قالی‌های طرح خشتی چالشتر در صادرات فرش دست بافت ایران، جایگاه ویژه‌ای دارد.
* سِرمه:
یکی از دیگر صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری به نام سِرمه میباشد که بانوان این سرزمین، مشغول به بافت آن هستند. از هنر‌های رودوزی ایرانی می‌توان سِرمِه دوزی را نام برد که طی آن بر روی پارچه‌های نفیس محکم همچون ترمه، انواع ملیله فلزی را میدوزند.
ساخت قفل «کعبه مکرمه» در سال‌های اخیر، از دیگر افتخارات هنرمندان این شهر به شمار می‌رود؛ که به عنوان سخت‌ترین و ظریف‌ترین صنایع محسوب میشود و هنرمندان این استان، توانایی ساخت قفل‌های کوچک چندمیلی متری تا بزرگ‌ترین قفل‌ها را دارند.
* خاتم:
یکی از رشته‌های صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری، خاتم کاری نام دارد که از زیبایی خاصی برخوردار است. سابقه‌ی این هنر در استان به ۴۰ الی ۵۰ سال قبل برمیگردد.
با کنار هم قرار دادن قطعات کوچک مثلثی، خاتم کاری بوجود می‌آِید که اشکال هندسی متنوعی دارد. برای انجام خاتم کاری به مواد اولیه‌ای همچون چوب نارنج، آبنوس، فلز برنج، عناب، فوفل، فلز نقره، فلز مس، استخوان شتر، فلز طلا، عاج فیل و چسب چوب نیاز دارید.
روستای شیخ شبان به دلیل تولید فراوان خاتم و گسترش رشته خاتم کاری در این روستا تبدیل به یکی از قطب‌های تولید خاتم در کشور شده است. مهد خاتم استان، روستای شیخ شبان میباشد که چندین کارگاه خاتم کاری و بیش از ۴۰۰ استاد خاتمکار دارد، خاتم شیخ شبان از شهرت ملی و جهانی برخوردارست.
سنگتراشی:
از زیباترین صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری می‌توان به سنگ تراشی اشاره نمود. پیشینه‌ی این صنعت، مربوط به قرن‌های متمادی است و کلیه مصنوعات و ابزار کار موردنیاز از زمان قدیم ساخته می‌شد که نظیر سنگ‌های آسیاب، آردچی، هاون، ناودان، انواع شیر‌های سنگی و... بودند و مردم از اکثر مصنوعات سنگی مذکور به دلایل مختلف استفاده نمیکردند و تنها کاربرد این مصنوعات به صورت محدود برایسس مناطق عشایری و روستا‌های دوردست بود.
هفشجان و فارسان به عنوان مرکز مهم حجاری و سنگتراشی در شهرکرد شناخته میشود که اغلب صنعتگران این رشته، انواع مصنوعات سنگی نظیر شیر‌های سنگی، هاون، ناودان، آردچی و سنگ‌های قبور را به صورت محدود تولید میکنند.
* گیوه دوزی:
یکی از پاپوش‌های سنتی مردم استان چهارمحال و بختیاری، گیوه دوزی میباشد که به لحاظ گرم بودن هوا در تابستان، مانع تعریق پا میشود. متأسفانه این هنر با ورود کفش‌های صنعتی و خارجی در سال‌های اخیر، مورد بی مهری قرار گرفته است.
گیوه دوزی در گذشته متشکل از چهار رشته هنری نظیر تخت کشی، دوال کشی، رویه بافی و گیوه دوزی (مونتاژ) بود که در حال حاضر، تعداد معدودی کارگاه گیوه دوزی و رویه بافی در شهرکرد و بروجن فعالیت دارند. از انواع نخ‌ها برای بافت رویه گیوه استفاده میکنند و تخت کش، تخت گیوه را آماده میکند. گیوه دوز، وظیفه‌ی اتصال تخت و رویه گیوه را بر عهده دارد.
مواد اولیه‌ای که برای گیوه دوزی نیاز است؛ شامل چرم، پنبه، نخ تابیده و پارچه نازک نخی میباشد. از مراکز مهم تولید گیوه می‌توان به شهر‌های بروجن، شهرکرد و فرخشهر اشاره کرد.