پنجم شعبان روز ولادت باسعادت امام زین العابدین (ع) چهارمین اختر تابناک ولایت و امامت، فرزند امام حسین (ع) و بازمانده واقعه بزرگ عاشورا است که نقش بسیار مهمی در پاسداری از اسلام داشت.
علی بن حسین بن علی بن ابی طالب، مشهور به امام سجاد و زین العابدین چهارمین امام شیعیان و فرزند امام حسین(ع) و ( طبق برخی روایات ) شهربانو. این بانوی بزرگوار در رویایی صادقه، اسلام آورده و همچون نرجس خاتون مادر امام مهدی (عجّل الله فرجه الشریف) توسط حضرت صدیقه کبری (سلام الله علیها) برای فرزند عزیزش امام حسین (علیه السلام) خواستگاری شده بود، پس از سختی های بسیاری که متحمل شد، به مدینه آمد.
**درباره ی مادر امام سجاد روایات بسیاری وجود دارد که به یکی از آنها اشاره کردیم اما باید بگوییم که بسیاری از مراجع و صاحب نظران، ایرانی بودن مادر امام سجاد و داستان های مربوط به شهربانو را مردود میدانند به همین دلیل هیچ سند قابل قبولی برای اصالت شهربانو و ماجرای اسارت و ازدواج وی با امام حسین (ع) وجود ندارد .**
ولادت امام زین العابدین (ع)
امام سجاد (ع) در پنجم شعبان سال 38 هجری قمری و به روایتی 48 هجری قمری به دنیا آمد و دوره زندگی ایشان همزمان با امامت سه امام شیعیان امام علی (ع)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و حکومت یزید بن معاویه (61- 64ق)، عبد الله بن زبیر (61- 73) که حاکم مستقل مکه بوده است، معاویه بن یزید (چند ماه از سال 64)، مروان بن حکم (نه ماه از سال 65)، عبدالملک بن مروان (65- 86) و ولید بن عبد الملک (86- 96) بود.
کنیه و القاب امام سجاد (ع)
کنیه امام سجاد(ع)، ابوالحسن، ابوالحسین، ابومحمّد، ابولقاسم و ابوعبداللّه است.
القاب وی، زین العابدین، سیدالساجدین، سجاد، ذو الثفنات، هاشمی، علوی، مدنی، قرشی، علی اکبر است.
صفات و ویژگی های اخلاقی امام سجاد (ع)
یکی از ویژگی های امام سجاد عبادت خالصانه ایشان به درگاه خداوند و خشوع و خضوع ایشان می باشد ، به طوری که مالک بن انس می گوید:علی بن حسین در شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند تا اینکه از دنیا رحلت کرد. لذا به ایشان «زین العابدین» می گویند.
امام سجاد(ع) بسیار به فقرا و مستمندان کمک می کرد و به آنها شبانه و مخفیانه غذا می داد. از ابو حمزه ثمالی نقل شده است علی بن حسین(ع) شبانه مقداری غذا بر دوش خود می گذاشت و در تاریکی شب به صورت مخفیانه به فقرا می رساند و می فرمود:صدقه ای که در تاریکی شب داده شود، غضب خداوند را خاموش می کند.
سید الساجدین
همسر و فرزندان امام سجاد (ع)
امام چهارم دارای همسران متعددی بودند که اکثر آنها ام ولد بوده اند. ام ولد به کنیزی گفته می شود که به ازدواج مردی در آمده و از او صاحب فرزند می شود و دیگر حالت مملوکیت کامل ندارد و نمی شود او را فروخت.
یکی از همسران حضرت سجاد (علیه السلام) حضرت فاطمه (ام عبدالله) دختر حضرت امام حسن (علیه السلام) می باشند که ثمره ازدواج حضرت با آن بانوی مکرمه، امام محمدباقر (علیه السلام) بوده است. دیگر فرزندان آن حضرت عبارتند از:
عبدالله، حسن، حسین،زید، عمر، حسین اصغر،عبدالرحمن،سلیمان، علی، خدیجه،محمداصغر،فاطمه،عُلَیَّه،ام کلثوم،امام محمدباقر
کربلا و اسارت امام سجاد (ع)
امام سجاد(ع) در واقعه کربلا و در روز عاشورا، به شدت بیمار بود به گونه ای که می خواستند او را به قتل برسانند اما گفتند:او را همین بیماری که دارد کفایت می کند.
پس از واقعه کربلا، ابن زیاد، امام سجاد(ع) و سایر اسیران کربلا را در زندان نگهداشت و نامه ای به شام نوشت و از یزید کسب تکلیف کرد. یزید پاسخ داد، اسیران و سرهای شهیدان کربلا را به شام بفرستد. ابن زیاد، امام سجاد(ع) را غل بر گردن نهاد و با اسیران همراه مُحَفّر بن ثَعلبه روانه دمشق کرد.
امام سجاد(ع) در مسجد شام خطبه ای خواند و خود و پدر و جد خویش را به مردم شناساند و به مردم گفت که پدرش برای حق و به دعوت مسلمانان به پاخاست تا دین را از بدعت هایی که در آن پدید آمده، بزداید و به سادگی و پاکی عصر جدّ خود برساند. خاندان امام حسین (ع)، به دستور یزید، از شام به سوی مدینه حرکت کردندو امام سجاد(ع) 34 سال پس از واقعه کربلا زنده بود.
اسارت امام سجاد
امامت امام سجاد (ع)
با شهادت امام حسین(ع) در عاشورای سال 61 قمری امامت امام سجاد(ع) آغاز شد. ایشان به مدت 34 سال تا زمان شهادتش، یعنی سال 94 قمری یا سال 95 قمری امامت نمودند. دوره امامت امام سجاد با حکومت یزید بن معاویه ، معاویة بن یزید ،مروان بن حکم و عبدالملک بن مروان و ولید بن عبد الملک مقارن بوده است . قیام های دوران امام سجاد(ع)
پس از واقعه کربلا و در دوران امام سجاد(ع) قیامهای مختلفی روی داد.
در سال 63 قمری بعد از واقعه کربلا واقعه حَرّه روی داد و مردم مدینه علیه امویان قیام کردند اما امام سجاد(ع) از آغاز شورش خود را کنارکشید و با مردم همراه نگشت، چون پایان کار را می دانست.
آثار و شاگردان امام سجاد (ع)
بر اساس برخی منابع علوم بسیاری از امام سجاد(ع) نقل شده و پندها، دعاها، احادیثی در فضل قرآن، حلال و حرام، جنگ ها و روزها (تاریخ) از وی بجا مانده است .
صحیفه سجادیه ، رساله حقوق ، دعای ابوحمزه ، زیارت امین الله از جمله آثار امام سجاد هستند. ایشان شاگردانی چون ابوحمزه ثُمالی ، ابوخالد کابلی ، اَبان بن تَغْلِب، جابر بن عبدالله انصاری ، سُلَیم بن قیس هلالی ، ابراهیم و حسن فرزند محمد بن حنفیه ، سعید بن مسیب بن حزن قرشی مخزومی ، یحیی بن اُمّ طُوَیل ، سعید بن جُبَیر، محمد بن جُبَیر بن مُطعِم و... تربیت نمود.
شهادت امام سجاد(ع) ؛ قاتل و محل دفن ایشان
حضرت علی بن الحسین علیه السلام در زمان خلافت ولید بن عبدالملک به شهادت رسید. بعضی معتقدند امام به دست ولید مسموم شد، و برخی دیگر معتقدند به دست هشام بن عبدالملک، که برادر خلیفه بود؛ اما به هر حال، او نیز نمی توانست بدون اجازه ولید، مرتکب قتل امام شود.
« حسین » فرزند امام علی بن الحسین علیه السلام وفات پدر خود را در سال 94 اعلام کرده است و بر این اساس بزرگانی نظیر شیخ مفید و شیخ طوسی و محقق اربلی و ابن اثیر نیز همین نظر را داشته اند.
اما بر اساس روایتی که ابوبصیر از امام جعفر صادق علیه السلام نقل کرده است، امام فرموده است:حضرت علی بن الحسین علیه السلام در حالی که 57 ساله بودند از دنیا رفت و این واقعه در سال 95 هجری اتفاق افتاد. روز شهادت امام سجاد نیز 18 ، 22 و 25 محرم نقل شده که روز 25 از شهرت بیشتری برخوردار است.بنا بر این روایات، امام سجاد علیه السلام 57 یا 58 سال عمر فرمود که :
دو سال آن را در زمان حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام، ده سال را در زمان امامت عموی خود حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام و ده سال را در دوران امامت پدر خود سپری فرموده است و مدت امامت خود آن امام بزرگوار نیز 35 سال بوده است.
حضرت زین العابدین علیه السلام در بقیع در کنار مرقد مطهر حضرت امام حسن علیه السلام در بقیع در مدینه مدفون شده است.
حضرت دو ساله بودند که حضرت امیر(س) به شهادت رسیدند و سپس امام حسن(ع) به امامت رسیده و در حالی که نوجوان ۱۲ ساله ای بودند با شهادت عموی بزرگوارشان، پدرشان به امامت رسیدند. و حضرت همواره همراه پدر بودند و شاهد ظلم و بیدادگری معاویه و بنی امیه. تا اینکه با مرگ معاویه، یزید به حکومت رسید و از والی مدینه خواست تا از حسین بن علی(ع) بیعت بگیرد که زیر بار ظلم نرفتن امام(ع) به واقعه کربلا انجامید.
«علی بن الحسین علیه السلام در واقعه کربلا همراه پدرش بود و در آن هنگام، از عمر شریفش ۲۳ سال می گذشت. فرزند ایشان، امام محمد باقر علیه السلام که از کربلا تا شهادت همراه پدر بود، سه یا چهار ساله بود. امام زین العابدین (ع) در آن هنگام به سبب بیماری در جهاد شرکت نکرد و خداوند او را برای هدایت مسلمانان نگه داشت و نسل رسول الله صلی الله علیه و آله از فاطمه (س) در ذریه امام حسین علیه السلام به امام سجاد علیه السلام و اولاد او منحصر شد.».
دوران امامت آن بزرگوار همزمان بود با ۶ خلیفه اموی و زبیری از جمله یزید بن معاویه، معاویه بن یزید، عبدالله بن زبیر، مروان بن حکم، عبدالملک بن مروان و ولید بن عبدالملک که هر کدام در سفاکی از دیگری گوی سبقت را ربوده بود. در اولین سال های امامت حضرت که همزمان با خلافت یزید بود، جهان اسلام سال های پر التهابی را می گذراند و شورش های بسیاری به وقوع می پیوست که این قیام ها و شورش ها را می توان به دو دسته زیر تقسیم کرد:
۱. قیام هایی که برای گرفتن انتقام خون حسین بن علی (ع) صورت می گرفت مانند قیام مختار، قیام توابین، قیام مردم مدینه و واقعه حره؛
۲. قیام بر سر قدرت و خلافت مانند قیام زبیریان.
ایام زندگی امام(ع) با سختی های فراوان همراه بود و برای ایشان به غیر از تقیه راه دیگری باقی نمانده بود که همین راه باعث حفظ بقای شیعه در آن روزگار بود. حضرت علی بن حسین(ع) در پاسخ به کسی که از ایشان درباره گذران روزگار پرسیدند، فرمودند: «روزگار را به گونه ای می گذرانیم که در میان قوم خویش همچون بنی اسرائیل در میان آل فرعون هستیم. فرزندان ما را می کشند و زنان را به کنیزی می برند. مردم با دشنام دادن به بزرگ و سیّد ما، به دشمنان ما تقرب می جویند. اگر قریش با داشتن محمد صلّی اللّه علیه و آله بر سایر اعراب فخر می کند و اگر عربها به دلیل داشتن محمد صلّی اللّه علیه و آله بر عجم فخر می کنند و آنها نیز چنین فضیلتی را برای عربها و قریش پذیرفته اند، ما اهل بیت می باید بر قریش برتری داشته و فخر کنیم؛ زیرا محمد صلّی اللّه علیه و آله از میان ما اهل بیت(ع) است. اما آنان حق ما را گرفته و هیچ حقی برای ما نمی شناسند. اگر نمی دانی روزگار چگونه می گذرد، این گونه می گذرد که گفتیم. ناقل حدیث می گوید: امام به گونه ای سخن می گفت که می خواست کسانی که نزدیک بودند بشنوند.»
در آن روزگار که جامعه دچار انحراف شدید شده بود و رفاه زدگی بر همه امور غلبه کرده بود و روزنه ای برای اصلاح وجود نداشت، امام (ع) به شیوه دعا بخشی از عقاید خود را مطرح کردند که مردم می توانستند علاوه بر کسب معرفت و عبادت به درگاه حق تعالی، از لابه لای دعاهای آن حضرت پی به مواضع سیاسی شان نیز ببرند و نفوذ این ادعیه نه تنها میان شیعیان که در میان اهل تسنن، نشان از نفوذ امام(ع) در جامعه آن روز بوده است.
صحیفه سجادیه یادگاری گرانبها از امام سجاد(ع) است که نیایش‌های ایشان را در برمی گیرد و شامل ۷۵ دعا و نیایش است که علاوه بر راز و نیاز با حضرت حق، مواضع سیاسی ایشان را نیز در برگرفته است. این کتاب گرانبها به زبور آل محمد(ص) شهرت یافته است.
از دیگر آثار آن حضرت، مناسک حج، رساله حقوق، الجامع فی الفقه، صحیفه الزهد و کتاب حدیث را می توان نام برد.
سرانجام امام(ع) در حالی که تحت مراقبت شدید ماموران شام بودند، در روز بیست و پنجم محرم الحرام به وسیله ولید بن عبدالملک به شهادت رسیدند. تاریخ های دیگری نیز برای شهادت ایشان ذکر شده است که روز بیست و پنجم محرم الحرام از شهرت بیشتری برخوردار است.پیکر مطهرشان در قبرستان بقیع به خاک سپرده شده است..منبع1:نمناک، منبع 2: پرتال امام خمینی