تحقیقات ریوی، پیشرو در تشخیص مایکوباکتریوم های غیرسلی در کشور

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما و به نقل از انستیتو پاستور ایران؛ دکتر ابوالفضل فاتح گفت: سل یکی از بیماری‌های عفونی دیرینه انسان است و با وجود روش‌های نوین برای تشخیص و درمان آن، هنوز هم انتشار گسترده‌ای دارد. کشور ما در منطقه‌ای قرار دارد که همسایگان آن کشور‌هایی با میزان بروز بالای بیماری سل هستند که این خود می‌تواند مشکلات ناشی از این بیماری را در کشور افزایش دهد.

 

رئیس بخش سل و تحقیقات ریوی انستیتو پاستور ایران افزود: بخش سل و تحقیقات ریوی انستیتو پاستور ایران در سال ۱۳۳۸ پایه‌گذاری شده است. این بخش از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین مراکز تشخیصی و مطالعاتی بیماری سل در کشور است که در طول بیش از ۶۰ سال گذشته نقش مهمی در کنترل این بیماری در ایران داشته است. این بخش با پذیرش سالانه ده‌ها بیمار مشکوک به سل و فعالیت‌های خدماتی، تشخیصی و تحقیقاتی و نیز همکاری بین‌المللی، منطقه‌ای و کشوری به بیماریابی هدف‌دار مبتنی بر استراتژی سازمان جهانی بهداشت کمک می‌کند.

 

دکتر فاتح گفت: تجهیزات آزمایشگاهی تخصصی بیماری سل، آزمایشگاه‌های استاندارد اتاق تمیز، آزمایشگاه تشخیصی روتین سل و بانک‌های میکروبی سویه‌های توبرکلوزیس حساس و مقاوم به دارو، بخشی از فعالیت‌های تخصصی سخت‌افزاری و تجهیزات این بخش را تشکیل می‌دهد.

 

 

رئیس بخش سل و تحقیقات ریوی ادامه داد: بخش سل یکی از قدیمی‌ترین بخش‌های انستیتو پاستور ایران می‌باشد. با توجه به اینکه کشور ایران در منطقه‌ای قرار گرفته است که همسایگان ما مخصوصا افغانستان، عراق و تاجیکستان شیوع بالایی از بیماری سل دارند به همین دلیل با توجه به اینکه برای ورود و خروج اتباع این کشور‌ها محدودیت زیادی نداریم کنترل بیماری سل در کشور مشکل‌تر شده است. از آنجا که بعد از جنگ جهانی دوم، بیماری سل یک مشکل جدی بهداشتی بود، این بخش در سال ۱۳۳۸ تاسیس شد. اولین رسالت بخش سل پیشگیری از بیماری سل است و یکی از معدود آزمایشگاه‌هایی است که می‌تواند آزمایش مقاومت دارویی را برای تمامی گونه‌های مایکوباکتریم هم بر روی مایکو باکتریوم توبرکلوزیس که عامل بیماری سل است و هم سایر مایکو باکتریوم‌ها انجام دهد؛ و برای اولین بار هم آزمایشگاه تشخیص نوکاردیا توسط کارشناسان این بخش تاسیس شد که در حال حاضر می‌توانیم به جامعه پزشکی کشور خدمت رسانی کنیم.

 

دکتر فاتح گفت: یکی از کار‌های خیلی مهمی که در بخش انجام می‌شود بیماریابی است. تمام بیمارانی که به بخش سل مراجعه می‌کنند توسط سیستم پی گیری، دنبال می‌شوند، اطلاعات بیماران به صورت برخط وارد و ثبت می‌شود. علاوه بر این، یکی از همکاران ما در مرکز بهداشت هر روز برای بررسی موارد مثبت مراجعه می‌کنند. تمام مواردی که مثبت می‌شود به مرکز بهداشت معرفی می‌شوند که درمان رایگان در اختیار تمام بیماران مثبت قرار می‌گیرد.

 

رئیس بخش سل و تحقیقات ریوی انستیتو پاستور ایران افزود: وزارت بهداشت سامانه‌ای را طراحی کرده که کلیه آزمایشگاه‌های سل به این سامانه متصل است و تمام بیماران، اطلاعاتشان در این سامانه به صورت روزانه ثبت می‌شود و این بیماران از طریق وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور با استفاده از این سامانه پیگیری می‌شوند.

 

دکتر فاتح گفت: به طور کلی هدف اصلی بخش سل بعد از خدمت رسانی به بیماران، پیشگیری و کنترل بیماری سل در بین افراد جامعه است. با توجه به سیاستی که انستیتو پاستور ایران و وزارت بهداشت دارد طبق تعرفه سالانه که تعیین می‌کنند و برای ما ارسال می‌کنند ما هزینه تشخیص را دریافت می‌کنیم، اما با توجه به اینکه بیماری سل بیماری افراد فقیر است ما تخفیف بسیار ویژه به بیماران نیازمند می‌دهیم. 

 

 

رئیس بخش سل و تحقیقات ریوی انستیتو پاستور ایران افزود: مایکوباکتریوم‌ها براساس معیار‌های پزشکی به چند گروه تقسیم می‌شوند: کمپلکس مایکوباکتریوم توبرکلوزیس که شامل مایکوباکتریوم توبرکلوزیس، مایکوباکتریوم بوویس، مایکوباکتریوم آفریکانوم، مایکوباکتریوم میکروتی و مایکوباکتریوم لپره‌است. مایکوباکتریوم‌های غیر سلی (Nontuberculous mycobacteria) یا به اصطلاح NTM که می‌توانند بیماری‌های ریوی شبیه سل، لنفادنیت، عفونت‌های پوستی یا منتشر ایجاد کنند. در حال حاضر اهمیت مایکوباکتریوم‌های غیرسلی روز به روز بیشتر می‌شود. این باکتری‌ها از نظر تابلو عفونت، شباهت بسیار زیادی به مایکوباکتریوم توبرکلوزیس دارند و بار‌ها پزشکان آن‌ها را با هم اشتباه می‌گیرند و دارو‌های ضد سل را به این دسته از بیماران تجویز می‌کنند در صورتی که این دارو‌ها هیچ تاثیری روی مایکوباکتریوم‌های غیر سلی ندارند به همین دلیل تشخیص این باکتری تا حد گونه بی نهایت مهم است که ما این امکان را در بخش سل فراهم کرده ایم.

 

دکتر فاتح ادامه داد: برای آنکه آزمایشگاه مرجع یا همکار مرجع کشوری شویم فعالیت‌های خیلی زیادی انجام داده ایم و وزارت بهداشت هم همکاری خیلی خوبی داشته است، ولی تا این لحظه این موضوع محقق نشده است. تمایل زیادی وجود دارد که شبکه آزمایشگاه مرجع مایکوباکتریوم‌های غیرسلی و نوکاردیا به محوریت انستیتو پاستور ایران تاسیس شود که داریم به این سمت حرکت کنیم.

 

 

رئیس بخش سل و تحقیقات ریوی انستیتو پاستور ایران افزود: ما دو روش اصلی آزمایش برای نمونه‌های مشکوک داریم؛ یکی آزمایش لام و تهیه اسمیر است که این جواب را ما سعی می‌کنیم کمتر از ۷۲ ساعت به بیماران و پزشک ارائه دهیم، ولی با توجه به ماهیت باکتری سل که یک باکتری دیر رشد است کشت بیمار زمان‌بر است و ممکن است دو ماه هم طول بکشد. ما روش‌های فنوتیپی و ژنوتیپی برای تشخیص داریم و در عین حال روش‌هایی برای کلیه مایکوباکتریوم‌های غیرسل داریم. علاوه بر روش‌های معمول آزمایشگاهی که شامل کشت و تهیه اسمیر است، در صورت درخواست پزشک روش‌های مولکولی هم انجام می‌دهیم چه برای سل و چه برای سایر مایکوباکتریوم ها.

 

دکتر فاتح گفت: نمونه گیری معمول برای آزمایش سل، سه نمونه خلط صبحگاهی است یعنی در سه روز متوالی باید نمونه به ما ارجاع شود، بعد از اینکه ما آزمایش را انجام دادیم سه تا جواب به بیمار می‌دهیم و بعد از مشخص شدن جواب آزمایش کشت، نتیجه آن هم برای بیماران ارسال می‌شود. هم اکنون با اشراف خوب دانشگاه‌های علوم پزشکی و هدایت خوب معاونت بهداشتی وزارت بهداشت و مرکز بیماری سل و جذام، بیماری سل به نسبت کنترل شده است و الان به نظر می‌رسد که مایکوباکتریوم‌های غیرسلی روز به روز اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند. 

 

 

رئیس بخش سل و تحقیقات ریوی انستیتو پاستور ایران افزود: دو فرآیند برای کنترل کیفی آزمایش‌هایی که در بخش سل انجام می‌شود داریم؛ به طور تصادفی چند نمونه همیشه استخراج می‌شود و دوباره آزمایش انجام می‌شود که دقت آزمایشات به طور کامل بررسی شود. یکی از تمهیدات خیلی خوبی که وزارت بهداشت قرار داده است و در اختیار تمام آزمایشگاه‌ها است آزمایش آنتی بیوگرام و تعیین مقاومت دارویی است که با همکاری آزمایشگاه فراملی سوئد و مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت به صورت سالانه انجام می‌شود. خوشبختانه دو آزمایشگاه در کشور توانستند در دو سال متوالی گواهی آن‌ها را با درجه عالی دریافت کنند که یکی از این آزمایشگاه‌ها، آزمایشگاه بخش سل و تحقیقات ریوی است.

 

دکتر فاتح گفت: یکی از معضلاتی که بیماری سل دارد این است که وقتی که فرد به این بیماری مبتلا می‌شود باید به طور کامل و دقیق تشخیص داده شود، درمان شود و مورد مراقبت قرار گیرد تا سایرین را آلوده ننماید. خانواده فرد مبتلا هم باید مورد بررسی و ارزیابی دقیق قرار گیرد. این یکی از پروتکل‌های اصلی سازمان جهانی بهداشت است. علاوه بر این آزمایش مقاومت دارویی که یکی از مهمترین اهداف برنامه مراقبت بیماری سل است و ما هم این توانایی را داریم که این آزمایش را برای کلیه بیماران انجام دهیم. بار‌ها این اتفاق افتاده است که بیمار درمان موفقی نداشته است و بعد از درخواست پزشک از ما و بعد از ارسال نتایج آنتی بیوگرام، با موفقیت کامل درمان شده است.

 

 

رئیس بخش سل و تحقیقات ریوی افزود: طرح‌هایی که در بخش انجام می‌شود مرتبط با عفونت‌های مایکوباکتریومی است، برخی از همکاران ما در حوزه‌هایی نظیر مقاومت دارویی و ارتباط میکروبیوتا و عفونت‌های تنفسی به مطالعه می‌پردازند. حوزه کاری من بر روی مایکوباکتریم‌های غیرسلی و نوکاردیا است که علاوه بر شناسایی این دسته از باکتری ها، مقاومت دارویی اشان هم مورد بررسی قرار می‌دهیم. آزمایشگاهی هم داریم که آزمایشگاه تخلیص پروتئین سل است که کلیه روش‌های تحقیق برای شناسایی را انجام می‌دهد و محققان ما در این زمینه فعالیت‌های علمی زیادی کرده اند و نامزد‌های خوبی برای تولید واکسن معرفی کرده اند. کارگاه‌های متعددی هم سالانه در بخش سل برگزار می‌شود و خوشبختانه خیلی خوب هم استقبال از آن‌ها می‌شود.

 

دکتر فاتح گفت: ما در بخش، شش نفر عضو هیات علمی و ۱۳ نفر کارشناس آزمایشگاه داریم که همگی در کنار هم به نظام سلامت کشور خدمت‌رسانی می‌کنیم.

 

 

رئیس بخش سل و تحقیقات ریوی افزود: تعامل بسیار خوبی در سطح ملی با آزمایشگاه مرجع و همکار مرجع کل کشور داریم و امیدواریم که همکاری‌های بین المللی بیشتر شود. تعاملات ما با سازمان‌های بین المللی الان کمرنگ شده، ولی ما تمامی کار‌هایی که داریم انجام می‌دهیم مبتنی بر استراتژی سازمان جهانی بهداشت است و با آزمایشگاه فرامنطقه‌ای یکسری همکاری‌هایی داشتیم و دوست داریم که ادامه دار باشد. علاوه بر این موارد، ما یک سری طرح‌های تحقیقاتی فراملی داریم و با مراکز سل بین المللی هم همکاری داریم.