عضو شورای عالی قرآن و رییس هفدهمین نشست تخصصی استادان، قاریان و حافظان ممتاز قرآن گفت : نشست‌های تخصصی قرآنی به تقویت و ارتقا جریان قرآنی کشور می انجامد و اثر و منفعت آن مستقیما به مردم خواهد رسید.
هفدهمین نشست تخصصی استادان، قاریان و حافظان ممتاز قرآن، دوازدهم بهمن در محل شورای عالی قرآن آغاز شد و عصر امروز به کار خود پایان می‌دهد.موضوع نشست هفدهم معطوف به بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب در محفل قرآنی طلیعه ماه ماه مبارک رمضان امسال است که معظم له خطاب به استادان و قاریان قرآن توجه به مهندسی تلاوت را با ذکر برخی از ظرایف و مصادیق آن مورد تاکید قرار دادند. شورای عالی قرآن هم هر سال اقدام به برگزاری نشست‌های تخصصی با حضور استادان، قاریان، حافظان و مجریان سایر نغمه‌های دینی می‌کند.
در این نشست‌ها که از سال ۸۲ آغاز شده موضوعات مختلف مرتبط به هنر تلاوت و نغمه‌های دینی و قرآنی با رویکرد علمی، تحلیلی و کاربردی در دستور کار قرار گرفته است.
سوال: در مورد محور‌های این نشست هفدهم بفرمایید که امروز هم به پایان می‌رسد. چند مقاله ارسال شده است این دو روزی که نشست برگزار شده بود چه اتفاقاتی رخ داده و این نکته هم مهم است که چرا نشست هفدهم را اختصاص دادید به بررسی مهندسی تلاوت و نغمه‌های دینی و قرآنی؟
سرابی: از همین بخش آخر سوال شما شروع می‌کنم. همانطور که اشاره فرمودید این نشست، نشست هفدهم هست. یعنی هفده سال است که شورای عالی قرآن سالی یک بار جامعه قرآنی را دور هم جمع می‌کند، عزیزانمان از سراسر کشور می‌آیند، البته در سال‌های اخیر با توجه به مشکلاتی که بوده هم از لحاظ بیماری کرونا و هم مشکلات رفت و آمد، از نقاط دیگر کشور بیشتر به صورت برخط با نشست مرتبط شدند.
در هر سال موضوعی مرتبط با همان ماموریت شورای عالی قرآن به تعبیری ماموریت جامعه‌ی قرآنی در حوزه فرهنگ موضوعی انتخاب میشود و در طول سال از صاحبنظران و فضلای این حوزه درخواست میشود که در رابطه با این موضوع تحقیق و پژوهش انجام بدهند و حاصل تحقیقات و پژوهش‌های خودشان را در نشست ارائه بکنند.
در سال‌هایی به تناسب مسائل و موضوعاتی که رهبر معظم انقلاب به عنوان پرچمدار اصلی جریان قرآنی کشور در طول سال مطرح می‌کنند عمدتا در طلیعه ماه مبارک رمضان در محفل نورانی قرآنی که در محضر ایشان جامعه قرآنی خدمت ایشان می‌رسند و در محضر قرآن هستند، سعی میشود از موضوع‌هایی که ایشان طرح می‌کنند انتخاب شود.
امسال هم همانطور که اشاره فرمودید در طلیعه ماه مبارک رمضان ۱۴۰۱ رهبر معظم انقلاب موضوع مهندسی تلاوت را مطرح کردند با شرح و توضیحاتی که در فرمایشات ایشان بود و، چون بهرحال موضوع بسیار حائز اهمیت بود و تاثیرگذار بود در جریان قرآنی کشور، در جریان تلاوت و قرآئت قرآن کشور، بلافاصله شورای عالی قرآن این موضوع را مورد توجه قرار داد، جلسات متعددی برگزار شد و بنا شد که نشست تخصصی هفدهم پیرامون موضوع مهندسی تلاوت باشد.
در طول چند ماه گذشته با صاحبنظران و فضلای این حوزه مشورت‌های زیادی شد، جلسات متعددی برگزار شد، محور‌هایی مرتبط با مهندسی تلاوت مشخص شد و در فراخوان نشست هفدهم این محور‌ها مطرح شد، طبعا اهل تحقیق و پژوهش از عزیزان مان در جامعه قرآنی مشغول شدند، قریب ۳۰ مقاله و سخنرانی به دبیرخانه رسید که تعدادی از این مقاله‌ها و سخنرانی‌ها انتخاب شدند که در این دو سه روز برپایی نشست ارائه می‌شوند، حدود ۱۳ مقاله و سخنرانی انتخاب شد، مجددا صاحبان مقاله تشریف آوردند در شورای عالی قرآن در محضر اساتید و کارشناسان و موضوعات خودشان و مقاله‌های خودشان را در یک رفت و برگشت تکمیل کردند، در این سه روز مقاله‌ها ارائه میشود، ضمن ارائه مقاله‌ها باز فرصتی برای حاضران در جلسه هست که در مورد ابهامات و اشکالاتی که در مقاله‌ی ارائه شده به نظرشان می‌رسد اظهارنظر کنند و پاسخ‌هایی را دریافت کنند.
در کنار این مقاله‌ها سه میزگرد تخصصی هم پیش بینی شد با همین محوریت موضوع مهندسی تلاوت، البته از ابعاد مختلف و منظر‌های مختلف که در این سه میزگرد از اساتید ممتاز کشورمان حضور پیدا کردند و مباحث را مطرح کردند، گاهی وقت‌ها این مباحث میزگرد‌ها توسط خود اساتید عزیز و حاضران و اساتیدی که در جلسه حاضر بودند و هستند به چالش کشیده می‌شد و بهرحال موضوع مهندسی تلاوت اگرچه که بسیار مسئله‌ی وسیعی هست و حتما نیازمند به تحقیق و پژوهش بیشتر دارد، اما موشکافانه مورد بررسی قرار گرفت و ابعاد مختلف آن بحمدالله تا اینجای کار بسیار خوب تبیین شده است.
در انتهای نشست هم معمولا این مقاله‌ها و سخنرانی‌ها بعد از طرح در جلسه و بازنگری که صاحبان مقاله انجام می‌دهند، نهایی میشود و در مجموعه‌ی مقالاتی که بعد از هر نشست چاپ و منتشر میشود گنجانده خواهد شد که انشاالله امیدواریم که هر چه سریعتر این اتفاق هم بیفتد که محصول خروجی این نشست که همان مقاله‌ها، آن هم بعد از رفت و برگشت‌هایی که داشته، هستند این‌ها در اختیار تمام علاقمندان قرار بگیرد.
سوال: آیا امکان بهره برداری از این مطالب برای عموم مردم وجود دارد یعنی این جزوات و این مقالات مورد استفاده عموم مردم قرار می‌گیرند؟ و این که با توجه به این که نشست‌ها کاملا تخصصی است آیا برای مردم و عامه امکان بهره برداری وجود دارد؟ برای آن‌ها کارایی دارد؟
سرابی: من توضیحا عرض کنم. بهره بردار اصلی مردم هستند منتها این مباحث تخصصی و نشست‌های تخصصی در واقع به تقویت و ارتقا جریان قرآنی کشور خواهد انجامید و اثر و منفعت آن مستقیما به مردم خواهد رسید اگر بخواهم تشبیه کنم نشست‌های تخصصی که در ارتباط با مهندسی ساختمان یا طراحی مثلا وسائط نقلیه برگزار میشود، ممکن است مستقیم عامه مردم نتوانند استفاده کنند، ولی قطعا در نتیجه بهره بردار اصلی مردم هستند اگرچه که بهرحال در این حوزه عموم مردم هم، بهرحال مردم ایران مردم فرهیخته و باسواد هستند اگر مقاله‌ها را استفاده و استماع کنند حتما به آن ظرافت‌هایی که در قرآئت قرآن و تلاوت قرآن وجود دارد واقف خواهند شد و حتما بهره‌ی بیشتری از تلاوت‌های اساتید خواهند برد.
سوال: در مورد مهندسی تلاوت به صورت ساده توضیح بفرمایید. تعریف آن چیست و شامل چه بخش‌هایی میشود؟
سرابی: من مقدمتا عرض کنم، تلاوت قرآن یک هنر پیچیده و هنر ترکیبی و البته آسمانی و روحانی و معنوی است. چرا این را عرض می‌کنم؟ شما و عزیزان قاعدتا مستحضر هستند قرآئت و تلاوت قرآن آدابی دارد، کتاب‌هایی هم در این زمینه نگارش شده، در کتاب‌های معرفتی، عرفانی هم راجع به آداب تلاوت قرآن صحبت شده است، بزرگانی در این زمینه صحبت کردند، حرف زدند، من می‌توانم این طور توضیح بدهم که برای تلاوت اثرگذار قرآن دو نوع آداب وجود دارد، یکی آداب باطنی هست و آداب قلبی هست که مربوط به درون شخص قاری میشود و جایگاه آن، جایگاه قلب و روح و روان قاری هست که بزرگان در کتاب‌های خودشان از تعظیم قرآن، تعلیم قرآن، تطهیر قلب، اجتناب از معاصی، اوساخ و ارجاسب ذکر کردند و مسائل دیگری که بزرگان شرح و توضیح دادند، این یک دسته از آداب هست و یک دسته از آداب، آداب ظاهری هست، یعنی وقتی که ما یک قاری قرآن و یک تعالی قرآن را می‌بینیم این دارد یک سری آدابی را رعایت می‌کند که رعایت این آداب چه آن آداب باطنی، چه این آداب ظاهری تلاوت او را و قرآئت او را به اوج می‌رساند و تاثیرگذار می‌کند.
همان تاثیری که شما حتما شنیدید که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم، ایشان وقتی آیات قرآن را در دل شب در منزل شان می‌خواندند حتی بزرگان کفار و لجوج‌ترین کفار این‌ها می‌آمدند در حالت پنهانی در اطراف منزل پیامبر (ص) جمع می‌شدند و این آیات را می‌شنیدند و لذت می‌بردند یعنی وقتی این آداب جمع میشود، نتیجه این میشود که حتی سنگ‌ترین دل‌ها را به خودش جلب می‌کند و نرم می‌کند.
عرض کردم، هنر تلاوت قرآن، یک هنر بسیار پیچیده و ترکیبی هست یعنی ضمن این که قاری قرآن بایستی مسلط بر فنون قرائت باشد که حالا این بحث مهندسی در این جا موضوعیت پیدا می‌کند، بایستی آن روح و روانش و درونش آماده باشد و این آیات از درون او بجوشد تا تاثیر بگذارد.
سوال: این مهندسی تلاوت همان فنونی هست که تلاوت دارد
سرابی: احسنت. در مهندسی تلاوت به نظر حقیر به آن بخش آداب ظاهری تلاوت برمی گردد که ما باز در روایات داریم تحسین صوت است تلحین به لحون عرب است، اداء الحروف و معرفه الوقوف که ما در منابع و روایات داریم که امروز فنون قرآئت را می‌گویند تجوید و وقف و ابتدا و صوت و لحن و قرآئات و این مسائل.
در واقع ترکیب منطقی و طراحی هوشمندانه این آداب و این فنون برای ارائه‌ی یک تلاوت اثرگذار این همان مهندسی و طراحی هست، من فقط این جمله را عرض کنم مقام معظم رهبری تاکید فرمودند که هدف و غرض از تلاوت قرآن، این تلاوتی که در مجالس قاریان ارائه می‌دهند نه آن تلاوت‌هایی که افراد برای خودشان انجام می‌دهند این‌هایی که قاری قرآن می‌رود روی سکو می‌نشیند و برای مردم تلاوت می‌کند هدف و غرض القاء معنا و اثرگذاری این معنا در دل و جان مستمع هست اگر هدف این باشد، ما برای وصول به این هدف بایستی تلاوت مان را یک طراحی هوشمندانه و ایده آل بکنیم که بیشترین تاثیرگذاری را داشته باشد.
سوال: آیین نامه‌هایی بر اساس مهندسی تلاوت جمع آوری شده در قالب طرح آموزشی، حالا چه برای دانش آموزان و یا دانشجویان یعنی خارج از افرادی که به طور خاص قاری قرآن هستند؟ یعنی طرح آموزشی برای مهندسی تلاوت تدارک دیدید یا این نشست قرار است به این طرح آموزشی برسد؟
سرابی: البته در ارتباط با بحث مهندسی تلاوت شاید نه تحت این عنوان، ولی با همین مقصود و هدف کار‌های زیادی صورت گرفته است، ما آیین نامه‌های مفصل مسابقات قرآن را داریم که خود آن آیین نامه‌ها قاری را، قاری که می‌خواهد مسابقه بدهد و تلاوت خودش را عرضه کند راهنمایی می‌کند به سمت این که این تلاوت را یک تلاوت ایده آلی طراحی کند، اساتیدی تالیف‌هایی داشتند در این رابطه، شاید از اولین پیشگامان چنین تالیفی جناب استاد دکتر کاشفی از اعضای شورای عالی قرآن باشند که هندسه‌ی روحانی در تلاوت شیخ مصطفی اسماعیل را تعریف کردند، استاد شاه میوه که اثر ارزنده‌ی معماری تلاوت را و آثار دیگری را تولید کردند و بسیاری از اساتیدمان که در این رابطه زحماتی کشیدند، البته این تعبیر مهندسی تلاوت در اوج خودش توسط مقام معظم رهبری مطرح شد در سال گذشته که امیدواریم خداوند عمر ایشان را که واقعا حق بزرگی به گردن ملت ایران و مخصوصا جامعه قرآنی دارند با رهنمود‌های ناب و ارزنده شان انشاالله عمر شریف شان طولانی بشود، تحت این عنوان بهرحال چند سالی است که مطرح میشود، ما البته در یکی دیگر از نشست هایمان در چند سال قبل اشاره‌ای به این موضوع مهندسی تلاوت داشتیم، مقاله‌هایی هم در آن مجموعه مقالات آن سال هست، اما فکر می‌کنم نقطه عطفش و اوجش همین نشست باشد که امیدواریم محصول این نشست مقاله‌هایی که ارائه شده و بعد تولیدات دیگری که بر پایه‌ی دستاورد‌ها و مقاله‌های این نشست حاصل میشود انشاالله تبدیل به دستورالعمل‌هایی بشود که در تربیت قاریان نسل نو تاثیرگذار باشد.
سوال: حکم تقلید در مهندسی تلاوت تا کجاست؟ و اسناد به جا مانده در فقه تشیع و تسنن چیست در مورد مهندسی تلاوت؟
سرابی: ما به این عنوان من حداقل با اطلاعات کمی که دارم، با این عنوان مهندسی تلاوت ما در منافع فقهی و حتی شاید در منابع قرآنی هم عنوانی نداشته باشیم این ادبیات امروز هست، ادبیات روز هست که دارد استفاده میشود و مورد استفاده قرار می‌گیرد، البته کلید واژه مهندسی امروز در موضوع‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد حتی مثلا مهندسی سیاسی، در گذشته بیشتر واژه مهندسی برای حوزه‌های فنی و علوم فنی و علوم تجربی استفاده می‌شد، مثلا مهندس مکانیک، مهندس برق، مهندس راه و ساختمان، راه و شهرسازی، اما امروز تعبیر و کلیدواژه مهندسی در حوزه‌های مختلف به کار می‌رود، با آن لایه و معنای طراحی هوشمندانه به کار می‌رود، در تلاوت قرآن هم توسط رهبر معظم انقلاب به خوبی و به جا استخدام شد، به این دلیل که در مهندسی در واقع آن شخص طراح و آرشیتکت و مهندس برای آن هدفی که مورد نظر دارد تمام مسائل مختلف و فاکتور‌ها و مولفه‌های مختلفی که در آن هدف و غرضش موثر هست همه این‌ها را به اندازه‌ی خودش در جای خودش تقویم می‌کند و تقدیر می‌کند و طراحی می‌کند و د رجای خودش می‌گذارد.
سوال: در واقع یک نقشه‌ای می‌کشد برای آن کار
سرابی: احسنت، در یکی از سخنرانی‌هایی که روز گذشته، روز چهارشنبه ایراد شد، یکی از اساتید عزیز نقل قولی کردند از مرحوم استاد حسن زاده آملی (ره)، فرمودند که مهندسی در قرآن در این آیه شریفه " انا کل شی خلقناه بقدر " متبلور شده است. بله همین طور است بنابراین می‌توانیم بگوییم که بزرگ مهندس خلقت خداوند متعال است که همه چیز را به قدر خودش طراحی کرده است.
با این تعبیر در منابع فقهی من در حد اطلاعاتی که دارم بعید می‌دانم. ما در منابع روایی البته همین روایاتی که در ارتباط با قرآئت قرآن، تغنی به قرآن، تلحین قرآن و قرائت قرآن به لحون العرب و اصوات‌ها یا تحسین صوت که در روایات داریم " ان حسن الصوت یزید القرآن ... " این تعابیر را داریم که این تعابیر نشان می‌دهد که قاری قرآن اگر از صدای زیبا و صدای مناسب استفاده بکند، در القاء تاثیرگذار هست، اگر از لحن‌های مناسب استفاده کند تاثیرگذار است و می‌توانیم از مجموع این روایات و این نقل‌ها آن حاصلی که مورد نظر هست و آن تلاشی برای یک طراحی ایده آل این را استیاد بکنیم، این را برداشت کنیم از این روایات، و الا این که با این عنوان مطرح شده باشد قطعا در نگاه فقهی شیعه و اهل تسنن، طراحی تلاوت با این عنوان هیچ منعی ندارد بلکه مستحسن است و ما وقتی می‌بینیم تلاوت‌های ممتاز قاریان بزرگ جهان اسلام را، مخصوصا اساتید مصر را می‌بینیم، کاملا مشخص است که یک طراحی‌های از پیش انجام شده‌ای که آن جور تاثیرات شگرفی را در شنونده ایجاد می‌کند.
سوال: می‌خواهم در انتهای گفت و گوی مان باز گردیم به هفدهمین نشست تخصصی و راجع به موانع و آسیب‌هایی که این نشست چه در دوره‌های قبل داشته و چه امروز شما با آن مواجه هستید، صحبت کنیم و این که چگونه میشود این موانع و آسیب‌ها را برطرف کرد که انشاالله در ادامه این نشست‌ها و این دورهمی‌ها، گردهمایی‌ها بهتر و موثرتر برگزار شود.
سرابی: اشاره‌ی خوبی داشتید، یکی از اسیب‌هایی که نشست‌های علمی و تخصصی را به صورت کلی تهدید می‌کند این است که نشست‌ها به سمت مباحث انتزاعی برود و خروجی کاربردی نداشته باشد. ما خیلی تلاش می‌کنیم که خروجی‌ها کاربردی بشود، یک بخش از کاربرد و استفاده ما خودمان در شورای عالی قرآن برای بروزرسانی آیین نامه هایمان از آن استفاده می‌کنیم، در سال‌های اخیر بحمدالله دستگاه‌هایی مثل سازمان اوقاف و امور خیریه، خود رسانه‌ی ملی، شبکه‌های قرآنی، امسال به صورت فعال معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد، وارد صحنه شدند، حمایت کردند هم در برگزاری حمایت کردند و هم انشاالله در دستاورد‌ها و به کار گیری دستاورد‌ها کمک می‌کنند ما هم تلاش می‌کنیم. بالاخره مخاطب اصلی این نشست‌ها اساتید هستند و این رشد و ارتقاء اساتید که در این نشست‌ها و بعد از نشست‌ها با مطالعه‌ی آثار اتفاق می‌افتد آن جنبه کاربردی هست، اما بهرحال اشاره‌ی خوبی که داشتید این است که بالاخره ما تلاش بکنیم که هر چه بیشتر نتیجه‌ی این نشست‌ها روی میز بیاید و در تلاوت اساتید اثرگذار بشود در ارزیابی‌هایی که انجام میشود اثرگذار باشد که تلاش مان را در این جهت می‌کنیم.
خب بالاخره در سال‌های اخیر هم از جهات بودجه و اعتبارات و امکاناتی که در اختیار ما هست یک مقداری محدودیت داریم، طبعا با آن وسعت سال‌های گذشته نتوانستیم از لحاظ حضوری، اما بهرحال باز فضای مجازی به کمک ما آمده است، الان نشست به صورت برخط از رسانه مجازی دارد پخش میشود، سعی کردیم با آن میزگرد‌ها یک مقداری مباحث را عمیق‌تر، دقیق‌تر کنیم انشاالله امیدواریم تمام این تلاش‌ها نتیجه بدهد و آن محصول کار ارتقاء تلاوت قرآن که یک حرکت راهبردی هست به تعبیر مقام معظم رهبری و ضامن انس جامعه با قرآن هست که اگر جامعه‌ی ما انشاالله با قرآن مانوس بشود حتما آن معارف عالیه و آن دستورات قرآن در جامعه به راحتی اجرا خواهد شد.