آیا کشت زعفران در امارات، تهدید جدی برای زعفران ایرانی است؟

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، همزمان با پایان مراحل نخست کشت هیدروپونیک زعفران در مزرعه عمودی شارجه که از یک سال پیش در فضای خالی اکسپو ۲۰۲۰ راه اندازی شد، رسانه های مختلف منطقه ای و اروپایی اقدام به پوشش گسترده این رویداد کردند و انتشار گزارش ها از مراحل رشد پیازها همچنان ادامه دارد.

رسانه های عربی، به ویژه امارات و عربستان به نقل از مدیران پروژه اعلام کرده اند که در صورت موفقیت آمیز بودن این پروژه، توسعه آن تا کاهش چشمگیر واردات زعفران از ایران ادامه خواهد یافت.
بر اساس این گزارش ها، در حال حاضر امارات یکی از 5 وارد کننده بزرگ زعفران ایرانی است.

در حالی که مقامات اماراتی و سرمایه گذاران عربستانی این پروژه، تولید بومی زعفران را مایه افتخار می‌دانند و از بی صبری خود برای برداشت و استفاده از زعفران اماراتی می‌گویند، پژوهشگران و مجریان پروژه که آلمانی، ایرانی و پاکستانی هستند، در تمام مصاحبه ها می کوشند با تشریح دشواری‌های تولید زعفران به ویژه در مناطقی مانند امارات، اهمیت کار را به عنوان یک تجربه مهم علمی پررنگ سازند.

کریستین زیمرمان، پزوهشگر آلمانی و سرپرست این پروژه که دو سال قبل طرح آزمایشی خود را با کمک اردلان قیلاوی زاده، یکی از متخصصان با تجربه ایرانی اجرا کرده بود، اجرای این پروژه را فارغ از نتیجه دادن یا ندادن کار، گامی بزرگ و رو به جلو برای کشاورزی نوین توصیف می کند.

بی تردید دیدگاه زیمرمن، علاوه بر جایگاه علمی و شخصیت او به عنوان یک پژوهشگر، ناشی از تجربیات قبلی وی در تلاش برای تولید زعفران به روش هیدروپونیک است که اگرچه با تلاش مستمر و بهره گرفتن از دانش و تجربه یکی از پرکارترین متخصصان کشاورزی نوین ایران موفقیت آمیز بوده، اما دشواری‌های چنین کاری را نیز به روشنی برای او عیان کرده است.

این پژوهشگر در اجرای پروژه شارجه نیز، به دانش متخصصان ایرانی تکیه کرده است.

غزل شفیعی، مدیر ایرانی کنترل کیفیت پروژه با بیان اینکه در این مزرعه برای تولید زعفران با کیفیت عالی تلاش می‌شود، با تصریح بر اینکه این اولین برداشت آنها خواهد بود،‌ بطور تلویحی به احتمال درجه یک نبودن محصول اذعان می‌کند.

علی عباسی، مدیر ارشد پروژه نیز، تصریح می‌کند که نتایج بهتر، سال آینده به دست خواهد آمد.

وی با تشریح فرایند رشد و نمو زعفران اظهار داشت: هر یک از پیاز‌های زعفرانی که امسال کشت شده، احتمالا دو تا سه رشته زعفران می‌دهد. ما امسال تازه کار را شروع کرده‌ایم؛ اما سال آینده کشت خود را افزایش می‌دهیم و نتایج بهتری ارائه خواهیم داد.

این پژوهشگر پاکستانی اساس کشت در این مزرعه را تنظیم و کنترل چهار عامل نور، رطوبت، دما و دی اکسیدکربن عنوان می‌کند، اما در ادامه تصریح می‌کند که در مرحله پایانی، ناچارند از ترکیبی از خاک به همراه آبیاری قطره‌ای استفاده کنند تا پیاز‌ها امکان تکثیر داشته باشند.

در این فضای سرپوشیده که معادل یک هکتار است، حدود ۵ تن پیاز زعفران استفاده شده که به گفته مجریان پروژه از هلند خریداری شده اند، اما سال آینده با تکثیر پیاز‌ها می‌توانند، سطح زیرکشت را تا ۳ مزرعه افزایش دهند.

آن‌ها امیدوارند پائیز سال بعد دستکم یک کیلوگرم زعفران تولید کنند که به دلیل عدم استفاده از سم و آفت کش، محصولی سالم معرفی می‌شود، اما مشخص است که نمی‌توان به چنین زعفرانی، عنوان ارگانیک داد.

کارشناسان، پرهزینه بودن این روش کشت را از عوامل بازدارنده در مسیر توسعه آن می‌دانند، ضمن اینکه اساسا کشاورزی عمودی بدون خاک هنوز به سطح تولید انبوه و پایدار، حتی در مورد محصولات ساده تری مانند کاهو و گوجه فرنگی نرسیده و در مورد زعفران، دشواری مسیر در حدی است که کریستین زیمرمن نیز به غیرممکن بودن آن در دیدگاه بسیاری از محققان اذعان می‌کند.
یک کیلوگرم زعفرانی که قرار است درصورت بی نقص بودن روند کار در مزرعه عمودی الزبیر شارجه تولید شود، بسیار گرانتر از آن است که بتوان به سودده بودنش در صورت توسعه در سال های بعد چشم داشت و حتی با تجربه ی دهه گذشته عربستان در تولید و صدور گندمی که گاهی دو برابر قیمت بازار خرج بر می داشت، نیز فاصله دارد،‌ اما بی تردید همانگونه پژوهشگران آلمانی و ایرانی می گویند؛ دستکم تلاشی برای برداشتن گامی رو به جلو در کشاورزی نوین است.

برای مقامات اماراتی،‌ این پروژه تا همین جا نیز تبلیغات رضایت بخشی داشته و در پائیزی که جهان برای تماشای جام جهانی فوتبال به قطر چشم دوخته بود،‌ کشت زعفران توانست بخشی از توجه رسانه ها را به سمت امارات،‌ شارجه و دبی جلب کند.

در ایران، تولید زعفران در گلخانه و با روش‌های نوین از جمله هیدروپونیک از چندین سال پیش، تقریبا در تمام استان‌های کشور آزموده شده و در موارد متعددی به ارائه محصول و سوددهی نیز رسیده است، اما برخی از آن‌ها به دلیل نداشتن "نگاه راهبردی و برنامه ریزی مبتنی بر دانش و تجربیات کارشناسان موفق" به سرنوشت هزاران کارگاه پرورش قارچ، گیاهان دارویی، بلدرچین، شترمرغ و ... گرفتار شده اند که اغلبشان عمده ترین علت شکست خود را عدم توفیق در "بازاریابی، فروش به موقع و تامین سرمایه مستمر" عنوان می کنند.

برخی از گزارش های تصویری خبرگزاری صدا و سیما از کشت زعفران با روش های نوین در ابرکوه یزد،‌ زاهدان، دبیرستان های کردستان،‌ اصفهان، اقلید فارس،‌ کاشان، همدان،‌ میمه و اردبیل

توجه به این نکته که دبیرستان ها و هنرستان های شبانه روزی و همچنین تعدادی از زندان ها در نقاط مختلف کشور،‌ از جمله موفق ترین تولیدکنندگان زعفران با روش های بدون خاک بوده اند، به وضوح اهمیت بهره گرفتن از دانش کارشناسان و متخصصان کشت گلخانه ای و همراهی آنها در تمام مراحل پروژه را گوشزد می کند.  

باوجود این تجربیات و ثبت موفقیت های متعدد در تولید زعفران با روش های دانش بنیان،‌ اغلب گلخانه داران و تولید کنندگان زعفران با روش های نوین،‌ یک جمله را از صمیم قلب به کرات ذکر می کنند که "برای زعفران، هیچ جا خراسان نمی‌شود. "