تدوین‌کنندگان طرح مالیات بر عایدی سرمایه، به منظور جلوگیری از مخالفت‌ها، ناگزیر به اعطای معافیت‌های گسترده شده‌اند و این موضوع قطعاً کارآمدی این پایه مالیاتی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
بر اساس این گزارش ، در روز‌های اخیر بحث و گفتگو در مورد طرح مالیات بر عایدی سرمایه شدت گرفته است؛ برخی از نمایندگان مجلس و مقامات دولتی معتقدند که تصویب هر چه سریع‌تر این طرح می‌تواند منجی بازار آشفته ارز باشد؛ همچنین با اجرایی‌شدن آن بساط سوداگری و سفته‌بازی در بازار‌های غیرمولد جمع خواهد شد.
از طرف دیگر برخی از کارشناسان اقتصادی ضمن تأکید بر مزایای اخذ مالیات بر عایدی سرمایه، نسبت به برخی از ایرادات طرح فعلی ابراز نگرانی کرده‌اند؛ به گفته این دسته از کارشناسان، تصویب و اجرای شتاب‌زده قانون مالیات بر عایدی سرمایه ممکن است فواید بلندمدت آن برای اقتصاد ایران را کاهش دهد.
آیا اجرای طرح مالیات بر عایدی سرمایه موفقیت‌آمیز خواهد بود؟
پریسا مهاجری، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در خصوص آسیب‌شناسی طرح مالیات بر عایدی سرمایه در همایش معرفی و ارزیابی این طرح گفته است: توصیه نهاد‌های بین‌المللی برای اجرا و پیاده‌سازی یک قانون (با درنظرگرفتن ملاحظات نظری و اجرایی آن)، رعایت دو پیش‌شرط «تورم پایین کشور» و «اجرا توسط دولت‌های محبوب» است.
وی با طرح سؤالی از موافقان طرح فعلی مالیات بر عایدی سرمایه مطرح کرد: به طور کلی قانون تکالیفی برای طیف وسیعی از مردم در نظر گرفته و تمامی آحاد جامعه را درگیر می‌کند؛ درصورتی‌که طبق معافیت‌های این طرح، به‌نوعی ادعا می‌شود که تنها یک درصد از جامعه به عنوان هدف در نظر گرفته شده است؛ بنابراین دلیل تصویب این قانون چیست؟! آیا نمی‌توان برای آن یک درصد افراد مشمول، طرح دیگری پیگیری شود که عمومیت مردم را درگیر نکند؟
فقط ۷ درصد از مجریان CGT به سراغ ارز و طلا رفته‌اند
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه فقط ۷ درصد از کشور‌های مجری CGT یا مالیات بر عایدی سرمایه بر کالا‌هایی مانند ارز و طلا مانور داده‌اند؛ گفت: اگر یک بررسی اجمالی داشته باشیم متوجه می‌شویم که این کشور‌ها اصلاً دلیلی برای این اقدام نمی‌بینند؛ چراکه با اتخاذ راهکار‌های اصلی، صیانت ویژه‌ای از ارزش پول ملی خود و قدرت برابری خرید شهروندان خود دارند.
وی با اشاره به اینکه طی سالیان گذشته متأسفانه در کشور ما توفیق چندانی در زمینه حفظ و ثبات ارزش پول ملی حاصل نشده است؛ بیان کرد: در چنین شرایطی قصد داریم با مکانیزم‌ها و روش‌هایی برای فعالان اقتصادی و عموم مردم ایجاد زحمت و دردسر کنیم تا از این طریق، بر نقل و انتقال ارز و طلا مالیات وضع کرده تا بر قیمت آن‌ها تأثیرگذاری ایجاد کنیم.
مهاجری ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که از بین رفتن ثبات و ارزش پول ملی ریشه در سیاست‌های ناکارآمد دولت‌ها دارد و بدین‌ترتیب نباید با مطرح کردن ابتکارات فرعی مثل طرح مالیات بر عایدی سرمایه -که خود ممکن است به دلیل عدم در نظر گرفتن ملاحظات نظری در اجرا موفق ظاهر نشود-، اصل ماجرا یعنی لزوم حفظ ارزش پول ملی را فراموش و رها کرد.
معافیت‌های زیاد، پاشنه آشیل طرح مالیات بر عایدی سرمایه
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه اصول مهم نظری در طرح مالیات بر عایدی سرمایه به‌خوبی رعایت نشده است، گفت: تدوین‌کنندگان این طرح به دلیل جلوگیری از بروز مخالفت‌ها، ناگزیر به اعطای معافیت‌های گسترده شده‌اند و به عبارتی هدف‌گیری طرح به یک درصد از جامعه تقلیل داده شده است.
وی در همین رابطه ادامه داد: نرخ مالیات افراد مشمول این طرح نیز بسیار بالا در نظر گرفته شده به همین خاطر بر خلاف تصور رایج، اجرای طرح آثار و تبعات بسیار جدی برای ۹۹ درصد مابقی معاف از مالیات (افراد غیرمشمول) برجا می‌گذارد.
طرح فعلی مجلس در مقابله با سوداگری ناتوان خواهد بود
مهاجری عنوان کرد: شروع طرح مالیات بر عایدی سرمایه، به دلیل بیشترین فراوانی با املاک و مستغلات صورت گرفت؛ ولی ازآنجایی‌که ارتباط بازار‌های مالی با یکدیگر مانند ظروف مرتبط به هم است پس در زمانیکه به هر علتی برخی از بازار‌ها کنار گذاشته شوند، نظم در سایر قسمت‌های بازار تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد.
به گفته این عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی در طرح مالیات بر عایدی سرمایه برخی از ملاحظات به‌درستی در نظر گرفته نشده و نسبت به آن موارد معافیت‌های وسیعی در نظر گرفته شده است؛ به همین خاطر، این موضوع موجب ناکارآمدی طرح در مقابله با سوداگری خواهد شد.
معافیت‌ها، دریچه‌ای برای دورزدن قانون خواهد شد
وی با اشاره به برخی از جزئیات بازار‌های موازی تولید گفت: بخش عمده‌ای از سوداگری‌های بخش مسکن در زمان ساخت و پیش‌خرید است؛ بر همین اساس عمده عایدی آن شناسایی نمی‌شود، چرا که اولین معامله از مالیات معاف خواهد شد و به همین شکل بخش عمده‌ای از عایدی کوتاه‌مدت از دست می‌رود.
مهاجری ادامه داد: هر شخص به‌راحتی هر ۵ سال یک‌بار با ۴ نفر تحف تکفل خود می‌تواند از معافیت طرح استفاده کند. برای کنترل سوداگری در کشور‌هایی که این طرح در حال اجرا است این‌گونه است که از ابتدا پایه‌های مالیاتی مرتبط با املاک به‌درستی چیده شده است.
معافیت بخش کشاورزی از مالیات بر عایدی سرمایه اشتباه است
مهاجری مسئله بعدی که موردتوجه قرار نگرفته را مربوط به معافیت بخش کشاورزی دانست و تصریح کرد: دلیل این معافیت جلوگیری از افزایش قیمت در این حوزه است درحالی‌که به دلیل مرتبط بودن بازار‌ها با یکدیگر سرمایه‌ها از بخش املاک خارج شده و به این سمت سرازیر می‌شود.
وی افزود: در حال حاضر شدت افزایش قیمت در زمین‌های با ماهیت کشاورزی در حاشیه تهران از استان تهران بیشتر است و پس از اجرای طرح بر اساس قوانین بودجه‌نویسی امتیاز ویژه‌ای برای وزارت جهاد کشاورزی شکل می‌گیرد و مثلاً ۵۰ درصد از درآمد‌های مازاد ایجاد شده به وزارت‌خانه داده می‌شود.
احتمال تشدید خروج سرمایه از کشور
به گفته این عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه بر اساس مطالعه‌ای که در اتاق بازرگانی در این باره شده بود از ۱۲۱ کشور مورد بررسی، ۲۱ کشور از جمله کشور‌های منطقه و سنگاپور، مالیات بر عایدی سرمایه وجود ندارد به همین خاطر امکان خروج سرمایه از کشور بسیار محتمل است.
مهاجری گفت: مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که قبل از شروع طرح مالیات بر عایدی سرمایه یعنی در دوره تنفس، خروج سرمایه از کشور رخ خواهد داد و پس از آن برای سایر دارایی‌های خارج نشده نیز پدیده قفل‌شدگی دارایی اتفاق می‌افتد.
احتمال ایجاد بحران در بازار مسکن در صورت اجرای طرح
مهاجری در خصوص تأثیر حوزه مسکن در اقتصاد کشور گفت: یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی در زمینه اشتغال، بخش مسکن است به‌محض اینکه معاملات در سطوح بالا مسکن قفل شود نمی‌توان در سرمایه‌گذاری‌های پایین‌تر این حوزه رشد و اشتغال ایجاد کرد. همچنین در بخش مسکن ملک‌های وسیعی وجود دارد در صورت رکود این حوزه، بخش‌های دیگر صنایع و حتی تولید را هم به رکود می‌کشاند.
وی افزود: باتوجه‌به قدرت قیمت‌گذاری مسکن چنانچه فقط یک درصد درگیر طرح باشند باز هم ۹۹ درصد مابقی حوزه نیز با افزایش قیمت روبه‌رو می‌شود. به همین خاطر کمبود تقاضای مسکن به دلیل قدرت خرید پایین مردم می‌تواند تشدید شود و چنانچه طرح به‌درستی طراحی نشود با حذف چند بازار و توجه اشتباه به بازار‌های دیگر نظم سایر بازار‌ها را نیز به هم خواهد ریخت.
مقابله با سوداگری از طریق مالیات بر عایدی سرمایه نیاز به زمان دارد
این گزارش حاکیست، اخیراً احسان خاندوزی وزیر اقتصاد در سخنانی تأکید کرد، تصویب قانون «مالیات بر عایدی سرمایه» به سفته‌بازی در بازار ارز پایان می‌دهد. همچنین برخی از رسانه‌ها با اشاره به مزایای اجرایی‌شدن طرح مالیات بر عایدی سرمایه گفته‌اند که پس از اجرای این طرح نوسانات موجود در بازار ارز، خودرو و طلا به‌شدت کاهش خواهد یافت.
این در حالی است که بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند که تصویب و اجرای قانون مالیات بر عایدی سرمایه تنها یکی از ابزار‌های لازم برای جلوگیری از سوداگری است؛ بنابراین بهتر است مقامات و کارشناسان با اظهارات خود، باعث ایجاد انتظارات کاذب و بیش از حد از قانون مالیات بر عایدی سرمایه نشوند.
باید به این مسئله توجه کرد؛ اجرای طرح مالیات بر عایدی سرمایه حداقل در کوتاه‌مدت و تا زمان رسیدن به بلوغ کافی نمی‌تواند موجب کاهش تورم و حل‌وفصل مشکلات ایجاد شده در بازار‌های ارز، خودرو، مسکن و ... شود؛ بنابراین بهتر است این طرح به‌صورت دقیق و جدی در مجلس مورد بررسی قرار گیرد و از اجرای شتاب‌زده آن جلوگیری شود.