یک کارشناس رسانه و بین الملل گفت: سواد رسانه‌ای از همان دوره ابتدایی باید آموزش داده شود.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما دکتر البرزی، کارشناس رسانه و بین الملل در برنامه سلام سردار رادیو مقاومت درباره سواد رسانه ای گفتگو کرد.
سؤال: سواد رسانه ای سالیان سال است که در دنیا مطرح شده و رشته آموزشی برایش به وجود آمده است. در کشور ما نسبت به این اتفاق یک مقدار غفلت شده است و شاید خیلی ها ندانند که این سواد رسانه ای یک تکنیک عملی و مهارتی است که ما را به یک بینش برای تشخیص رسانه ها از هم می رساند. اما این مهارت و این تکنیک عملی را خیلی هایی که مثل من مثلاً اطلاعات کافی ندارند چگونه باید به دست بیاورند؟
دکتر البرزی: سواد رسانه ای از دهه 70 یا 80 میلادی به بعد در دنیا مطرح شد و اولین کسی که آن را مطرح کرد آقای مارشال مک لوهان بود، که گفت: وقتی رسانه های ارتباط جمعی آمده اند یکی دیگر از انواع سواد که مردم نیاز دارند سواد رسانه ای است. و این نیاز است که بتوانند هم نحوه تولید، انتشار و پشت صحنه پیام ها را درک کنند و هم بتوانند پیام ها را ارزیابی کنند. در بعضی از کشورها مثل ژاپن و کانادا از دوره ابتدایی سواد رسانه ای مطرح می شود و در کلاس های درسی شان به این موضوع پرداخته می شود اما در کشور ما در یکی از پایه ها، پایه دهم متوسطه یک درسی است به اسم درس سواد رسانه ای که آن هم اختیاری است و برخی از رشته ها می گذرانند و برخی از رشته ها نمی گذرانند . در دوره ابتدایی و سال های اولیه آموزشی ما فعلاً درسی را در مدارس درباره این موضوع نداریم و با توجه به اینکه ما در دوره جهان رسانه ای شده و شبکه های اجتماعی و دوره جامعه شبکه جامع پلتفرمی قرار گرفته ایم، نیاز به این سواد بیشتر احساس می شود. اما اینکه چگونه می توانیم مهارت هایمان را اضافه کنیم، یکی از بحث ها بحث تجربی است، یعنی ما در معرض پیام های مختلفی که قررا می گیریم، رفته رفته نسبت به آن پیام ها حساسیت پیدا می کنیم و آگاهی مان بالاتر می رود. بخش دوم آن آموزش است یعنی تجربه و آموزش باعث می شود که ما بتوانیم سواد قابل توجهی در حوزه رسانه به دست بیاوریم. مثلاً شما ممکن است در معرض یک پیام جعلی قرار بگیرید و بار اول نتوانید آن را تشخیص دهید اما در دفعات بعدی باید یک آگاهی نسبت به آن پیدا کنیم. حالا ممکن است در جاهایی این آموزش داده شود در کلاس ها و مخاطب و کاربر آگاهی داشته باشد و در دام این پیام ها نیفتد. اما اگر به ما آموزش نداده باشند ممکن است در معرض اینها قرار بگیریم. علت اینکه برخی ها در دام پیام های جعلی می افتند این است که این پیام ها دقیقاً شبیه پیام های واقعی هستند با اندک تفاوتی که ممکن است در برخی از عناصر خبری آن یا در برخی از تیترهای آن یا در منابع آن ایجاد شده باشد و طرف دچار مشکل شود. دقیقاً مثل دو تا اسکناس واقعی و جعلی که شخص با آنها مواجه می شود و ممکن است در بازار در مقابل این دو نتواند تشخیص دهد و آدم های حرفه ای هستند که می توانند تشخیص دهند که این پیام واقعی است یا جعلی است. بنابراین یک مقدار پیام های جعلی و اخبار جعلی با شایعات متفاوت است. شایعه را کسی که نقل می کند خودش مطمئن است که درست نیست. می گوید من این را شنیده ام اینطوری می گویند، و شما با شک و تردید با آن مواجه می شوید ولی در اخبار جعلی و پدیده فیس نیوز شخصی که آن را می فرستد آن را بعنوان پیام واقعی برای شخص دیگر می فرستد و تردید و شک در آن کمتر است. بنابراین یک مقدار کار را دشوارتر می کند اما نه اینکه نمی شود آن را تشخیص داد یعنی یکسری تکنیک ها است که با آنها می توانیم تشخیص بدهیم که این پیام واقعی است یا جعلی است.
سؤال: درباره تکنیک هایش در روزهای آینده انشاالله صحبت می کنیم. شاید مردم خیلی جدی نگیرند بگویند حالا یک خبری بوده است و ما هم به اشتباه متوجه شدیم چه تأثیری می تواند روی کل جامعه داشته باشد. می خواهم خطرات آن را به مردم بگوییم که متوجه بشوند که اگر تکنیک های خودشان را قدرتمند نکنند در این زمینه می تواند باعث چه اتفاقات ناگواری شود.
دکتر البرزی: یک مثالی می زنم، ممکن است کسانی که این پیام ها را تولید کرده اند اهداف سیاسی اجتماعی اقتصادی یا فرهنگی پشت این داشته باشند و ممکن است این خطرات در زندگی ما دیده شود. ممکن است یک پیام جعلی زلزله برای موبایل های ما ارسال شود که زلزله ای آمده یا زلزله ای می خواهد بیاید وقتی ما با این پیام جعلی مواجه می شویم، اگر از صحت و سقم آن مطلع نباشیم ممکن است از منازل خود خارج شویم یا ممکن است این حرکت از پله ها و رفتن به محیط باز یک تجمعی را ایجاد کند یعنی ممکن است کسانی که این خبر را تولید کرده اند یک اهدافی پشت پرده اش داشته اند که می خواستند به آن اهداف برسند. این در حوزه بحران های طبیعی و غیرطبیعی است. ممکن است در حوزه اقتصادی مثلاً طرف با یک پیام جعلی مواجه شود که حساب هایش خالی شود یعنی با کلیک کردن بر روی آن لینک یا آن ارتباطی که برایش ایجاد شده بخشی از حساب هایش خالی شود.
سؤال: اخیراً یک پیامی با نام قوه قضائیه می آمد با نام سامانه ثنا اگر کمی سواد رسانه ای داشتیم معلوم بود که آن لینک و آدرسی که گذاشته اند لینک درستی نیست و جعلی و فیک است که ممکن بود هر اتفاقی بیفتد با لمس همان یک لینک ساده ای که پیام شده بود ممکن بود گوشی تان هک شود ممکن بود اطلاعات تان از دست برود وخیلی اتفاق های ناگوار دیگر.
دکتر البرزی: بله دقیقاً. اینها یکسری قلاب هایی دارند که به ویژه در حوزه اخبار ، حوزه ارزش شگفتی مخاطب را تحریک می کنند. یعنی اگر بدون سواد رسانه ای مقابل اینها قرار بگیریم ممکن است تحت تأثیر آن قرار بگیریم و آن کار را انجام دهیم. یکسری تکنیک ها در این حوزه است که من یک مورد را می گویم، ما در مقابل هر پیامی که قرار می گیریم که به نظر خودمان مبهم است و به موضوع شک داریم حداقل 150 ثانیه تا 2 دقیقه تحمل کنیم و چند منبع معتبر را نگاه کنیم و بررسی کنیم و بعد آن پیام را برای کس دیگری فوروارد کنیم. یک نکته ای که خیلی مهم است اینکه ما می توانیم قطع کننده انتشار آن پیام جعلی باشیم. یعنی می توانیم خود ما بعنوان یک کاربری که متوجه شده ایم این پیام جعلی است دیگران را هم آگاه کنیم. اما بعضی مواقع ما می بینیم این پیام ها چنان ویروسی می شود که در عرض چند دقیقه در کل کشور پخش می شود. یعنی من برای چند نفر می فرستم و به صورت تصاعدی آن پیام کاملاً به صورت ویروسی در بخش های مختلف منتشر می شود و این کار را یک مقدار سخت تر می کند هرچند رسانه های ارتباط جمعی مثل رادیو و تلویزیون می توانند به کمک بیایند، و سریع این موضوع را اعلام کنند ولی اگر این سرعت وجود نداشته باشد، ممکن است تبعات مختلفی برای جامعه ایجاد کند.