یلدا تشریفات خروج از فصل پائیز، فصل برداشت محصول و ورود به فصل زمستان است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، منشاء شکل گیری و پیدایش یلدا به اقتباس از تقویم خورشیدی مصر و بابل به دوره کمبوجیه و داریوش یکم باز می‌گردد.
از نظر علمی، مبنای آن اندیشه آفرینش جهان در یا پنجم یعنی جشن ۳۰ ام آذرماه در گاهشماری اوستائی کهن است.
سال ۳۶۵ روزه در گاهشماری اوستائی کهن پیش از هخامنشی به شش گاهنبار تقسیم شده بود. در دوره داریوش یکم با اختراع تقویم خورشیدی بر مبنای سال خورشیدی یا و همچنین ماه، آئین‌های مربوط به شش گاهنبار در گاهشماری اوستائی نو در تاریخ ایران تدوین و سازماندهی شد. به این ترتیب آخرین روز هر شش گاهنبار جشن گرفته می‌شدند و عید بزرگ هم نوروز است که به عنوان هفتمین عید در آغاز سال نو وضع شد.
در ساختار هخامنشیان به عنوان بزرگترین حکومت خاورمیانه باستان، تقویم خورشیدی با ماه‌های مَهی در امور تجاری، کشاورزی و مالیاتی به کار گرفته شد.
این نظام آئینی ریشه در ساختار طبیعی گردش خورشید و تغییر فصل دارد که در اصل ساختار معیشتی جامعه سنّتی ایران بر آن اتکاء داشته است.
نظام معیشتی زندگی کشاورزی و دامپروری جامعه ایرانی از فصل برداشت محصول در پائیز به فصل سرد زمستان وارد می‌شد و ایرانیان باستان در نکوداشت آن بر پایه نظام علمی و گاهشماری مقدمات ورود به فصل زمستان را در بلندترین شب سال جشن می‌گرفتند.
شب یلدا فرصتی مناسبی فراهم ساخت تا ایرانیان بتوانند از شب‌های پیش رو در فصل زمستان استفاده کنند، خانواده‌ها دور هم جمع شوند، از خشکبار و آجیل فراهم شده از فصول پیشین در این فصل مصرف کنند و بخش مهمی از امور زندگی، دیدار با خویشاوندان به ویژه زندگی جوانان را سامان و وصلت دهند. نماد اجتماعی این شب‌های زمستان در شعر و ادبیات ایرانی تجلی می‌یافت و علاوه بر پرورش کمال و معرفت بخش مهمی از نظام اجتماعی خانواده‌ها با خواستگاری و یا گفتگو برای نامزدی‌ها در همین فصل شکل می‌گرفت که نماد سمبیلک آن سرخی زیبای انار بر سفره‌های رنگین جامعه ایرانی نشان از زندگی، عشق و امید داشت.
یلدا به عنوان میراث معنوی جامعه ایرانی، به عنوان سنّتی آئینی در طی تاریخ ایران ادامه یافت تا اینکه سرانجام در آذرماه ۱۴۰۱ با تلاش فرهیختگان به عنوان میراث معنوی جامعه ایرانی به ثبت جهانی رسید. جشن یلدا محصول آئینی تاریخ معنوی ایران بزرگ و کهنسال بر جامعه ایرانی و وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی فرخنده باد.
علیرضا عسکری چاوردی
باستان شناس و عضو هیات علمی دانشگاه شیراز