دست خط و اثر نقاشی شاهی که 50 سال سلطنت کرد

ناصرالدین شاه قاجار علاوه بر نقاشی از زمان ولیعهدی به عکاسی علاقه‌مند بود و گاه و بی‌گاه از زنان حرمسرا عکس می‌گرفت، وقتی 19 سالش بود دستور داد با دوربین عکاسی از تخت جمشید گزارش تصویری بگیرند که هیچ وقت به سرانجام نرسید. بعدها دستور داد آقا رضاخان اقبال‌السلطنه، از درباریان نزدیک شاه، عکاسی را از فرانسیس کارلهیان عکاس فرانسوی) بیاموزد تا بتواند در سفرهای مختلف همراه ناصرالدین شاه باشد و از او عکاسی کند.شاید علاقه ناصرالدین شاه به عکاسی به زمانی برگردد که ژول ریشار (نخستین معلم زبان فرانسه مدرسه دارالفنون در عهد قاجاریه) با دوربین اهدایی ملکه ویکتوریا از او عکاسی کرد. آشنایی او با دوربین عکاسی و ثبت چهره‌اش، باعث شد خودش هم به این هنر علاقه‌مند شود و دوربین به دست بگیرد.

نخستین عکسخانه ایران را هم ناصرالدین شاه دایر کرد و با تأسیس رشته عکاسی در دارالفنون از کارلهیان خواست عکاسی را به شاگردان دارالفنون آموزش بدهد.

یکی از هنرهایی که در عصر ناصری به دلیل ارتباط با غرب دچار تحولات گسترده ای گردید، بی شک نقاشی بود، چرا که این امر از سویی در علایق شخصی شاه و از سوی دیگر در روابط گسترده فرهنگی ایران با غرب نهفته بود. هنر نقاشی نیز یکی از علایق ناصرالدین شاه بود. او از کودکی و نوجوانی به نقاشی علاقه‌مند بود. او نقاشی را از میرزا ابوالحسن‌خان غفاری (صنیع الملک) که عموی کمال‌الملک بود آموخت و از تکنیک‌های مختلفی برای نقاشی استفاده می‌کرد.

هنرمندان در زمان حکومت ناصرالدین شاه جایگاه ویژه‌ای داشتند. بهترین تابلوهای کمال‌الملک در زمان ناصرالدین شاه و با حمایت او خلق شدند. کمال‌الملک هم گاهی به شاه آموزش می‌داد. خود او گفته بود:«ناصرالدین شاه نقاشی می‌دانست، من پیشخدمت بودم، نقاش‌باشی بودم، معلم شاه هم بودم، ناصرالدین شاه پرده می‌ساخت ، صورت اعتمادالسلطنه را شاه ساخته بود، خیلی شبیه بود.»

یحیی ذکاء در کتاب زندگی و آثار استاد صنیع‌الملک درباره علاقه شاه به هنر نوشته است:«شاه عکاسی می‌کرد، شعر می‌سرود و خطاطی می‌کرد و پیش‌تر هم اندکی نقاشی آموخته بود؛ هوس کرد که خود نیز نقاشی و طراحی را دوباره فرا گیرد و برای این کار ابوالحسن خان صنیع‌الملک را به معلمی خود برگزید و مدتی زیر دست او به آموختن دقایق طراحی و آبرنگ سازی پرداخت و در این کار تا حدّی به پیشرفته‌ایی نائل آمد.»

ناصرالدین شاه علاقه فراوانی به نقاشی داشت و سعی می کرد آنچه می بیند را به تصویر بکشد، مخصوصاً در شبیه سازی دستی توانا داشت ولی گویا چون هنر رنگ آمیزی را به خوبی فرا نگرفته بود، در ترسیم مناظر و اجسام چندان تبحری نداشت

صنیع‌الملک که مدتی را در اروپا زندگی کرده و با آثار هنرمندان اروپایی آشنا شده بود، در بازگشت به ایران از طرف شاه به «صنیع‌الملک» ملقب شد و شاه از او درس می‌گرفت.

علاوه بر صنیع الملک، اسماعیل جلایر، محمودخان ملک‌الشعرا و کمال‌الملک از هنرمندان محبوب ناصرالدین شاه بودند.

ناصرالدین شاه پس از کشیدن این نقاشی در حاشیه آن نوشته است: «شبیه نوروزعلی بیگ پیشخدمت ایام ولیعهدی ماست.»

یکی از زنان دربار قاجار، اثر ناصرالدین شاه

حاشیه‌نگاری ، دست‌خط ناصرالدین شاه

مشق سیاه‌قلم ناصرالدین شاه از استاد خود، صنیع الملک

« شکل ۱۴ سالگی من اسـت. سنه ۶۴ کـه خودم بـه آینه نگاه کرده، کشیده‌ام. در ایام ولیعهدی در سروستان. حالا کـه این خط را نوشتم ۴۴ سال دارم. سنه ۹۰
الحمد لله تعالی رب‌العالمین.»

 ناصرالدین‌شاه مشهور بـه «قبلهٔ عالم»؛ «پادشاه صاحبقران»؛ درسال ۱۲۱۰ متولد وو با نزدیک بـه ۵۰ سال پادشاهی، طولانی‌ترین دورهٔ پادشاهی را در بین دودمان قاجار دارد و بـه افتخار نیم قرن سلطنت بر ایران، خودرا صاحبقران نامید. او همچنین اولین پادشاه ایران بود کـه خاطرات خودرا نوشت.

 12 اردیبهشت سال ۱۲۷۵ در آستانه مراسم پنجاهمین سال پادشاهی‌اش بـه ضرب گلوله میرزا رضا کرمانی 50 سال حکومت ناصرالدین شاه، چهارمین شاه سلسله قاجار، پایان یافت. او به دلایل بسیاری به یکی از معروف‌ترین پادشاهان ایران در دنیا تبدیل شده است. ناصرالدین شاه در زندگی خود به زمینه‌های مختلف هنری علاقه داشت و آن‌ها را پیگیری می‌کرد. نقاشی، عکاسی و خوشنویسی از جمله این هنرها هستند.