اگر کودک با وجود تکامل جسمی همچنان قدرت بیان یک عبارت کامل را نداشته باشد و فقط در حد چند کلمه تلاش کند که منظور خود را برساند، ممکن است اختلال در تکلم داشته باشد.
تأخیر تکلم آن‌ها ممکن است در اثر ترکیبی از مشکلات شنوایی (ناشنوایی)، گفتاری و اختلالات روانشناختی (مانند اختلال طیف اوتیسم (ASD) یا سندرم داون) بروز کرده باشد. البته گاهی ابتلا به یکی از این مشکلات زمینه‌ای نیز باعث دیر به زبان آمدن کودک می‌شود.
امروزه به دلایل نامعلوم، دیر به زبان آمدن کودکان بسیار رایج شده است. طبق آخرین آمار، ۵ تا ۱۰ درصد از کودکان پیش‌دبستانی جهان دچار این اختلال هستند.
ممکن است این ابهام در ذهن شما شکل بگیرد که حرف نزدن کودک تا چه سنی طبیعی است؟ در پاسخ می‌توان گفت که اگرچه در مورد کودکان مختلف نمی‌توان یک سن مشخص را اعلام کرد، اما اگر فرزند شما تا سن ۲ سالگی نتوانست جملات کوتاه و ساده را بیان کند، باید نگران شوید.
چراکه یک کودک نوپا از سن ۱ تا ۱.۵ سالگی می‌تواند ۲۰ کلمه جدید (مانند مامان، بابا، نه، بایست) را درک و ابراز کند. پس از این دوره، شروع به بیان جملات با همین کلمات می‌کند و ۳ تا ۴ سالگی معادل با بیان داستان‌های ساده و کوتاه است.
بنابراین اگر کودکی دچار اختلال تاخیر در گفتار باشد، مطمئنا به دلیل قدرت پایین درک کلمات، نمی‌تواند تا سن ۲ سالگی آن‌ها را به‌صورت یک جمله ساده و کوتاه بیان کند.
اگر فکر می‌کنید فرزندتان ممکن است دچار تاخیر در گفتار باشد، حتما به پزشک یا روانپزشک کودکان و در مرحله بعد یک گفتاردرمان مراجعه کنید.
علائم تاخیر در گفتار کودکان چیست؟
در ابتدا باید بدانید که علائم اختلال تاخیر در گفتار کودکان با علائم اختلال گفتاری تفاوت دارد. اگر کودکی تاخیر در گفتار داشته باشد، ممکن است نشانه وجود یک اختلال تکاملی در وی باشد.
کودکان مبتلا به اختلال در تکلم، در درک یا صحبت کردن مشکل دارند و این مسئله بر زندگی روزمره آن‌ها تأثیر می‌گذارد. درحالی‌که کودکان مبتلا به اختلال گفتاری (speech disorder)، در تلفظ صداها هنگام بیان کلمات مشکل دارند. آن‌ها معمولا مهارت‌های زبانی خوبی دارند. یعنی کلمات و جملات را به خوبی می‌فهمند و می‌توانند جملات درستی بسازند.
به طور کلی، کودکان مبتلا به اختلال گفتاری لزوماً دارای تأخیر در تکلم یا اختلال تکاملی زبان (developmental language disorder) نیستند. در مقابل همه کودکانی که تاخیر گفتاری دارند، در بیان همان تعداد کلمات محدود خود مشکل ندارند.
ازآنجایی‌که روند تکامل گفتار در همه کودکان دقیقا یکسان نیست، بهتر است از مقایسه فرزندتان با سایر کودکان هم‌سن او دست بردارید.
این کار کمک زیادی به سنجش اختلال در تکلم نمی‌کند. بهتر است در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر در سنین مختلف کودک خود، از یک پزشک متخصص کودک یا کارشناس گفتاردرمان مشاوره بگیرید:
تا ۱۲ ماهگی کودک شما سعی نمی‌کند با استفاده از صداها، حرکات یا کلمات با شما ارتباط برقرار کند. به‌خصوص زمانی‌که به کمک نیاز دارد یا چیزی می‌خواهد.
تا ۲ سالگی هنوز فرزند شما حدود ۵۰ کلمه مختلف را نمی‌گوید. به طور خودبه‌خود دو یا چند کلمه را ترکیب نمی‌کند و گاهی فقط عبارات دیگران را کپی می‌کند. به نظر نمی‌رسد دستورالعمل‌ها یا سؤال‌های ساده‌ای مانند «کفش‌هایت را بگیر»، «نوشیدنی می‌خواهی؟» یا «بابا کجاست؟» را درک کند.
در حدود ۳ سالگی فرزند شما هنوز قدرت ترکیب کردن کلمات در عبارات یا جملات طولانی‌تر مانند «به من کمک کن مامان» یا «می‌خواهم غذا بیشتر بخورم» را ندارند. حتی به نظر نمی‌رسد که دستورالعمل‌ها یا سؤال‌های طولانی‌تر مانند «کفش‌هایت را بگیر و در جعبه بگذار» یا «امروز برای ناهار چه می‌خواهی بخوری؟» را درک کند. معمولا علاقه کمی به کتاب دارد یا اصلاً علاقه‌ای ندارد و خیلی سوال نمی‌پرسد.
در سن ۴ یا ۵ سالگی که معادل سن پیش‌دبستانی است، کودک شما هنوز با حرف زدن مشکل دارد. در این بازه سنی، اگر مشکل تکلم را نتوان به علل دیگری مانند ابتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) یا کم شنوایی نسبت داد، باید به وجود اختلال تکاملی زبان شک کرد. کودکان مبتلا به اختلال تکاملی زبان، اغلب بیان کلمات مهم را در جملات حذف می‌کنند. فقط به بخشی از یک دستورالعمل پاسخ می‌دهند. برای استفاده درست از زمان گذشته، حال یا آینده فعل‌ها فکر می‌کنند. استفاده از کلمات مناسب هنگام صحبت کردن برایشان سخت است و ممکن است به جای آن‌ها از کلمات کلی مانند «چیز» استفاده کنند. ممکن است معنی کلمات، جملات یا داستان‌ها را درک نکند.
البته باید دقت کنید که تاخیر گفتاری در کودکان مبتلا به کم‌شنوایی، طیف اوتیسم، سندرم داون یا سایر سندرم‌ها مانند سندرم ایکس شکننده (Fragile X Syndrome) طبیعی است. اگر کودک شما سالم است و علائم ذکر شده را دارد، باید بیشتر نگران باشید!
طبق آمار، تا سن دو سالگی از هر پنج کودک، یک کودک علائم تاخیر در گفتار را نشان می‌دهد. وضعیت بسیاری از آن‌ها با بزرگتر شدن بهبود می‌یابد. اما برخی همچنان تا آخر عمر در درک و بیان کلمات مشکل دارند.
چرا فرزندم دیر حرف افتاده است ؟
دلایل دیر حرف زدن کودک زیاد است. در برخی موارد، بیش از یک عامل باعث تاخیر در تکلم می‌شود. برخی از علل رایج آن عبارتند از:
ابتلا به اختلال شنوایی. کودکانی که دچار اختلال شنوایی هستند، معمولاً دچار اختلال تاخیر در تکلم نیز می‌شوند. زیرا آن‌ها صدایی نمی‌شنوند، در نتیجه یادگیری نحوه برقراری ارتباط دشوار می‌شود.
ابتلا به اتیسم. درحالی‌که همه کودکان مبتلا به اتیسم تاخیر در گفتار ندارند، اما اتیسم اغلب بر نوع ارتباطات تاثیر منفی می‌گذارد.
داشتن ناتوانی ذهنی. انواع ناتوانی‌های ذهنی می‌توانند باعث تاخیر در گفتار کودکان شوند. به عنوان مثال، نارساخوانی (دیسلکسیا) و سایر ناتوانی‌های یادگیری در برخی موارد منجر به تاخیر در حرف زدن می‌شوند.
وجود چندین مسئله روانی-اجتماعی. مشکلات روانشناختی نیز می‌توانند باعث تاخیر در گفتار کودکان شوند. به عنوان مثال، بی‌توجهی شدید پدر و مادر می‌تواند منجر به مشکلاتی در تکامل زبان کودک شود. امروزه ارتباط بیش فعالی و تاخیر کلامی، تاحدودی ثابت شده است.
تأخیر در گفتار می‌تواند پذیرا، بیانی یا ترکیبی از هر دو باشد. جزئیات هرکدام عبارت است از:
تأخیر در گفتار پذیرا معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که کودک شما در درک زبان مشکل داشته باشد.
تأخیر در گفتار بیانی زمانی اتفاق می‌افتد که کودک شما در برقراری ارتباط کلامی مشکل دارد.
هرکدام از این‌ها خودشان از نظر شدت و مدت تداوم، انواع مختلفی دارند. مطمئنا یک گفتاردرمان پیش از آغاز کار خود به تفاوت این دو مورد دقت می‌کند.
فاکتور‌های خطر بروز اختلال تاخیر در گفتار کودکان
فاکتور‌های خطر بالقوه برای بروز مشکلات گفتار و زبان عبارتند از:
جنسیت مرد
نارس به دنیا آمدن
داشتن وزن کم هنگام تولد
داشتن سابقه خانوادگی مشکلات گفتاری یا زبانی
داشتن والدینی با سطح تحصیلات پایین‌تر
آیا امکان پیشگیری از بروز اختلال تاخیر در گفتار کودکان وجود دارد؟
با وجود اینکه این اختلال با عوارض ناخواسته زیادی مانند منزوی شدن بچه، تاخیر در تکامل دیگر مهارت‌های کودک و حتی عدم امکان ادامه تحصیل همراه است، اما واقعا هنوز راهی برای پیشگیری از ابتلا به آن وجود ندارد.
اگرچه می‌توان با تشخیص سریع‌تر آن، از پیشرفت نقص تکاملی کودک پیشگیری کرد. اختلال تاخیر در گفتار کودکان باید هرچه زودتر از سنین ۲ تا ۲.۵ سالگی شناساسی شده و درمان آن آغاز شود.
نحوه تشخیص تاخیر در گفتار کودک
اگر فکر می‌کنید که فرزندتان چنین اختلالی دارد، حتما با یکی از افراد زیر در این زمینه صحبت کنید:
معلمان یا مربیان حاضر در مرکز مراقبت از کودک، پیش‌دبستانی یا مدرسه
متخصص آسیب‌شناسی گفتار و زبان یا همان گفتاردرمان
متخصص شنوایی‌سنجی
پزشک عمومی یا متخصص اطفال
پرستار متخصص سلامت کودک و خانواده
روانشناس یا روانپزشک
در واقع، اگر متوجه شده‌اید که مشکل اصلی فرزندتان عدم درک زبان و فقدان توانایی در استفاده از گفتار است، بهتر است به یک آسیب‌شناس گفتار مراجعه کنید.
گفتاردرمان‌ها معمولا از تست‌های زبانی برای ارزیابی نحوه استفاده کودک از کلمات و پاسخ به درخواست‌ها، دستورات یا سوالات استفاده می‌کنند. طبق تجربه، تست‌ها بر اشکال مختلف ارتباط کلامی و غیرکلامی متمرکز هستند و از معیار‌های استاندارد و غیر رسمی برای سنجش علت درک پایین کودک استفاده می‌کنند.
اما اگر فکر می‌کنید که ممکن است کودک شما کم‌شنوا باشد یا دارای اختلال شنوایی باشد، بهتر است قدرت شنوایی کودک خود را توسط متخصص شنوایی‌سنجی بررسی کنید.
انواع روش‌های درمان تاخیر در گفتار کودکان
معمولا پس از انجام یک ارزیابی پزشکی کامل، پزشک کودک شما را به یک آسیب‌شناس گفتار و زبان ارجاع می‌دهد.
البته اگر نگرانی از بابت مشکل شنوایی وجود نداشته باشد. چراکه در این شرایط با درمان اختلال شنوایی توسط پزشک متخصص گوش، حلق و بینی، به‌مرور کودک بهتر با دنیای اطراف خود ارتباط برقرار می‌کند و نقص گفتاری او کمرنگ‌تر می‌شود.
متاسفانه بسیاری از اختلالات شنوایی به‌خصوص کم‌شنوایی کودک، خیلی دیر تشخیص داده می‌شوند. به‌همین‌دلیل، توصیه می‌کنیم از سن ۴ ماهگی به بعد نسبت به واکنش‌های شنوایی کودک خود حساس باشید. کم‌شنوایی می‌تواند در رشد زبان و ارتباطات کودک شما اختلال ایجاد کند.
یک آسیب‌شناس گفتار و زبان برای تشخیص و درمان انواع مشکلات گفتاری کودکان و بزرگسالان، دارای مجوز وزارت بهداشت است. معمولا پس از تشخیص، یک برنامه درمانی بلندمدت برای رفع تدریجی اختلال تاخیر در گفتار کودکان تنظیم می‌کند.
حتی ممکن است شرکت در برنامه‌های گروهی را برای تقویت مهارت‌های زبانی کودک توصیه کند. در این حین به فرزند شما کمک می‌کند تا از راه‌های دیگری مانند استفاده از تابلو‌های تصویری یا کتاب‌ها، برای برقراری ارتباط استفاده کند.
گفتاردرمان ممکن است استراتژی‌هایی را به شما ارائه دهد که بتوانید در خانه از آن‌ها برای کمک به برقراری ارتباط با کودک خود استفاده کنید.
به عنوان مثال، شما می‌توانید با دادن زمان زیاد به فرزند برای شروع مکالمه و سریع پاسخ دادن، تلاش‌های کودک برای برقراری ارتباط کلامی را مهم جلوه دهید. علاوه بر این:
از بدو تولد با فرزندتان صحبت کنید.
وقتی کودک است به غرغر کردن فرزندتان پاسخ دهید.
برای فرزندتان آواز بخوانید،
برای فرزندتان با صدای بلند کتاب بخوانید.
به سوالات فرزندتان پاسخ دهید.
اگر کودک شما دارای بیماری‌های زمینه‌ای باشد، پزشک ممکن است همزمان درمان‌های دیگری مانند موارد زیر را نیز توصیه کند:
مراجعه به گفتاردرمانی
رفتاردرمانی و روان‌درمانی توسط یک روانشناس
ارزیابی ذهنی و روانی توسط روانپزشک
درمان دیر حرف زدن کودک در طب سنتی
رژیم غذایی کودک دارای تاخیر گفتار
متخصصان طب سنتی معتقد هستند که برای تسریع در روند حرف زدن کودکان باید طبع آن‌ها را خیلی گرم نگه داشت. در واقع نباید به کودک خیلی غذا‌های سرد مانند موارد زیر داد:
لواشک
لبنیات
خیار
به جای آن باید خوردن:
تخم مرغ
تخم کفتر
تخم بلدرچین
تخم اردک
بادام
روغن زیتون
طبق یک برنامه مشخص آغاز شود. مثلا بهتر است هر ۱۵ روز از ماه و به صورت یک روز در میان، به کودک تخم بلدرچین پخته شده داد. اگر زرده آن با یک قاشق عسل مخلوط شود که عالی می‌شود.
برای مصرف تخم اردک، بهتر است زرده عسلی شده آن در روغن زیتون تفت داده شده و سپس با یک قاشق عسل مخلوط شود. هر ۱۰ تا ۱۵ روز از ماه باید این ترکیب مصرف شود.
چه زمانی به پزشک یا گفتاردرمان مراجعه کنیم؟
اگر در کودک خردسال خود با علائم ذکر شده در این مطلب مواجه شدید، مهم است که روند تشخیص و درمان را خیلی سریع شروع کنید. درمان زودهنگام می‌تواند از بروز مشکلات دیگر مانند مشکلات اجتماعی، یادگیری و عاطفی جلوگیری کند.