تکمیل زنجیره ارزش و جلوگیری از خام‌فروشی از جمله اقدام‌هایی است که شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در بررسی و احیای پروژه‌های پالایشی قدیمی و تدوین طرح‌های جدید پتروپالایشی ذیل قانون «حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت و میعانات گازی» آن را در دستور کار دارد.
بر این اساس، با بررسی طرح‌های پیشنهادی برای احداث واحدهای پالایشی و پتروپالایشی، سرانجام هشت طرح پتروپالایشگاهی شامل احداث پنج طرح پتروپالایشگاه نفت خام و سه طرح پتروپالایشگاه میعانات گازی به ظرفیت ۱.۴۹ میلیون بشکه در روز مورد تأیید وزارت نفت قرار گرفت که مهم‌ترین آن احداث «پتروپالایشگاه شهید سلیمانی» است. هم‌اکنون با توجه به برنامه وزارت نفت برای ساخت پتروپالایشگاه‌ها در کشور، اقدام‌های بنیادی دیگری برای پایداری، بهبود و افزایش کیفیت محصولات پالایشی در پالایشگاه‌های کشور آغاز شده است که به نظر می‌رسد عصر تازه‌ای از فعالیت این پالایشگاه‌ها در مسیر تبدیل شدن به واحدهای پتروپالایشی و جلوگیری از خام‌فروشی در صنعت نفت ایران در حال شکل‌گیری است.
توسعه صنعت پتروپالایشگاهی از جمله برنامه‌های کشورهای توسعه‌یافته و در حال‌توسعه دنیا برای ایجاد ارزش افزوده بالاتر در کشور به‌شمار می‌آید. کشورهای توسعه‌یافته با ایجاد پارک‌های شیمیایی و صنایع پتروپالایشگاهی و ارائه اعتبارات و تسهیلات مناسب و ویژه به این صنایع، زمینه رشد چشمگیر صنایع پتروپالایشی خود را ایجاد کرده‌اند. این کشورها با توسعه صنایع تبدیلی نفت خام به فرآورده‌های سودده، سعی بر نقش‌آفرینی در آینده بازار انرژی دنیا را دارند. در این میان، ایران که سابقه‌ای طولانی در صنعت پالایشگاهی دنیا دارد، هم‌زمان با قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت و میعانات گازی یا همان قانون احداث پتروپالایشگاه‌ها، گام مهمی برای گذر از خام‌فروشی نفت برداشته است.
طرح پتروپالایشگاه شهید سلیمانی با ظرفیت ۳۰۰ هزار بشکه از جمله اقدام‌ها و برنامه‌ریزی‌های دولت سیزدهم به‌منظور ممانعت از واردات بنزین در کشور و تنوع در سبد تولیدات محصولات نفتی است که افزون بر تولید سوخت، محصولات پتروشیمیایی را نیز تولید می‌کند. این طرح که در قالب یک پتروپالایشگاه تعریف شده است، افزون بر سوخت، محصولات پتروشیمیایی را نیز تولید می‌کند. ۲۵ تا ۳۰ درصد محصولات تولیدی پتروپالایشگاه شهید سلیمانی، محصولات شیمیایی است.
گازوئیل سهمی قابل توجه در فرآورده‌های تولیدی این پتروپالایشگاه دارد و ۳۵ درصد از محصولات تولیدی در این پالایشگاه را نفت‌گاز، ۱۵ درصد بنزین، ۱۱ درصد پروپیلن، ۱۰ درصد سوخت جت، ۹ درصد اتیلن، ۸ درصد نفت کوره، ۵ درصد پارازایلن و ۲ درصد را بنزن تشکیل خواهد داد.
ترکیب و تنوع تولیدات در این پالایشگاه، با توجه به حداکثر تولیدات محصولات پتروشیمی و خروجی محصولاتی از جمله بنزن و زایلین، پروپیلن، بوتان، پلی پروپیلن و... مدنظر قرار گرفته است. مکان‌یابی این طرح در جوار پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس با توجه به زیرساخت‌ها و امکاناتی که پیش‌تر پیش‌بینی شده، با الحاق به منطقه ویژه اقتصادی تعیین شده، به‌گونه‌ای که حدود ۴۳۸ هکتار زمین در جوار پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج‌فارس در بندرعباس، به پتروپالایشگاه شهید سلیمانی اختصاص یافته است. پتروپالایشگاه شهید سلیمانی از پروژه‌های مهمی است که هم شاهد توسعه زنجیره ارزش در آن خواهیم بود و هم بخشی از فرآورده‌های نفتی را با شبکه خطوطی که پیش‌بینی شده به‌منظور تأمین نیاز سوخت به مرکز کشور انتقال خواهد داد. این طرح را می‌توان نخستین پروژه در حوزه تلفیق پالایش و پتروشیمی در کشور عنوان کرد که در این روند تلفیقی و پیش‌بینی کل مجموعه در یک زنجیره به‌ویژه به لحاظ تأمین خوراک، چالش‌هایی که به‌صورت جداگانه در هر دو بخش پالایشی و پتروشیمی وجود داشته است، به حداقل رسیده است یا به‌طور کامل برطرف خواهد شد.
این پروژه همچنین افزون بر تأمین نیاز داخلی کشور به سوخت و جلوگیری از واردات آن، نقش مهمی در تغییر چینش خطوط لوله کشور و صنعت انتقال ایفا خواهد کرد؛ ارتقای دانش فنی، اشتغال‌زایی و به‌کارگیری توانایی شرکت‌های داخلی و ظرفیت دانش‌بنیان‌ها نیز از دیگر مزایای این پروژه است که در قالب اجرای آن فرصت استمرار برای حضور کشورمان در بازارهای جهانی فراهم خواهد شد.
با اجرایی شدن این پروژه، همچنین ظرفیت پالایشی در منطقه هرمزگان افزایش یافته و به بیش از یک میلیون بشکه می‌رسد که همین موضوع و نیاز به افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی فرآورده‌ها در منطقه، سبب توسعه ذخایر سوخت کشور و ایجاد زیرساخت‌هایی جدید در بخش دریا، صادرات و اسکله‌ها را فراهم خواهد کرد. امضای تفاهم‌نامه تأمین منابع مالی طرح احداث نفت شهید مهدوی از جمله این اقدام‌ها بوده است که سبب افزایش ۶۰۰ میلیون لیتری ظرفیت ذخیره‌سازی سوخت در منطقه خواهد شد.
جلوگیری از بحران کمبود بنزین، جلوگیری از واردات بنزین، ایجاد ارزش افزوده محصولات پایین‌دستی صنعت نفت، جلوگیری از خام‌فروشی، عبور از پالایشگاه‌سازی و حرکت به سمت احداث پتروپالایشگاه، تنوع در سبد محصولات نفتی از دیگر اهداف این پروژه عظیم ملی است که می‌رود برگ زرین دیگری در صنعت پالایش کشور ثبت کند.
نخستین پروژه در حوزه تلفیق پالایش و پتروشیمی
پتروپالایشگاه شهید سلیمانی، نخستین پروژه شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در حوزه تلفیق پالایش و پتروشیمی است. هدف از احداث این پالایشگاه ایجاد ارزش افزوده و جلوگیری از خام‌فروشی در جهت هم‌سویی با نگاه دولت و پیش‌بینی سند تحول است. به گفته سالاری، چالش‌هایی که به‌صورت جداگانه در هر دو بخش پالایشی و پتروشیمی از گذشته وجود داشته است، در این روند تلفیقی به لحاظ تأمین خوراک در عمل کل زنجیره در یک مجموعه پیش‌بینی می‌شود و به حداقل می‌رسد. با توجه به اهمیت این پروژه در حوزه تولید و انتقال، دانش فنی، اشتغال‌زایی و به‌کارگیری توانایی شرکت‌های داخلی و ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان‌در صنعت نفت ایران به نظر می‌رسد این پروژه فرصت استمرار را برای حضور در بازارهای جهانی برای ایران فراهم می‌کند.
شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس، گروه توسعه انرژی تدبیر، شرکت سرمایه‌گذاری اهداف و صندوق توسعه ملی سهامداران پتروپالایشگاه شهید سلیمانی را تشکیل می‌دهند و سهم شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در این پتروپالایشگاه ۲۰ درصد خواهد بود.
پتروپالایشی در قلب پایتخت ایران
اما از دیگر اقدام‌های شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در مسیر جلوگیری از خام‌فروشی و حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت و میعانات گازی می‌توان به فعالیت پالایشگاه نفت تهران به سمت احداث واحدهای پتروپالایشگاهی اشاره کرد که با توجه به زیرساخت‌های موجود در این پالایشگاه از طریق کیفی‌سازی و روی آوردن به تولید محصولات پتروپالایشی در این خصوص میسر شده است. این پالایشگاه که با قدمتی بیش از ۵۰ سال، نقش مهمی در تأمین انرژی کشور دارد، در دهه اخیر سرمایه‌گذاری‌ها و اقدام‌های مهمی در جهت پایداری کسب‌وکار، ادامه تولید، ارتقای کیفیت محصولات و از همه مهم‌تر اجرای پروژه‌های متعدد به‌منظور رفع آلاینده‌های زیست محیطی از چرخه تولیدات این شرکت انجام داده است.
سید مصطفی تهرانی، مدیر عملیات شرکت پالایش نفت تهران با اشاره به اقدام‌های بنیادین برای ارتقای سیستم هاب این پالایشگاه و حرکت در مسیر پتروپالایش اظهار کرد: تلاشمان این است تا با استفاده از حداکثر ظرفیت موجود شرکت، کیفیت محصولات تولیدی را افزایش دهیم، مهم‌ترین اقدام ما در این مقوله احداث و راه‌اندازی پروژه CCR با هدف ارتقای کیفی فرآورده بنزین و آغاز مطالعات پروژه تبدیل محصولات سنگین به محصولات شیمیایی و پتروشیمیایی است؛ با راه‌اندازی این پروژه ضمن افزایش اکتان، بنزن بنزین تولیدی کاهش خواهد یافت.
وی پروژه افزایش برش‌های سنگین این شرکت را از دیگر طرح‌های در حال اجرا برشمرد و افزود: با مطالعات و تحقیقات انجام‌شده و همکاری با مراکز دانش‌بنیان و شرکت‌های مهندسی در نظر داریم بر اساس نیاز کشور و تأکید وزیر نفت به بحث پتروشیمی ورود و محصولات شیمیایی و پتروشیمیایی تولید کنیم که این مهم دستاوردی بی‌نظیر برای شرکت به همراه خواهد داشت.
به گفته وی، در طراحی پروژه‌های تازه با دو عامل بسیار مهم و تعیین تکمیل زنجیره ارزش و اصلاح الگوی مصرف روبه‌رو هستیم، از این رو تولید پروپلین و انیدرید مالئیک و ایزوبوتان در دستور کار قرار دارد. به‌طور کلی ظرفیت بالا و فضای بسیار مناسبی جهت اجرای پروژه‌های مختلف و تنوع‌بخشی به سبد محصولات در زمینه‌های پتروشیمیایی و شیمیایی در شرکت پالایش نفت تهران وجود دارد.
تولید بخار برای واحدهای پتروپالایشی
از دیگر اقدام‌های مهم در این زمینه می‌توان به یکپارچه‌سازی شبکه برق در این پالایشگاه اشاره کرد؛ ظرفیت تولید برق شرکت پالایش نفت تهران ۱۲۰ مگاوات است که از سه نیروگاه تأمین می‌شود، در صورتی که نیاز این شرکت بیش از ۴۰ مگاوات نیست، بنابراین از یک سو زمینه برای فروش ۸۰ مگاوات برق مازاد تولیدی به صنایع هم‌جوار یا شبکه مهیاست و از سوی دیگر با در سرویس قرار گرفتن HRSG ها در شرایط تمام بار (full loud) افزون بر بازده تولید برق، توان تولید بخار برای استفاده در واحدهای تازه‌ساخت و واحدهای پتروپالایشی مهیا می‌شود و متعاقب آن سوخت مصرفی و به تبع آن عوارض محیط زیستی کاهش خواهد یافت. از سوی دیگر با نگاهی به چشم‌انداز شرکت پالایش نفت تهران به نظر می‌رسد این پالایشگاه حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر را در دستور کار خود قرار داده، آن‌گونه که به گفته مدیرعامل شرکت پالایش نفت تهران، این شرکت نخستین شرکت پالایشی کشور خواهد بود که همسو با انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر، مزرعه خورشیدی ۵۰۰ مگاواتی را احداث می‌کند که این مهم با برگزاری مناقصات در آینده‌ای نزدیک اجرا خواهد شد.