بی تدبیرهایی که در حوزه آبخیزداری استان قزوین انجام شده نتیجه‌ای جزء خشک شدن تالاب الله آباد و در مواجه شدن استان‌های قزوین، البرز و تهران با پدیده ریزگرد ندارد.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز قزوین، خشکسالی و ریزگردها در چندسال اخیر بسیاری از مناطق را دربرگرفته است . استان قزوین مخصوصاً شهرستان های آبیک و بوئین زهرا در سالهای اخیر با این پدیده زیست محیطی دست و پنجه نرم می‌کنند و مردمان آن با ریزگردها و آلودگی هوا دیگر غریبه نیستند.
کارشناسان محیط زیست خشک شدن تالاب الله آباد را یکی از اصلی‌ترین عوامل آلودگی هوا در استان قزوین می‌دانند البته به اعتقاد این کارشناسان، آسیب ناشی از خشکسالی تالاب الله آباد فقط متوجه مردم قزوین نیست و این ریزگردها مردم استان‌های همجوار مخصوصاً البرز و تهران را هم درگیر خود کرده است .
تالاب الله آباد چشمه تولید ریزگرد
«حسین اینانلو» کارشناس محیط زیست می گوید: تالاب الله‌آباد تبدیل به چشمه تولید ریزگرد شده است و آب‌های جاری این تالاب به دو علت طبیعی تغییرات اقلیمی و خشکسالی و دلایل انسانی همچون پروژه‌های آبی که بر روی روان‌آب های منتهی به تالاب ایجاد شده با مشکل خشکسالی روبرو شده است.
اینانلو با بیان اینکه تالاب‌ها در بخشی از سال کمتر از شش متر آب و در بخشی از سال نیز رطوبت دارند و این رطوبت باعث چسبندگی ذرات خاک و جلوگیری از خشکسالی میشود، می افزاید: طرح های اجرا شده در ورودی این تالاب باعث کاسته شدن آب و در نهایت رطوبت این تالاب شده است.
او اضافه می کند: تالاب الله آباد پایانه تمام روان‌آب های دشت قزوین است و از نظر علم خاک شناسی پایانه روان‌آبها ریزدانه ترین خاک‌ها را در بر خواهد داشت.
بگفته این کارشناس محیط زیست ریزدانه در خاک این تالاب از نوع رس و قطر آن در حد میکرون است و می‌تواند آلودگی شدید هوا را به دنبال داشته باشد.
اینانلو می گوید: حدود ۱۵ درصد از خشکسالی‌ها به علت تغییر اقلیم و خشکی پهنه‌های آبی است و ۸۵ درصد خشکسالی به علت دخالت انسان است.
سد نهب متهم اصلی خشکی تالاب الله آباد
او سد نهب را متهم اصلی خشکسالی تالاب الله آباد می داند و می افزاید: بزرگترین رودی که به این تالاب وارد می‌شد، تالاب خررود بود که الان بر روی آن سد نهب احداث شده است.
اینانلو اضافه می کند: در سالهای گذشته ایستایی آب‌های زیرزمینی در دشت قزوین بالا بود و الله آباد از زیرزمین هم مرطوب می‌شد اما در سالهای اخیر به واسطه حفر چاه‌های غیرمجاز، به طور میانگین ایستایی آب‌های زیرزمینی در دشت قزوین نیز سالانه یک متر کاهش می‌یابد که در کاهش رطوبت این خاک اثر مهمی دارد .
این کارشناس محیط زیست می گوید: طرحهای که بارگذاری میشود قبل از اجراو احداث اثرات محیط زیستی آن مطالعه و ارزیابی نمی شود.
به اعتقاد آقای اینانلو بررسی اثرات زیست محیطی سد نهب و تلاش برای رفع آن از طریق مدیریت آب‌های ورودی و خروجی سد نهب و بستن چاه‌های غیرمجاز مهم‌ترین راه کاهش مشکلات این تالاب خواهد بود.
او می گوید: اگر آبگیری سد نهب ادامه پیدا کند شاید بتواند بخشی از زمین‌های کشاورزی این استان را آبیاری کند اما اثرات زیست محیطی آن برای قزوین و استان‌های دیگر بسیار آسیب‌زاست.
در صورتی که روند خشک شدن و بی توجهی به این تالاب ادامه داشته باشد در آینده نزدیک این تالاب به کانون خطرناک ریزگردهای شمال کشور تبدیل خواهد شد.
تالاب الله آباد در صورتی که مورد توجه قرار گیرد می تواند ظرفیت بی نظیری در حوزه گردشگری طبیعی برای استان قزوین باشد اما اگر روند کنونی ادامه پیدا کند باید نگران هجوم ریزگردهای ناشی از خشکی این تالاب بود.
امروزه کشور با مشکل ریزگردها دست و پنجه نرم می کند ومردم زیادی در کشور از مشکلات ناشی از ریزگردها رنج می برند و متاسفانه در آینده نزدیک بسیاری از نقاط کشور نظیر همین تالاب الله آباد می تواند کانون خطرناک ریزگردها باشد.
کشت گونه های گیاهی مناسب، جلوگیری از برداشت بی رویه آب در منطقه در یک پروژه مطالعه و آسیب شناسی می تواند آینده درخشانی را برای این تالاب ایجاد کند.
زندگی 110 گونه پرنده در تالاب الله آباد
این تالاب دارای دو اکوسیستم خشک و آبزیست ودر حال حاضر بیش از ۱۱۰ گونه پرنده در این تالاب مشاهده شده است که در صورت خشک شدن تالاب بخش قابل توجهی از آن ها از بین میرود.
بسیاری از پرندگان این تالاب از گونه های کمیاب و نایاب در جهان هستند از این رو باید با برنامه ریزی های انجام شده از خشکی تالاب جلوگیری شود .
احیای تالاب الله آباد برای مقابله با ریزگردها ضروری است.
فرماندار شهرستان آبیک بر ضرورت احیای تالاب الله آباد برای مقابله با ریزگردها تاکید کرد.
حامد فتوحی بر لزوم کنترل و حفاظت هر چه بیشتر از دشت و تالاب الله آباد و نظارت و حفاظت های ارگانهای متولی بر حفظ سرمایه های ملی در دشت به منظور مقابله با پدیده گرد و غبار تاکید و اضافه می کند : با احیا تالاب یعقوب آباد و دشت الله آباد از پتانسیل و ظرفیت بسیار بالای این دشت و تالاب در جذب اکوتوریسم می توان بهره برد.
زهکشی اشتباه تالاب را خشک کرد
فرماندار آبیک نیز می گوید: در سالهای گذشته در زهکشی‌های آب این تالاب کار غیرکارشناسی انجام شده و باعث شده جلوی سیلاب و روان‌آب هایی که وارد تالاب می‌شد گرفته شود و دشت نیز خشک شود.
حامد فتوحی می افزاید: انتقال پساب شهرک‌های صنعتی کاسپین، لیا و شهر صنعتی البرز و همچنین خروجی فاضلاب شهر قشلاق به این تالاب یکی از مهم‌ترین راهکارهای مدیریت بحران این تالاب است.
جنگل کاری در ۵۰۰ هکتار از تالاب الله آباد
فتوحی اضافه می کند: در سفر رئیس جمهور برای تبدیل ۵۰۰ هکتار از این تالاب به جنگل ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده تا با آب‌های خاکستری تالاب شاهد شکل گیری جنگل باشیم.
او می گوید: از محل بیابان‌زدایی سفر رئیس جمهور نیز برای رفع مشکل تالاب برنامه ریزی شده و امیدواریم با مشارکت بخش خصوصی بتوانیم تا پایان دولت مشکل این تالاب را حل کنیم.
انتقال پساب‌های صنعتی تصفیه شده به دشت الله‌آباد
معاون محیط زیست انسانی محیط زیست استان قزوین نیز با بیان اینکه تالاب الله‌آباد یکی از کانون‌های اصلی گرد و غبار محلی در استان قزوین است، می گوید: اگر مشکل این کانون حل نشود عوارض و ریزگردهای ناشی از آن به زودی استان‌های همجوار را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
محمدعلی ظهیری می افزاید: علاوه بر تغییر اقلیم و خشکسالی، اضافه برداشت از رودخانه‌های سطحی منتهی به تالاب و کاهش حق‌آبه های زیست محیطی باعث کاهش جدی آب‌های ورودی به این تالاب شد.
ظهیری اضافه می کند: با خشک شدن تالاب، رسوباتی که در کف آن بارگذاری شده بود با کمترین وزش باد به گرد و غبار تبدیل میشود.
او می گوید: اداره کل محیط زیست و منابع طبیعی استان قزوین طرح‌ها و پروژه‌های عدیده‌ای را برای جلوگیری از خشکسالی انجام داده‌اند.
ظهیری می افزاید: کاشت درختان بومی منطقه در سطح گسترده، کنترل دام‌های سنگین در این منطقه همچون شتر، ایجاد پایشگاه زیست محیطی برای پایش مداوم منطقه و بررسی حق‌آبه های زیست محیطی منتهی به تالاب از ابهررود و خر رود از جمله اقداماتی است که برای رفع مشکل تالاب در نظر گرفته شده است.
شکل‌گیری زراعت چوب در تالاب الله‌آباد
بگفته معاون محیط زیست انسانی محیط زیست استان قزوین یکی از مهم‌ترین راه‌هایی که برای رفع خشکسالی از این تالاب در کارگروه کنترل آلودگی هوای استان قزوین مصوب شد انتقال پساب شهر صنعتی البرز و شهرک‌های صنعتی لیا و کاسپین به این دشت با هدف کنترل ریزگردها و احیای تالاب است.
ظهیری می گوید: مرحله نخست مطالعاتی توسط یک گروه مشاوره‌ای به اتمام رسیده و به زودی کار انتقال پساب شهر صنعتی البرز از طریق حدود ۲۰ کیلومتر لوله گذاری آغاز خواهد شد.
دشت الله آباد ۶۰ هزار هکتار وسعت دارد که حدود ۲ هزار و ۸۰۰ هکتار آن به تالاب اختصاص دارد.
زهکشی، علت کوتاه شدن عمر تالاب الله آباد
اگرچه قزوین دارای ۲ دریاچه اُوان و دریابک هم است، اما تالاب الله آباد آبیک به عنوان تنها تالابی طبیعی و فصلی استان، هرساله به مدت سه تا چهار ماه (فروردین تا تیرماه) بر اثر بارندگی و جریان رودخانه‌ها، فضایی دل انگیز ایجاد می‌کند که حتی برای یک جمعیت ۲۰ میلیونی امر حیاتی دارد.
کوتاه بودن عمر تالاب الله آباد آبیک از زمانی شروع شد که در اوایل دهه ۸۰ با هدف کاهش شوری آب و خاک، مسؤلان استانی به ایجاد زهکش در این دشت اقدام کردند تا شوری آب گرفته شده و از طریق اتصال کانال‌های فرعی به سمت دریاچه نمک قم روانه شود.
اما آنچه امروز اتفاق می‌افتد، بگفته کارشناسان امر خروج بین ۲۰ تا ۲۵ میلیون متر مکعب آب شیرین حاصل از بارندگی و رودخانه‌های استان به واسطه این زهکش است که همانند دردی مزمن دست از سر تالاب برنمی‌دارد.
فعالان محیط زیست معتقدند، تالابی به این ظرفیت فقط به خاطر ندانم کاری برخی مدیران گذشته با مشکل خشکی مواجه شده و متاسفانه هنوز برنامه جامعه‌ای برای مسدودسازی دائمی زهکش و حفظ این تالاب اتخاذ نمی‌شود.
سعید اکبری از فعال محیط زیست می‌گوید: وقتی در ایام بهار و سالهای پر بارندگی به سمت تالاب الله آباد حرکت می‌کنیم ، متوجه می‌شویم که در میان بیابان‌های خشک جنوب آبیک، دیدن زیبایی جریان آب و پرواز پرندگان تا چه اندازه زیباست.
اکبری به ۱۳۰ نوع پرنده مهاجر هم در این تالاب اشاره و اضافه می‌کند: این پرندگان در ۲ نوع آبزی و کنارآبزی تا زمانی که میزان آب تالاب بیشتر از ۳۰ سانتی متر باشد، امکان حیات خواهند داشت و رفته رفته با گرم شدن هوا و تبخیر از سطح اگر میزان آب کاهش یابد، پرندگان به مکان دیگر مهاجرت می‌کنند؛ بنابراین یکی از اقداماتی که می‌تواند تالاب الله آباد را به مکانی دائمی برای پرندگان تبدیل کند، ارتفاع بخشی به سطح زیرین تالاب و جلوگیری از خروج آب است که این مهم با لایروبی کف تالاب و مسدود سازی زهکش بی استفاده در این دشت محقق میشود.
تالاب الله آباد ظرفیت‌های بوم شناسی
محمد الموتی می‌افزاید: تالاب الله آباد آبیک یکی از بزرگترین ظرفیت‌های اکولوژیکی (بوم شناسی) دشت قزوین و استان است که در دوره پرآبی به دشت صالحیه در استان البرز می‌پیوندد و به عنوان جایگاه مهم مهاجرت و پذیرش پرندگان و به نوعی پرنده نگری محسوب میشود.
الموتی اضافه می‌کند: به طور کلی ۲ نوع خدمات اکولوژیکی و گردشگری در دشت الله آباد مورد توجه است، که متاسفانه تاکنون مورد توجه مسؤلان قرار نگرفته است.
این فعال زیست محیطی معتقد است: بی‌توجهی مدیران استان قزوین در حوزه اکوسیستم و خدمات اکولوژیکی این تالاب را باید نوعی «خشکسالی مدیریت» در حوزه محیط زیست تلقی کرد، چون اساسا توجه واقدام اساسی برای این تالاب نمی‌شود و به نظر می‌رسد بیایان برای مدیران یک مکان بی‌ارزش دانسته میشود.
الموتی معتقد است هم اکنون در بین تمام ادارات قزوین، به غیر از حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی، هیچ ارگان و نهاد دیگری به ویژگی خود تالاب آبیک پی نبرده و هدف‌ها بیشتر بر مبنای جلوگیری از ریزگرد دنبال میشود.
عضو شورای هماهنگی شبکه محیط زیست و منابع طبیعی استان قزوین تاکید کرد: نگرانی کنشگران زیست محیطی در مورد تالاب الله آباد این است که اگر روزی سایه تهدید ریزگردها از روی دشت قزوین برداشته شود، قطعا اهمیت تالاب نیز به فراموشی سپرده میشود و به نظرم رسانه و سازمان‌های مردم نهاد زیست محیطی باید در ارتباط عمیقی با یکدیگر ارزش‌های این تالاب را بیشتر تشریح و تبیین کنند.
الموتی می‌گوید: زهکشی در منطقه الله آباد به عنوان یک خطای زمین شناسی باید هرچه سریع‌تر مسدود شود و علاوه بر زهکش، رود‌های بالادست و همچنین آبخوان دشت آبیک، به خاطر بهره‌برداری بی رویه از چاه‌های آب، فعالیت معادن و شهرک سازی در امتداد پیغمبرکوه به حدی روند زیست محیطی را دستخوش تغییر و دگرگونی کرده که عمر این تالاب را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
الموتی یادآور میشود: اگر تالاب الله آباد به عنوان جایگاه پرنده‌نگری مورد توجه قرار گیرد، به لحاظ نزدیکی با استان البرز و تهران می‌تواند بزرگترین تور‌های گردشگری تا ۱۷ هزار نفر را به سمت خود جذب کند.
وضعیت بحرانی تالاب الله آباد محصول یک اتفاق ساده و گذرا نیست بلکه سو تدبیرهایی همچون زهکشی نامناسب، استقرار صنایع آب‌بر در حوزه ورودی روان‌آب ها به این تالاب و همچنین سد نهب روز به روز به وضعیت بد تالاب دامن زده است.
نتایج تحقیقات صورت گرفته نشان می‌دهد اگر امروز برای این بحران و پایان مشکلات آن فکری نشود به زودی چشم مردم استان‌های البرز و تهران نیز از ریزگردهای برخواسته از این تالاب خشک شده در امان نخواهد بود. تزریق به موقع اعتبارات، بررسی و مطالعه دوباره پیوست زیست محیطی سد نهب و جنگل‌کاری در بخشی از این تالاب می‌تواند مشکل این تالاب را حل کند.
نگارنده : علی صفری الموتی