فرا رسیدن روز عاشورا ، سالروز شهادت سید و سالار شهیدان بر دوستداران اهل بیت تسلیت باد.
امام حسین و یاران با وفایش که با هدف زنده نگه داشتن دین جدش و احیا امر به معروف و نهی از منکر و برپایی نماز در جامعه از مدینه رهسپار عراق شده بودند در روز دهم محرم سال ۶۱ هجری قمری شربت شهادت را نوشیدند تا با نثار خون خود ملت‌های گمراه و خفته را بیدار کنند و از دست ظالمان تاریخ نجات دهند.
روز عاشورا، دهمین روز ماه محرم در گاه‌شماری هجری قمری، روز عزاداری شیعیان اسلام برای امام حسین (ع) است. البته این عزاداری مختص به شیعیان نمی‌باشد بلکه ارامنه و زرتشتیان نیز دسته‌های سوگواری برای امام حسین به پا می‌کنند.
دهمین روز محرم (روز عاشورا) به دلیل وقایعی که در این روز اتفاق افتاده (وقایع عاشورای سال ۶۱ هجری قمری) است که در این روز حسین بن علی- امام سوم شیعیان – و یاران وی در رویداد کربلا در جنگ با لشکر عمر سعد کشته شدند. شیعیان در این روز سوگواری می‌کنند.
عرب به عدد ۱۰، عشر می‌گوید، اما عشر و یا عاشورا زمانی معنا پیدا کرد که پیامبران و ائمه معصوم، همه در ذکر مصیبت عظما، ذبح عظیم گریستند و این گریه‌ها و مویه کردن تنها مخصوص زمینیان نیست و جِن و مَلِک نیز در آسمان عزادار اهل بیت (ع) نبوی هستند؛ و لیکن عشر از زمانی عاشورا شد که خون خدا در زمین جاری و نهضت حسینی و آزاد خواهی در دشت نینوا به روی نیزه سر داده شد. پیش از این نیز محرم در کتاب جامع احادیث الشیعه از کتاب من لا یحضره الفقیه از امام باقر (ع) نقل شده: روزه در عاشورا قبل از واجب شدن روزه ماه رمضان معمول بوده، ولی پس از آن ترک شده است. همچنین اهل سنت روز عاشورا را سالگرد روزی می‌دانند که حضرت موسی (ع) دریای سرخ را شکافت و به همراه پیروانش از آن عبور کرد و این روز را گرامی داشته و روزه گرفتن در این روز را مستحب می‌دانند.
واقعه کربلا، در روز جمعه دهم مُحَرَّم سال ۶۱ هجری قمری رخ داد. سن امام حسین (ع) در آن زمان ۵۶ سال و چند ماه بود و بنی امیه پس از واقعه کربلا با اقداماتی مانند شروع به ذخیره آذوقه یک سال خود، تبریک و شادباش گفتن و لباس‌های نو پوشیدن، و روزه گرفتن، روز عاشورا را مبارک شمردند، چنانکه در زیارت عاشورای امام حسین (ع) آمده، «هذا یومٌ تَبَرَّکت بِهِ بَنُوأُمَیةَ»
امامان معصوم (ع) شیعه را از روزه عاشورا نهی کرده‌اند و در برخی موارد گفته‌اند که در روز عاشورا تا نزدیک غروب چیزی نخورید و نیاشامید، اما نزدیک غروب چیزی بخورید تا روزه اصطلاحی نباشد.
امام حسین (ع) پس از اقامه نماز صبح، صفوف نیرو‌های خود (۳۲ تن سواره و ۴۰ تن پیاده) را منظم کرد. امام حسین (ع) برای اتمام حجت، سوار بر اسب شد و همراه با گروهی از یاران به سوی لشکر دشمن پیش رفت و آنان را موعظه نمود. پس از سخنان حسین (ع)، زهیر بن قین آغاز به سخن کرد و از فضایل حسین (ع) گفت و به موعظه پرداخت.
یکی از وقایع صبح عاشورا کناره‌گیری حر بن یزید ریاحی از لشکر عمر بن سعد و پیوستن به اردوگاه حسین (ع) است.
در ابتدای جنگ، حملات به صورت گروهی انجام شد. طبق بعضی روایات تاریخی، تا ۵۰ تن از یاران امام، در اولین حمله به شهادت رسیدند. پس از آن، یاران امام به صورت فردی و یا دو نفری به مبارزه رفتند. اصحاب اجازه نمی‌دادند کسی از سپاه دشمن به حسین (ع) نزدیک شود. پس از شهادت اصحاب غیر هاشمی امام حسین (ع) در صبح و بعداز ظهر عاشورا، یاران بنی‌هاشمی حسین (ع) برای نبرد پیش آمدند. اولین کسی که از بنی هاشم از حسین (ع) اجازه میدان طلبید و به شهادت رسید، علی اکبر (ع) بود. پس از او دیگر خاندان امام نیز یکی پس از دیگری به میدان رفتند و به شهادت رسیدند. ابوالفضل العباس (ع)، پرچمدار سپاه و محافظ خیمه‌ها نیز در نبرد با نگهبانان شریعه فرات به شهادت رسید.
پس از شهادت بنی‌هاشم، امام حسین (ع) عازم نبرد شد، اما از سپاه کوفه تا مدتی کسی برای رویارویی با آن حضرت پا پیش نمی‌نهاد. در میانه نبرد، با وجود تنهایی حسین (ع) و زخم‌های سنگینی که بر سر و بدن او وارد شده بود، حسین (ع) بی‌مهابا شمشیر می‌زد.
پیادگان تحت امر شمر بن ذی الجوشن، حسین (ع) را احاطه کردند، ولی همچنان پیش نمی‌آمدند و شمر آن‌ها را به حمله تشویق می‌کرد. شمر به تیراندازان دستور داد امام را تیرباران کنند. از فراوانی تیرها، بدن امام پر از تیر شده بود. حسین (ع)، عقب کشید و آنان در برابرش صف بستند. جراحات وارده و خستگی ناشی از جنگ، حسین (ع) را به شدت کم توان کرده بود از این رو ایستاد تا اندکی استراحت کند. در این هنگام، سنگی به پیشانی‌اش اصابت کرد و خون از آن جاری شد. همین که امام خواست با لبه پیراهن، خون از صورتش پاک کند تیر سه شعبه و مسمومی به سویش پرتاب شد و بر قلبش نشست. مالک بن نُسَیر، با شمشیر، چنان ضربتی بر سرِ حسین (ع) زد که بند کلاه‌خود امام، پاره شد و مردی به نام زرعة بن شریک تمیمی نیز ضربتی سخت به شانه چپ امام زد. سنان بن انس هم تیری به گلوی او زد. سپس صالح بن وهب جعفی به نقلی سنان بن انس پیش آمد و چنان با نیزه بر پهلوی حسین (ع) زد که با گونه راست از اسب به زمین افتاد.
شمربن ذی الجوشن با گروهی از سپاهیان عمر سعد از جمله سنان بن انس نخعی و خولی بن یزید اصبحی، به سوی حسین (ع) آمدند. شمر آنان را به تمام کردن کار حسین (ع) تشویق کرد، اما کسی نمی‌پذیرفت. او به خولی بن یزید دستور داد تا سر حسین (ع) را جدا کند. وقتی خولی وارد گودال قتلگاه شد دستش لرزید و لرزه بر اندامش افتاد و نتوانست این کار را انجام دهد. شمر و به نقلی سنان بن انس از اسب پیاده شد و سر حسین (ع) را جدا کرد و به دست خولی داد.
در فرهنگ شیعی به خاطر واقعه شهادت امام حسین (ع) در این روز عظیم‌ترین روز سوگواری و ماتم به حساب می‌آید که بزرگترین فاجعه و ستم درباره خاندان پیامبر (ص) انجام شده است و دشمنان اسلام و اهل بیت این روز را خجسته دانسته به شادی می‌پرداختند، اما پیروان خاندان رسالت، به سوگ و عزا می‌نشینند و بر کشتگان این روز می‌گریند.
امام صادق (ع) فرمود: عاشورا روزی است که حسین (ع) میان یارانش کشته بر زمین افتاد، یاران او نیز پیرامون او به خاک افتاده و عریان بودند.
امام رضا (ع) فرمود: هر کس را که عاشورا روز مصیبت و اندوه و گریه باشد، خداوند قیامت را روز شادی او قرار می‌دهد.
در زیارت عاشورا درباره این روز غم‌انگیز که امویان و فرزند هند جگرخوار آن را مبارک می‌دانسته‌اند، آمده است: اللهم هذا یوم تبرکت به بنوامیه و ابن آکله الاکباد...
امامان شیعه یاد این روز را زنده می‌داشتند، مجلس برپا می‌کردند بر حسین بن علی (ع) گریه می‌کردند، آن حضرت را زیارت می‌کردند و به زیارت تشویق و امر می‌کردند و روز اندوهشان بود
در زیارت امام حسین، شهادت می‌دهیم که او احکام الهی و سنت پیامبر و امیرالمؤمنین را بر پا کرده است:
اشهد انک قد حللت حلال الله وحرمت حرام الله واقمت الصلاة واتیت الزکاة وامرت بالمعروف ونهیت عن المنکر ودعوت الی سبیلک بالحکمة والموعظة الحسنة؛
«شهادت می‌دهم که تو حلال خدا را حلال، و حرام خدا را حرام کردی و نماز را به پا داشتی و زکات دادی و امر به معروف و نهی از منکر کردی و (مسلمانان را) با پند و اندرز نیکو، به راه و روش خود فراخواندی».
همچنین می‌گوییم. اشهد انک قد امرت بالقسط و العدل و دعوت الیهما؛
«شهادت می‌دهم که تو به عدل و داد امر کردی (مسلمانان را) به سوی این دو دعوت نمودی»
آن حضرت در جای دیگری نیز فرموده است: لا والله لا اعطیکم بیدی اعطاء الذلیل ولا افر فرار العبید؛ (طبری، و به پیروی از او ابن کثیر، فراز دوم این جمله را چنین نوشته‌اند: ولا اقر اقرار العبید: «من همانند بردگان، اقرار (به مشروعیت حکومت یزید) نمی‌کنم)
به خدا سوگند، من دستم را (به نشانه بیعت) همانند شخص خوار به آنان (پیروان یزید) نمی‌دهم و همانند بردگان، فرار نمی‌کنم»؛ و باز فرمود: موت فی عز خیر من حیاة فی ذل:
«مرگ در عزت، بهتر از زندگی در ذلت است».
الف) ترویج حق و عمل به آن.
ب) نهی از ترویج باطل و بازداشتن از عمل به آن.
ج) نپذیرفتن زندگی ذلت بار و ننگین دنیا، و انتخاب زندگی با سعادت آخرت.
هدف قیام از زبان امام صادق علیه السلام:
امام صادق (علیه‌السلام) در زیارت اربعین، هدف از نهضت حسینی را چنین بیان می‌فرماید: و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهالة وحیرة الضلالة؛
(همچنین قریب به این عبارات، در «زیارت امام حسین در روز عید فطر و قربان» آمده است.) «حسین بن علی (علیهماالسلام) جان خویش را در راه تو (خدا) فدا کرد تا بندگانت را از بی خبری و سرگردانی گمراهی نجات دهد». از دیدگاه امام ششم، سیدالشهدا (علیه‌السلام) با نهضت عاشورا، اهداف زیر را تعقیب می‌کرد:
الف- نجات مسلمانان از بی خبری نسبت به احکام دین و وظایفشان در برابر پروردگار؛ ب- رهایی بندگان خدا از گمراهی، با آگاه کردن آنان به لزوم پیروی از رهبران واقعی دین.
نتیجه
با اندکی دقت در اهداف استخراج شده از این بیانات، ملاحظه می‌شود که امام حسین (علیه‌السلام) علت و انگیزه قیام خویش را، مبارزه با منکرات فراوان در جامعه اسلامی و تبلیغ و ترویج معروف در بین مسلمانان، اعلام می‌کند؛ بنابراین فلسفه اصلی و نهایی نهضت حضرت را می‌توان در یک هدف جامع و کلی، یعنی «احیای فرهنگ اسلام اصیل و ناب محمدی و زدودن زنگار‌های تحریف و بدعت از دین جدشان» خلاصه کرد.
البته حضرت، راهکار و ابزار لازم برای عملی کردن این هدف را، در عنصر «امر به معروف و نهی از منکر» می‌داند. از این رو در وصیت‌نامه خود به محمد بن حنفیه می‌نویسد: ارید ان امر بالمعروف و انهی عن المنکر و چنان که گذشت، در زیارتنامه‌های مربوط به آن حضرت آمده است: ... وامرت بالمعروف و نهیت عن المنکر.
روز عاشورا که روز شهادت امام حسین علیه‌السلام و یاران باوفای اوست، روز اندوه و غم و مصیبت ائمّه اطهار(علیهم السلام) و محبان آن بزرگواران است و بر انجام اعمال و رعایت اموری در این روز تأکید شده است.
در کتاب «دستور المذکرین» آمده است که رسول خدا (ص) فرمودند: «هر کس شب عاشورا را احیا کند، گویی که به اندازه عبادت همه فرشتگان به عبادت خدا پرداخته است و پاداش کسی که در این شب عمل [صالح] انجام دهد، همانند پاداش ۷۰ سال عمل است».
روز عاشورا که روز شهادت امام حسین علیه‌السلام و یاران باوفای اوست، روز اندوه و غم و مصیبت ائمّه اطهار (علیهم السلام) و محبان آن بزرگواران است و بر انجام اعمال و رعایت اموری در این روز تأکید شده است، مانند:
۱. دست کشیدن از کسب و کار
شایسته است محبان آن حضرت در این روز دست از کسب و کار بکشند، نیازهای خانه را در این روز تهیه و ذخیره نکنند، به عزاداری و نوحه سرایی بپردازند و همچون کسانی که عزیزترین افراد خویش را از دست داده‌اند، غم زده و اندوهگین باشند.
امام علی بن موسی الرضا علیه‌السلام در همین باره فرموده‌اند: «هر کس در روز عاشورا، دست از تلاش برای دنیا بردارد، خداوند حاجت‌های دنیوی و اخروی او را برآورده می‌سازد و هر کس که روز عاشورا، روز اندوه و غم و گریه‌اش باشد، خداوند روز قیامت را روز سرور و شادی او قرار دهد و در بهشت با دیدار ما، چشمش روشن می‌شود و هر کس که روز عاشورا را برای خود روز برکت بداند و در آن روز برای منزل خویش اموالی را ذخیره سازد، آن اموال برای او برکتی نخواهد داشت.»
۲. تسلیت گفتن به یکدیگر
امام باقر علیه‌السلام فرموده‌اند: «شیعیان در این روز به یکدیگر تسلیت بگویند و چه بهتر که با این جمله‌ها باشد: «عَظَّمَ اللّهُ أُجُورَنا بِمُصابِنا بِالْحُسَینِ عَلَیهِ السَّلامُ، وَ جَعَلَنا وَ إِیاکُمْ مِنَ الطّالِبِینَ بِثارِهِ، مَعَ وَلِیهِ الاِْمامِ الْمَهْدِیِّ مِنْ آلِ مُحَمَّد عَلَیهِمُ السَّلامُ.» که معنی آن چنین است:«بزرگ گرداند خدا پاداش ما را در سوگواریمان بر حسین علیه‌السلام و قرار دهد خداوند ما و شما را از خون خواهانش به همراه ولیش امام مهدی از خاندان محمّد (علیهم السلام)»
۳. زیارت قبر امام حسین علیه‌السلام
مرحوم «ابن قولویه»(رحمه الله) مطابق روایتی می‌گوید: «کسی که در روز عاشورا کنار قبر امام حسین علیه‌السلام باشد و زائران را کمک کند و آب دهد، مانند کسی است که لشکر آن حضرت را سیراب کرده باشد و گویا با آن حضرت در کربلا حاضر بوده است.»
۴. هزار مرتبه لعن بر قاتلان امام حسین علیه‌السلام
هزار مرتبه بر قاتلان آن حضرت لعنت فرستاده و گفته شود: «اَللّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ الْحُسَینِ(علیه السلام)»
۵. خواندن هزار مرتبه سوره توحید
خواندن هزار مرتبه سوره «توحید» در این روز فضیلت فراوانی دارد. امام صادق علیه‌السلام در این باره فرموده است: «هر کس در روز عاشورا هزار مرتبه سوره «توحید» را بخواند، خداوند رحمان به وی نظر (رحمت) افکند و هر کس را که خداوند رحمان (با دیده رحمت) نظر کند، وی را مجازات نخواهد کرد.»
۶. از خوردن و آشامیدن پرهیز شود
در روز عاشورا شایسته است که از خوردن و آشامیدن بدون اینکه قصد روزه کند خودداری کرده تا اینکه وقت عصر فرا رسد و از غذا و آب مختصری به اندازه‌ای که مصیبت زدگان استفاده می‌کنند، تناول کنند. مرحوم «علاّمه مجلسی» در کتاب «زاد المعاد» گفته است که بهتر است روز نهم و دهم ماه محرّم را روزه نگیرند، زیرا بنی امیه این دو روز را برای برکت و شکر بر قتل امام حسین علیه‌السلام (به عنوان ظاهرسازی) روزه می‌گرفتند، از طریق اهل بیت علیهم السلام احادیث فراوانی در مذمّت روزه این دو روز، مخصوصاً روزه روز عاشورا نقل شده است. همچنین در این روز، از مزاح و خنده و دیگر سرگرمی‌های مسرّت بخش دنیوی خودداری کنند.
۷. به یاد مصائب اهل حرم بودن در هنگام غروب
سزاوار است محبان اهل بیت علیهم‌السلام هنگام غروب روز عاشورا، به یاد مصائب فرزندان و اطفال و زنان حرم امام حسین علیه‌السلام باشند، زیرا آن هنگام از سخت ترین لحظات حرم آل پیامبر صلی‌الله علیه وآله بود. دشمنان سرمست از باده پیروزی و اجساد شهیدان روی خاک کربلا و زنان و کودکان نالان و گریان و پریشان بودند، در همان زمان دستور غارت و آتش زدن خیمه‌ها صادر شد. اطفال یتیم، زنان بی‌سرپرست و کودکان تشنه، هر کدام به سویی می‌دویدند و در آن میان، حضرت زینب و امام زین العابدین و امّ کلثوم سلام‌الله علیها پناهگاه این مصیبت دیدگان بودند و همه غم‌ها را به دل و جان می‌خریدند و همه دشواری‌ها را بر خویش هموار می‌ساختند، تا دیگران را آرام کنند. در آن غروب، مصائبی بر خاندان رسول اللّه (ص) رفت و اندوهی بر آنان فرود آمد که قابل تصور و بیان کردن نیست. مصائبی که اشک‌ها را از دیده‌ها سرازیر می‌سازد و اعماق روح و جان را آزار می‌دهد.
۸. سلام بر رسول خدا صلی‌الله علیه وآله و سایر معصومین
سزاوار است عاشقان و علاقه مندان مکتب سالار شهیدان امام حسین علیه‌السلام در روز عاشورا برخیزند و بر رسول خدا صلی‌الله علیه وآله، علیّ مرتضی علیه‌السلام، فاطمه زهرا سلام‌الله علیها، حسن مجتبی علیه‌السلام و سایر امامان از ذریه آن حضرت علیه‌السلام سلام کنند و به این بزرگواران این مصیبت بزرگ را با دلی سوزان و اشکی روان تسلیت گویند و زیارت وارث بخوانند.
۹. خواندن زیارت عاشورا
خواندن زیارت امام حسین علیه السلام معروف به «زیارت عاشورا» در این روز ثواب فراوانی دارد. این زیارت را می‌توان از راه دور یا نزدیک خواند و بسیار بافضیلت و یکی از کیمیاهای سعادت است.
۱۰. خواندن مقتل
شایسته است در این روز محبان آن حضرت مقتل بخوانند و یکدیگر را بگریانند. روایت شده هنگامی که حضرت موسی علیه السلام مأمور شد به ملاقات حضرت خضر و تعلّم از او، اوّلین چیزی که در وقت ملاقات بین ایشان درباره آن صحبت شد، آن بود که از مصیبت‌های آل محمد صلی‌الله علیه وآله گفتند و بسیار گریستند.
مردم ولایتمدار استان مازندران همه ساله و در ایام ماه محرم با سیاه پوش کردن کوی و برزن، مساجد، حسینیه ها، تکایا، سقانفار‌ها و امامزادگان به عزاداری شهادت سید و سالار شهیدان امام حسین علیه السلام و باران باوفایش می‌پردازند و در این ایام در عزای سلاله آل رسول به سوگ می‌نشینند.
آداب و رسوم خاصی هم در مناطق مختلف استان مازندران در ماه محرم وجود دارد که در این ایام سوگواری اجرا می‌شود.
زینب دیوارگر و گزارش قیام عاشورا: