دهم ماه ذی‌الحجه روز عید قربان یادآور اخلاص و بندگی حضرت ابراهیم (ع) در برابر پروردگار خویش است.
شب دهم ماه ذی الحجه اعمال مستحبی دارد که در
كَانَ يُعْجِبُهُ أَنْ يُفَرِّغَ نَفْسَهُ أَرْبَعَ لَيَالٍ فِي السَّنَةِ وَ هِيَ أَوَّلُ لَيْلَةٍ مِنْ رَجَبٍ وَ لَيْلَةُ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ وَ لَيْلَةُ الْفِطْرِ وَ لَيْلَةُ الْأَضْحَى
على-عليه السّلام-دوست داشت كه در طول سال در چهار شب خود را از كارهاى ديگر فارغ ساخته و به خود بپردازد [و آن‌ها را احيا كند]. اين چهار شب عبارت‌اند از: شب اول ماه رجب، شب نيمه‌ى شعبان، شب عيد فطر و شب عيد قربان
ذکر مجرب در دهه اول ذی الحجه
1- احیاء و شب زنده داری
۲- زیارت حضرت سید الشهداء (ع)
۳- خواندن دعای:
یا دَائِمَ الْفَضْلِ عَلَے الْبَرِیةِ یا بَاسِطَ الْیدَینِ بِالْعَطِیةِ یا صَاحِبَ الْمَوَاهِبِ السَّنِیةِ صَلِّ عَلَے مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَیرِ الْوَرَے سَجِیةً وَ اغْفِرْ لَنَا یا ذَا الْعُلَے فِے هَذِهِ الْعَشِیةِ.
ای کسی که جود و بخشش توبه آفریدگان همیشگے است!ای آنکه دو دست سخاوت خود را براے عطا گشودهای!ای صاحب عطاهاے گرانبها! بر محمّد و خاندان او، نیکوخوترےن مردمان درود فرصت، و ما را اے خداے بلندمرتبه در چنین شبے بیامرز.
این دعا در شب جمعه هم وارد شده است
خواندن زیارت حضرت سیدالشهداء و دعای «یَا دائِمَ الْفَضْلِ عَلَی الْبَرِیَّةِ» در شب عید قربان مستحب است. روایت است که در این شب درهای آسمان به روی بندگان باز می‌شود.
یا دَائِمَ الْفَضْلِ عَلَی الْبَرِیةِ یا بَاسِطَ الْیدَینِ بِالْعَطِیةِ یا صَاحِبَ الْمَوَاهِبِ السَّنِیةِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَیرِ الْوَرَی سَجِیةً وَ اغْفِرْ لَنَا یا ذَا الْعُلَی فِی هَذِهِ الْعَشِیةِ.
بیشتر بخوانیم :
۱ـ غسل کردن است که به گفته مرحوم «علاّمه مجلسى»، غسل در آن روز سنّت مؤکّد است تا آن جا که بعضى از علما آن را واجب دانسته اند. (۱)
۲ـ نماز عید قربان است و نحوه انجام آن، به همان کیفیّتى است که در نماز عید فطر گفته شد، و نماز عید قربان در زمان غیبت امام (علیه السلام) مطابق مشهور فقهاى عظام، سنّت مؤکّد است. (۲) (خواه به صورت جماعت خوانده شود یا فرادى).
۳ـ مستحب است دعاهایى را که پیش از نماز عید و قبل از آن وارد شده است بخواند. به فرموده مرحوم «علاّمه مجلسى»، بهترین دعاها، دعاى چهل و هشتم «صحیفه کامله سجّادیه» است که اوّلش این است: أللّهُمَّ هذا یَومٌ مُبارَک و اگر دعاى چهل و ششم را نیز بخواند بهتر است. (۳)
۴ـ خواندن دعاى ندبه در این روز و سایر اعیاد مستحبّ است. (۴)
۵ـ قربانى کردن در این روز براى همه مستحبّ مؤکّد است و بسیار سفارش شده است، تا آن جا که برخى از علما آن را بر کسانى که توانایى دارند واجب دانسته اند و مستحب است بعد از نماز عید، کمى از گوشت آن بخورد. (۵)
و نیز مستحبّ است هنگام قربانى این دعا را که از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است بخواند:
وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّذى فَطَرَ السَّمواتِ وَ الاَْرْضَ، حَنیفاً مُسْلِماً وَ ما أنَا
من روى خود را به سوى کسى کردم که آسمان‌ها و زمین را آفریده؛ من در ایمان خود خالصم و
مِنَ الْمُشْرِکینَ، إنَّ صَلاتى وَ نُسُکى وَ مَحْیاىَ وَ مَماتى لِلّهِ رَبِّ
از مشرکان نیستم. نماز و قربانى و زندگى و مرگم براى خداوندى است که پروردگار
الْعالَمینَ، لا شَریکَ لَهُ، وَ بِذلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمینَ. اَللّهُمَّ مِنْکَ
جهانیان است. شریکى براى او نیست. من به این برنامه مأمور شدم و از مسلمانانم. خدایا از تو و
وَلَکَ، بِسْمِ اللّهِ وَاللّهُ اَکْبَرُ. اَللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّى. (۶)
براى توست. به نام خدا و خداوند بزرگتر است. خدایا از من قبول فرما.
(البتّه اگر به نیّت چند نفر قربانىِ مستحب انجام شود، بگوید: اَللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّا)
بسیار مناسب است افراد توانگر، در این روز قربانى نمایند و اکثر آن را به فقرا و نیازمندان انفاق کنند و به همسایگان و آشنایان نیز بدهند.
در روایتى است که امام صادق (علیه السلام) فرمود: امام على بن الحسین و امام باقر (علیهم السلام) گوشت قربانى را سه قسمت مى کردند؛ یک قسمت آن را به همسایگان مى دادند و یک قسمت آن را به نیازمندان و قسمت سوم را براى اهل خانه نگه مى داشتند. (۷)
۶ـ تکبیرات مشهور زیر را بگوید؛ براى کسانى که در این ایّام توفیق حضور در مراسم حج و صحراى «منى» را دارند، بعد از پانزده نماز این تکبیر‌ها را مى خوانند؛ از نماز ظهر روز عید، شروع کرده تا نماز صبح روز سیزدهم؛ ولى کسانى که در آن جا نیستند، بعد از ده نماز آن‌ها را مى خوانند، از نماز ظهر روز عید آغاز نموده، تا نماز صبح روز دوازدهم، و آن تکبیر‌ها مطابق روایت کتاب شریف «کافى» چنین است:
اَللهُ اَکْبَرُ، اَللهُ اَکْبَرُ، لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ وَ اللهُ اَکْبَرُ، اَللهُ اَکْبَرُ، و للهِِ الْحَمْدُ، اَللهُ اَکْبَرُ عَلى
خدا بزرگتر از توصیف است معبودى جز خدا نیست و خدا بزرگتر است و ستایش خاص خداست خدا بزرگتر است بر آنچه
ما هَدانا؛ اَللهُ اَکْبَرُ عَلى ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الاَْنعامِ; وَ الْحَمْدُ لِلّهِ عَلى ما أبْلانا. (۸)
ما را راهنمایى کرد خدا بزرگتر است بر آنچه روزیمان کرد از چهار پایان انعام (شتر و گاو و گوسفند) و ستایش خاصّ خداست براى آن که آزمود ما را.
حدّاقل این تکبیر‌ها را بعد از نماز در این ایّام، یکبار بگوید ولى اگر تکرار نماید، بهتر است، و حتّى اگر بعد از نوافل نیز بگوید خوب است. (۹)
۱. زادالمعاد، صفحه ۳۱۹.
۲. همان مدرک.
۳. همان مدرک.
۴. همان مدرک، صفحه ۳۲۰.
۵. همان مدرک.
۶. زاد المعاد، صفحه ۳۲۱.
۷. اقبال، صفحه ۴۵۱.
۸. کافى، جلد ۴، صفحه ۵۱۷، حدیث ۴.
۹. زادالمعاد، صفحه ۳۲۳.