سهم بانوان در فعالیت‌های قرآنی کشور چقدر است؟ همکاری نهاد‌های دولتی و مردمی در این زمینه چگونه است؟ موانع فعالیت بانوان زمینه فعالیت‌های قرآنی چیست؟
براساس این گزارش، خانم‌ها مژگان خان بابا مشاور امور بانوان و دبیر شورای راهبردی فعالیت‌های قرآنی بانوان در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سمیه حاجعلی استاد قرآنی کشور با حضور در برنامه گفتگوی خبری امروز، به سوالات مجری در این زمینه پاسخ دادند که متن خلاصه شده گفتگوی آن‌ها به شرح زیر است:
مجری: راجع به شورای راهبردی توضیح دهید؛ فعالیت هایش به چه شکل است؟ چه مسئولیت‌هایی دارد و کلاً وضع موجود بانوان در فعالیت‌های قرآنی و عرصه‌های حرفه‌ای قرآنی مثل قرائت و حفظ به چه شکل است؟
مژگان خان بابا: شورای راهبردی فعالیت‌های قرآنی بانوان، شورایی است که به پیشنهاد بانوان و با همکاری و همیاری مقام عالی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حدود دو ماه پیش تشکیل شده است. علت تشکیل این شورا؛ خلأها، نواقص و آسیب‌هایی بوده که در حیطه‌های مختلف فعالیت‌های بانوان مشاهده شده است. ما در حال احصاء مسائل و مشکلات حوزه زنان در تبلیغ و ترویج، آموزش و پژوهش همچنین در حیطه‌های معیشتی، اجتماعی، فرهنگی، روحی، روانی و تربیتی هستیم تا ببینیم چه مشکلاتی دامن گیر فعالیت‌های قرآنی بانوان است.
نخست باید نسبت به این‌ها شناخت پیدا کنیم و آن‌ها را دسته بندی کنیم و بعد دنبال راهکار باشیم و راهکار‌ها را در قالب طرح به مقامات مسئول ارائه بدهیم، بعد در پی تصویب آن طرح‌ها هستیم و وقتی طرح‌ها مصوب و در ادارات و سازمان‌های مختلف نهادینه شد، اثرگذار خواهند بود.
منتها طی این مراحل چقدر زمان می‌برد؟ ما کارگروهی تشکیل داده ایم که مسائل و مشکلات را احصاء می‌کند. این کارگروه از صنوف مختلف تشکیل شده است. از سیمای قرآن گرفته تا استادان برجسته، داوران و قاریان، که یک کارگروه کوچک هستند و این کار را انجام می‌دهند. جدای از این ما در حال تشکیل مجمعی در سطح کشور هستیم که کار‌های مقدماتی آن انجام شده است، نمایندگان استانها از صنوف مختلف در این مجمع راجع به مسائل دینی شان صحبت می‌کنند. جمع بندی مسائل در حوزه فعالیت‌های دینی بانوان، ممکن است مسائل مشترک و کلان کشور باشد، که باید در قالب طرح برای آن‌ها به دنبال راهکار باشیم. این کاری است که از نظر فعالیت اصلی شورای راهبردی فعالیت‌های قرآنی بانوان، در درجه اول اهمیت قرار دارد.
مجری: راجع به وضع موجود فعالیت‌های قرآنی بانوان توضیح دهید، در چه حیطه‌هایی بانوان فعال هستند و این فعالیت به چه شکل است و در این ۴۳ سال چه اتفاقاتی رخ داده است؟ چه نیازی دیدید برای تشکیل این شورا؟
خان بابا: متأسفانه در حیطه‌های مختلف مشکل وجود دارد و این علامت تعجب و سؤال بزرگی برای ماست که بعد از ۴۴ سال که از عمر بابرکت انقلاب اسلامی می‌گذرد و این بستر آماده است، چرا در سطوح عالی مدیریتی همه چیز دست آقایان است؟ من قائل به تفکیک جنسیتی نیستم زن و مرد در انجام فعالیت‌های قرآنی مکمل همدیگرند منتها موضوع اینجاست که بانوان نسبت به امور خود شناخت بهتر و دید وسیع تری دارند و باید به این زمین ورود پیدا کنند. وقتی انجمن ها، فقه ها، تشکلها و شورا‌های مختلف تشکیل می‌شود، در سطح کلان تصمیم گیری و تصمیم سازی می‌کنند، فرض کنید اگر شورایی ۲۰ نفر عضو دارد از این ۲۰ نفر فقط یک نفر خانم است، طبیعتاً آن یک نفر هم منفعل می‌شود و دیدگاهش نظر کل جامعه زنان است، باید در تصمیم گیری‌ها، دیدگاه‌های مختلف از صنوف مختلف را دریافت کنید، این موضوع را در قسمت‌های مختلف اداره کشور می‌بینیم. در حوزه تبلیغ و ترویج می‌بینیم که غالباً این حوزه اولویت اش با آقایان است، از حق الزحمه داوری تا جوایز مسابقات، تا محیطی که برای فعالیت بانوان در نظر گرفته می‌شود، چه در داوری و چه بحث اعزام مبلغان... در همه این موارد آن اندازه که به آقایان اهمیت داده می‌شود به بانوان اهمیت داده نمی‌شود در صورتی که بانوان هم چنین ظرفیت‌هایی دارند.
مجری: یعنی ظرفیتی است که در جمهوری اسلامی ایجاد شده و داده شده است در صورتی که هم حضرت امام و هم حضرت آقا بر اهیمت این موضوع تأکید دارند به حضور مؤثر بانوان در عرصه‌های مختلف.
خانم خان بابا: در آموزش، استادان تراز اول کشور دست آقایان است و این‌ها بانوان را آموزش می‌دهند در صورتی که ما استادان تراز اولی در میان بانوان داریم، این نقص بزرگی است. سازمان دارالقرآن و مرکز تبع و نشر و انتشارات اسوه که متصدی چاپ و نشر کتاب‌های مرتبط با علوم و فنون قرائت هستند، غالب کتاب هایشان را آقایان نوشته اند. خانم‌ها هم اگر نوشته‌هایی جسته و گریخته‌ای در حوزه پژوهش دارند با هزینه شخصی خودشان این کار را کرده اند. کار فاخری که بتوانیم بگوییم که این یک منبع اولیه است و دیگران به آن رجوع می‌کنند، در حوزه پژوهش بانوان نداریم، برای اینکه از بانوان برای انجام کار‌های پژوهشی دعوت و حمایت نمی‌کنند. این کار به آموزش لطمه می‌زند و حتی به تربیت داور هم آسیب می‌زند. در امور معیشتی نخبگان کشور در مضیغه اند، منظورم صرفاً آن‌هایی که مسابقه می‌دهند نیست، نخبه یعنی کسی که برگزیده است، برگزیده هر چیزی است، در حیطه مسابقات؛ نخبگان کشور با مرارت‌ها و سختی‌هایی به رتبه‌های برتر کشور می‌رسند و به محض اینکه این‌ها رتبه برتر را کسب می‌کنند، رها می‌شوند و از آن‌ها حمایت نمی‌شود، در صورتی که مهمترین دغدغه این نخبه‌ها شغل آنهاست، به فکر اشتغال آن‌ها نیستیم، معلوم نیست متصدی این امر چه کسانی هستند و چه وزارتخانه‌هایی باید در این زمینه تصمیم بگیرند.
مجری: خانم حاجعلی شما هم عضو این شورا هستید. وضعیت بانوان در فعالیت‌های حرفه‌ای قرآنی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ شما حافظ، قاری و داور این مسابقات هستید و به طور میدانی با افراد در ارتباط هستید، آسیب‌ها و نیاز‌ها چیست و برای حل آن‌ها باید چه کار کرد؟
خانم حاجعلی: با توجه به این که نیم بیشتر جامعه ما را بانوان تشکیل می‌دهد و این ظرفیت عظیمی است، نیاز است متناسب با شرایط شان برنامه ریزی دقیقی برای آن‌ها داشته باشیم، چرا؟ چون اگر زنان ما قرآنی باشند طبیعتاً جامعه ما قرآنی خواهد شد. شما اگر از همه نخبگان که در عرصه‌های مختلف حضور دارند بپرسید چه کسی جرقه اولیه قرآنی شدن شما را زده است قطعاً به نقش پررنگ مادر اشاره می‌کنند؛ بنابراین ما نمی‌توانیم از فعالیت قرآنی بانوان به راحتی بگذریم بلکه باید سرمایه گذاری بیشتری در این بخش داشته باشیم. اما با توجه به اینکه بانوان شرایط خاصی دارند باید برنامه ریزی‌ها و آنچه برای آن‌ها درنظر می‌گیریم در همان قالب باشد. بعنوان مثال خانم‌ها درخصوص اینکه آقایان صدایشان را بشنوند یکسری محدودیت‌های شرعی دارند و نمی‌توانند در محافلی که آقایان هستند تلاوت داشته باشند، درست نیست که ما کلاً صورت مسئله را پاک کنیم، بلکه باید شرایطی فراهم کنیم، بیاییم با رعایت موازین شرعی محافل قرآنی ویژه بانوان تشکیل دهیم، یا حتی برای مسابقات بانوان در سطح جهانی برنامه ریزی کنیم. خود بانوان می‌توانند این مسائل را اداره کنند. ما در این مورد واقعاً خیلی کمبود داریم. در حوزه‌های مختلف مثلاً در حوزه تبلیغ و ترویج می‌توانیم بانوی قرآنی شیعه را در سطح جهان مطرح کنیم و به این‌ها اجازه دهیم که به صورت مبلغ حضور داشته باشند. همین موسم حج قطعاً می‌توانست فضای مناسبی برای حضور بانوان قرآنی ما باشد، در حوزه‌های قرآنی چنین برنامه‌ای نداریم. هرسال کاروان‌های ۳۰ یا ۴۰ نفره از بخش آقایان به حج اعزام می‌شوند، قطعاً بانوان قرآنی هم می‌توانند در آن فضا بعنوان یک فرد قرآنی و زن شیعه حضور داشته باشند و فعالیت‌های قرآنی شان را و توانمندی هایشان را به جهانیان ارائه دهند. در کشور‌های دیگر هم به همین صورت است. ما در این حوزه خیلی خوب کار نکردیم و نیاز است کار کنیم. بحث دیگر بحث آموزش است، ما در حوزه آموزش قرآن چه در سطح عمومی جامعه چه در فضای نخبگانی، برای اینکه باید شرایط بانوان را در نظر بگیرم، خانم‌هایی که خانه دار هستند و فرزند دارند و نیاز است بیشتر در کنار بچه هایش باشند باید آموزش‌های مجازی را برایشان فعال‌تر کنیم که اگر خانمی خواست فعالیت داشته باشد بتواند در منزل فعالیت کند یا در هرجایی که این امکان برایشان فراهم باشد بتوانند حضور داشته باشند. اگرما بتوانیم مساجد را در حوزه فعالیت‌های قرآنی به ویژه برای بانوان فعال کنیم یا آموزش و پرورش با توجه به پتانسیل خیلی خوبی که دارد می‌توانیم میان نخبگان قرآنی و این فضاهاکه در اکثر مواقع شاید بیکار هستند، پلی بزنیم. مثلاً در فضا‌هایی از مساجد می‌توانیم برای نخبگان جایگاه‌ها و کرسی‌های تدریس فراهم کنیم و این را در سطح جامعه منتشر کنیم که بانوان ما راحت بتوانند به آموزش درست و کامل قرآن کریم دسترسی داشته باشد. در حوزه‌های نخبگانی هم همین گونه است. اخیراً در یکی از سازمان‌های قرآنی دیدیم که برای ارزیابی داوران خانم در طرح ارتقای داوران، از استادان مرد استفاده می‌کردند. در این ۴۰ سال ما هیچ کاری در عرصه آموزش نخبگان قرآنی نداشتیم و نتوانستم بانوان را در سطحی آموزش دهیم که بتوانند از پس کار خودشان بربیایند، هر چند ممکن است این کار انجام شده باشد و چنین افرادی داشته باشیم، اما آن‌ها مغفول مانده اند و یا اینکه نمی‌خواهیم آن‌ها را وارد این فضا کنیم.
حضور بانوان ما در مراکز تصمیم گیری و در شورا‌های عالی تصمیم سازی کمرنگ است قطعاً احساس چنین نیازی نکرده اند، اگر خانمی در آن شوراها حضور داشت این مسئله را گوشزد می‌کرد که اگر بانویی با توجه به حیایی که دارد برایش سخت است در بین ۴ یا ۵ آقا تلاوت کند و این مسئله شاید اشکال شرعی داشته باشد، این در سازمانی که منتسب به نظام مقدس جمهوری اسلامی است جای سؤال دارد؛ بنابراین قطعاً باید نخبگانی در سطح بالا از بانوان تربیت کنیم و اگر هم این نخبگان را داریم باید از آن‌ها استفاده کنیم.
مجری: در این عرصه و اتفاقی که درباره آن بحث می‌کنیم چقدر مسئولان و چقدر خود بانوان از لحاظ مطالبه گری کم کاری و کوتاهی کرده اند و چقدر نیازمند همراهی مسئولان است؟
خانم خان بابا: این اشکال دوطرفه است. ما نمی‌توانیم برای اینکه بانوان به این خودباوری برسند آقایان را محکوم کنیم که چرا حق ما را نمی‌دهید. یک چیزی در عرض بیش از ۴۰ سال شکل گرفته و آن این است که حوزه‌های تخصصی بانوان این قدر دست آقایان بوده که اگر بخواهیم به تعامل درستی برسیم باید آقایان عقب بیایند و میدان را برای بانوان باز کنند، من که مشاور بانوان و دبیر این شورا هستم، در عرض این دو ماه هرجا می‌آیم دست بگذارم به من می‌گویند اینجا با فلان متولی اصطحکاک ایجاد نشود، آنجا حوزه تخصصی فلانی است، در صورتی که این‌ها در واقع حوزه تخصصی زنان است، اما متولی اش آقایان هستند. باید یک قدم عقب بیایند و این بستر را برای خانم‌ها باز کنند. از آن طرف مشکلی که با بانوان داریم این است که باورشان شده که باید از آبشخور مردانه تغذیه کنند و حتماً باید از این مجرا بیایند و کارهایشان را انجام دهند. یعنی ما به این موضوع باید توجه داشته باشم و انسان باعنوان فردی که قابلیت و توانمندی انجام مسئولیت را دارد همان طور قرآن در بُعد معنوی دید یکسانی نسبت به زنان و مردان دارد لذا این الگو را از قرآن بگیریم و اجازه دهیم که زنان با توجه به فرمایش حضرت آقا که الگوی سوم زن را معرفی کردند و چقدر خوب است که الگوی سوم زن را اول در جامعه بانوان قرآنی کشور نشان دهیم و بگوییم که ما زنانی با این توانمندی‌ها داریم، آن وقت دیگران می‌توانند به زن قرآنی و نمونه الگوی سوم زن تمسک کنند و در رشته‌های دیگر هم این را به درستی بتوانیم تبیین کنیم، به هر حال من هر دو طرف را مقصر می‌دانم.
مجری: الان راه حل چه است؟
خانم خان بابا: آقایان باید عقب بیایند و اجازه دهند زنان امور مربوط به خود را مدیریت کنند. غالب مخاطبان ما بانوان هستند و سهم بیشتر جامعه قرآنی دست بانوان است.
مجری: چند درصد از بانوان در جامعه نخبگانی که شکل بیرونی آن مسابقات است حضور دارند؟
خان بابا: بیش از نیمی از جامعه قرآنی ما خانم‌ها هستند. آقایان به سختی این را قبول می‌کنند برای اینکه در آموزش بسیاری از مخاطبان آن‌ها خانم‌ها هستند و این سهم را از دست می‌دهند، در مسابقات هم همین طور، بیشترین شرکت کننده بانوان هستند که آن هم آموزش تخصصی خود را می‌طلبد، در این زمینه باز هم آقایان این سهم را از دست می‌دهند، از طرف دیگر هم تنبلی و نداشتن اعتماد به نفس در بانوان مشاهده می‌شود. از نظر روحی باید روی بانوان کار کنیم و میدان را به آن‌ها بدهیم، اجازه دهیم در سطح تصمیم سازی کلان تمرین کنند، از طرف دیگر آقایان هم عقب بیایند و اجازه بدهند بانوان استقبال کنند، وارد میدان شوند و کار‌ها را به دست گیرند.
مجری: خانم حاجعلی هشتم تیرماه بانوان فعال حوزه قرآنی نشستی را با مدیران مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه داشتند راجع به آن صحبت کنید. آیا به نتیجه‌ای رسیدید و مطلوب بانوان بود؟
خانم حاجعلی: ما قرار نیست با آقایان رقابت کنیم و جای آقایان را بگیرم، قرار نیست کار‌های مردانه انجام دهیم، زن ریحانه است و آن لطافت روحی و جایگاهی که دارد مخصوص خودش است. ما فقط قرار است کار‌هایی مربوط به بانوان را خودمان انجام دهیم، این کاملاً مورد تأیید اسلام است و چیزی است که قرآن از ما می‌خواهد. طبیعتاً اینکه آموزش ما و امکان سنجش ما دست آقایان باشد برای بانوان از لحاظ شرعی مورد قبول نیست، فقط می‌خواهیم کار‌های بانوان توسط خودشان و در فضای بانوان انجام شود. این نکته‌ای است که ما می‌خواهیم به آن برسیم و اصلاً نظام جمهوری اسلامی باید چنین جایگاهی داشته باشد و به زنان فضایی بدهد که کار‌های خودشان را خودشان انجام دهند. ما باید یکسری برنامه ریزی‌هایی برای توانمندی نخبگان در حوزه‌های مختلف داشته باشیم. یکی از مسائلی که در آن نشست هم مطرح شد، درباره داوری بود، ما باید در حوزه داوری از همین نخبگانی استفاده کنیم که سال‌ها زحمت کشیده اند و کار کرده اند، در فضای مسابقات و در فضای کلی قرآنی بوده اند، وقتی کسی در مسابقات کشوری یا بین المللی در قسمت بانوان اول می‌شود کلاً کنار گذاشته می‌شود، یعنی فضایی ندارد که بتواند تلاوت اش را ارائه دهد در داوری هم همین طور است. مهم است که این‌ها را کنار نگذاریم و از آن‌ها استفاده کنیم، آموزش‌های لازم را به آن‌ها بدهیم تا هم بتوانند وارد بحث‌های آموزشی در سطوح بالا شوند هم وارد حوزه‌های داوری بشوند، نه اینکه ما فراخوان عمومی برای جذب داور بدهیم و آموزشی سطحی برگزار کنیم و بگوییم شما الان قاضی برنامه مسابقاتی ما هستید. ما باید از همین فضای نخبگانی استفاده کنیم کسی که در سمت داوری می‌نشیند باید آن شیخوخیت و نخبه بودن را داشته باشد که بتواند قضاوت کند، بنابراین ما باید از کسانی در این فضا استفاده کنیم که خودشان نخبه این حوزه هستند و امیدوارم که مسئولان جدید اوقاف به این امر بیشتر دقت کنند و آنچه که ما از آن‌ها دیدیم هم همین گونه بوده یعنی انعطافی که دیدیم و صحبت‌هایی که کردیم امیدواریم که جامعه عمل بپوشاند.
خانم خان بابا: از هر دو جامعه بانوان و آقایان، خواهش می‌کنم که این میدان را در عرصه‌های مختلف همچون شوراها، ستاد، ستاد عالی مسابقات، شورای توسعه فرهنگ قرآنی و انجمن خادمان قرآن که آقایان خانم‌ها را انتخاب می‌کنند، عرصه را برای بانوان باز کنند و به ظرفیت ارزشمند خانم‌ها اعتماد کنند، از خانم‌ها هم خواهش می‌کنم توانمندی هایشان را به درستی ارائه دهند و به خودشان متکی باشند و خودشان را باور کنند. امیدوارم که تمامی مجموعه‌های کوچک و بزرگ کنار هم بیایند و این مشکلات را برای همیشه حل کنند.
خانم حاجعلی: بانوان ظرفیت عظیمی از جامعه قرآنی را تشکیل داده اند بنابراین باید هرچه می‌توانیم باید از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم و در جهت شکوفایی شان گام‌های مؤثری برداریم.