رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شوری اسلامی با اشاره به اینکه تنها ۳۰ تا ۳۵ درصد ۶ برنامه توسعه گذشته تحقق یافته است گفت: برنامه هفتم توسعه تفاوت ویژه‌ای با برنامه‌های دیگر دارد، چون اولین برنامه است که پس از بیانیه گام دوم انقلاب تدوین می‌شود.
مشروح گفتگو:
مجری: کشور در مسیر توسعه است، اما یک مسیر حتما یک نقشه راه می‌خواهد. در کشور ما هم این سیاست گذاری سالهاست که انجام می‌شود درغالب برنامه‌های توسعه. حالا هم نوبت به برنامه هفتم توسعه رسیده که طبق آنچه که رهبر معظم انقلاب هم در دیدار خودشان با نمایندگان تاکید کردند باید زودتر انجام می‌شده، اما حالا مجلس شورای اسلامی به همراه مجمع تشخیص مصلحت نظام دارند روی این بحث کار می‌کنند تا نگارش و تدوین سند برنامه هفتم توسعه زودتر به پایان برسد و آن را ارائه کنند. یک سالی در تدوین این سند تاخیر شد. درست است؟ چرا؟
نگاهداری: بله، به خاطر جابجایی دولت‌ها تا اینکه دولت جدید بیاید و کار را دست بگیرد.
مجری: در دیداری که با رهبر معظم انقلاب انجام شد آقا تاکید کردند روی این مسئله که این کار باید زودتر به انجام برسد. فکر می‌کنید که اگر بخواهیم یک زمانی را مشخص کنیم برای این که این کار به نتیجه برسد چه افقی پیش رو داریم و چه کار‌هایی باید اتفاق بیفتد و کدام دستگاه‌ها باید بیایند و همت کنند و دست به دست هم دهند وکار را انجام دهند؟
نگاهداری: بالاخره مسئول تدوین برنامه هفتم توسعه دولت است و سازمان برنامه و بودجه و تدوین سیاست‌های حاکم بر این برنامه هم توسط مجمع تشخیص انجام می‌شود. چند ماهی است که این فعالیت‌ها شروع شده و دوستان زحمت می‌کشند. مرکز پژوهش‌های مجلس هم کمک می‌کند و حمایت و پشتیبانی‌های تخصصی می‌کند که انشاالله قاعدتا باید تا شهریور سال ۱۴۰۱ پیش نویس برنامه تقدیم مجلس شورای اسلامی شود.
مجری: شاید بینندگان بپرسند که اصلا ضرورت تدوین برنامه‌های توسعه چیست و به چه دردی می‌خورد. چون هر دولتی بیاید، مسیر خودش را پیش می‌رود و در مبارزات انتخاباتی معمولا گاهی دو نامزد انتخاباتی ۱۸۰ درجه مخالف همدیگر صحبت می‌کنند حتی در موضوعات کلان. اساسا سند توسعه نوشتن به چه دردی می‌خورد با در نظر گرفتن تغییر دولت ها؟ و اینکه هر دولتی که می‌آید سیاست جدیدی را می‌خواهد اتخاذ کند.
نگاهداری: بالاخره اگر برنامه محوری بخواهد حاکم باشد و نقشه راهی برای مسیر ۵ ساله آینده کشور تدوین شود مطمئنا برنامه‌های توسعه می‌تواند در این زمینه ایفای نقش جدی داشته باشد و بالاخره دولت‌ها هم باید التزام داشته باشند به تحقق این برنامه‌ها هر چند درصد پیشرفت این برنامه‌ها در سال‌های گذشته کمتر بوده است. سی تا سی و پنج درصد برنامه‌های توسعه محقق شده، ولی این دوره برنامه هفتم توسعه یک تفاوت‌ها و اهمیت‌های ویژه‌ای نسبت به دوره‌های قبل دارد. اول این که اولین برنامه توسعه است که بعد از برنامه گام دوم انقلاب تدوین می‌شود. از طرف دیگر شما شرایط بین المللی را نگاه می‌کنید تقریبا یک جابجایی و یک تغییر و بازآرایی در صحنه بین المللی دارد شکل می‌گیرد. از سال ۲۰۰۸ یک افولی در وضعیت اقتصادی کشور‌های غربی و آمریکا رخ داد. تقریبا ثروت دنیا از کشور‌های غربی به شرق آسیا دارد منتقل می‌شود. فرصت‌ها و ظرفیت‌های درونی رشد و توسعه قدرت‌های بزرگ جهانی به اشباع رسیده. این‌ها می‌آیند برای فرصت آوری‌های بیرونی با هم دچار کشمکش و نزاع و درگیری می‌شوند. نمونه اش مثلا جنگ اوکراین است. خیلی از صاحبنظران بین المللی معتقدند که جایابی جمهوری اسلامی ایران در این مقطع زمانی در نظام جدید بین الملل تا یک قرن آینده می‌تواند سرنوشت ایران را تحت تاثیر قرار بدهد؛ بنابراین از نظر مقطع زمانی که در آن قرار گرفتیم این اهمیت ویژه دارد. الان چین به این جمع بندی رسیده که به منظور این که رشد اقتصادی خودش را حفظ کند از نظر ژئوپلیکی مسیر خودش را باید به سمت غرب و اروپا بتواند باز کند از طریق پروژه کمربند راهی که دارد دنبال می‌کند. روسیه با توجه به شرایطی که برایش پیش آمده و جنگ اوکراین که درگیر آن شده فعال سازی کوریدور شمال به جنوب برایش اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده که بتواند محصولات خودش را از طریق دریای عمان و خلیج فارس صادر کند. ما یک فرصت طلایی در این مقطع تاریخی داریم. آنهم موقعیت جغرافیایی سیاسی استقرار ماست که هم در تقاطع کوریدور شمال به جنوب قرار داریم و هم کمربند راه ...
با توجه به رقابتی که الان بین قدرت‌های بزرگ شکل گرفته موقعیت جغرافیایی استقرار کشورمان طوری است که ما در مسیر این محور‌های ترانزیتی قرار داریم. یعنی چین تصمیم گرفته به سمت اروپا مسیر خودش را باز کند. آمریکا متوجه این قضیه است و همه کارشکنی‌ها و طراحی‌ها را برای مخالفت با چین در منطقه غرب آسیا دارد انجام می‌دهد برای این که جلوی گسترش چین را بگیرد. شما تحولاتی که در افغانستان می‌بینید که طالبان می‌آید سر کار، تحریمی که در مورد ایران انجام می‌دهند، تغییراتی که در عراق اعمال می‌کنند، جنگ داعشی که در سوریه راه می‌اندازند تحریمی که در لبنان انجام می‌دهند و به هم ریختگی که در فضای لبنان ایجاد می‌کنند، همه این‌ها پروژه‌ای است که آمریکا اجرا می‌کند به منظور ایجاد ناامنی در غرب آسیا به خاطر این که امکان نفوذ چین را به سمت غرب بشکند. ما باید بفهمیم در این جانمایی و این جابجایی قدرت‌ها و جابجایی ثروت‌ها در ارتباط با قدرت‌های جهانی ما باید چه نوع تعامل و چه ابتکارات دیپلماسی اقتصادی در برنامه ۵ ساله هفتم داشته باشیم که بتوانیم از این فرصت جدید نظام بین الملل برای ایران و توسعه ایران نهایت استفاده را بکنیم. ما نیازمند یک دیپلماسی اقتصادی خیلی فعالی هستیم. ما باید در کوریدور‌های شمال به جنوب و کوریدور‌های کمربند راه برای چین و روسیه بتوانیم از این ظرفیت که در برنامه‌های قبلی خیلی به آن کم توجه شده حداکثر استفاده را بکنیم، چون خیلی باعث رشد اقتصادی کشور می‌شود و دیپلماسی اقتصادی فعال این دوره متفاوت از دوره‌های قبل باید باشد. دیپلماسی وزارت امور خارجه ما باید رویکرد اداره اش از سیاسی - امنیتی به سمت دیپلماسی اقتصادی پیش برود چرا که جنگ ما الان جنگ اقتصادی است و این یک تغییر آرایش در وزارت خارجه هم می‌خواهد و در مقابل ابتکارات ما باید یک در هم تنیدگی تجاری در ۵ سال آینده با همه کشور‌های همسایه مان برقرار کنیم. مثلا به عراق برق صادر کنیم به ترکیه گاز صادر کنیم و با همه ابتکارات، کشور‌های دیگر را باید با این مسیر همخوان کنیم تا از ظرفیت جایابی جدید بین المللی برای توسعه کشورمان حداکثر استفاده را بکنیم.
مجری: پس در تدوین برنامه هفتم توسعه بیشتر آن نقش ژئوپلیتیکی ایران و روابطش با همسایگان، با بقیه دنیا و نحوه استقرارش در یک نظم نوین جهانی مدنظر است. درست متوجه شدم؟
نگاهداری: یکی از ابعاد ظرفیت‌های بیرونی است. یک بعد دیگر ظرفیت‌های درونی کشور است. ما باید ببینیم که بالاخره آرمان‌هایی که داریم دنبال می‌کنیم حتما واقع بینانه باشد و با توجه به زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های کشور تدوین شود، بالاخره کشور ما از نظر رشد اقتصادی بعد از سه سال که رشد اقتصادی اش منفی بوده الحمدالله در ۱۴۰۰ به یک رشد اقتصادی دو و هشت دهم درصد با نفت و یک و شش دهم درصد بدون نفت دست پیدا کرده و رشد خدمات کشور ما حدودا سه و نیم درصد است، ولی همچنان سرمایه گذاری در کشور ما سه سال بود که رشدش منفی بود. ما اگر بخواهیم این رشد توسعه اقتصادی مان را به طور مداوم و پایدار حفظ کنیم در این وضعیت مثبتی که ایجاد شده، حتما باید به سمت رفع موانع سرمایه گذاری چه سرمایه گذاری بخش خصوصی و چه سرمایه گذاری نهاد‌های عمومی که در توسعه دخیل هستند و چه سرمایه گذاری‌های خارجی که باید انجام بشود، همه این مسیر‌ها را باید موانعش را هر طوری شده رفع کنیم. در ۵ سال آینده برای اگر سرمایه گذاری ما نرخش همچنان منفی باشد مطمئنا توسعه اقتصادی در کشور ما نمی‌تواند ثبات لازم را داشته باشد. توسعه صنعتی مان را هم به همین ترتیب نگاه می‌کنیم. توسعه صنعتی منفی هفت دهم درصد است. این توسعه صنعتی اگر بخواهد جهت گیری اش مثبت بشود ما باید ببینیم در داخل کشور چه ظرفیتی داریم. ظرفیت داخل کشور ما برای توسعه صنعتی باید تعریف شود. بالاخره در خصوص استفاده از آن موج جدید تحولات فناوری و دانش بنیان است که مورد تاکید مقام معظم رهبری است، الحمدالله در سال‌های گذشته یک زیرساخت خوبی از شرکت‌های دانش بنیان در کشور فراهم شده. در ۵ ساله پیش رو ما باید رویکردمان هدفمند کردن ظرفیت این شرکت‌های دانش بنیان در راستای رفع نیاز‌های صنعت و جامعه باشد. ما اگر بتوانیم از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان برای ارتقای فناورانه صنایع مان استفاده کنیم مطمئنا می‌توانیم این رشد منفی حوزه صنعتی مان را به رشد مثبت تبدیل کنیم.
مجری: در دیداری که رهبر معظم انقلاب با نمایندگان داشتند جمله‌ای را گفتند که اخبار خوبی از مراکز پژوهش‌ها به گوش نمی‌رسد و انتظار ایشان از آن عقبه کارشناسی مرکز بیشتر بوده است. به هرحال این انتقاد، مطرح شده و برخی هم معتقدند که انتقاد درستی است و باید پیگیری می‌شده. از آن زمان تا الان یک زمان معتنابهی گذشته و شاید بشود گفت که الان بشود اشاره کرد که برای رفع نگرانی چه اقداماتی انجام شده است؟
نگاهداری: با شکل گیری دولت انقلابی یک بخشی از توانمندی که در نیرو‌های مرکز پژوهش‌های مجلس وجود داشت بالاخره در تراز معاون وزیر و حتی برای وزارت هم ... بود. بالاخره دولت و وزارتخانه‌های مختلف دولت از نیرو‌های تخصصی مرکز پژوهش‌ها بهره جستند برای تکمیل تیم مدیریتی خودشان؛ این هم از یک جهت خوب است برای این که چرخش نخبگانی در کشور رخ می‌دهد و از یک طرف هم ممکن است نگرانی‌هایی ایجاد کند که جایگزین‌هایی برای این افرادی که دارند در دولت خدمت می‌کند در مرکز پژوهش‌ها ایجاد بشود. دغدغه مقام معظم رهبری روی بنیه کارشناس مرکز پژوهش‌ها هست. ما روی این بنیه ۵ اقدام موثر را در چند ماه گذشته پیگیر بودیم که با ترتیبی هم که مقام معظم رهبری فرمودند به این‌ها قوت بخشید از جمله ما یک فراخوان عمومی دادیم برای جذب نخبگان دانشگاه‌های کشور که حدود ۵ هزار نفر از این نخبه‌ها شرکت کردند و طی فر آیند گزینش و مصاحبه و ارزیابی تعداد ۲۵۰ نفر از این‌ها به عنوان همکار پژوهشی به مرکز جذب شدند. ما رویکرد مدیریت پژوهشی مان را هم تغییر دادیم یعنی ازرویکرد تحقیق و توسعه که صرفا تمرکزش روی کارگزاران نشسته پژوهشی در مرکز است رویکرد نوآوری باز را اتخاذ کردیم. در چند ماه گذشته با تکیه بر ظرفیت اندیشکده‌ها و شرکت‌های دانش بنیان، راه اندازی مراکز نوآوری و خانه خلاق را در مرکز پژوهش‌ها داریم و در این حوزه از ظرفیت‌های بیرونی داریم استفاده می‌کنیم.
رویکرد سومی هم که دنبال کردیم این بود که مدل تحویل استراتژی مرکز پژوهش‌ها را از تفکر خطی به تفکر چرخه‌ای تغییر دادیم. یعنی یک برنامه‌ای اجرا شد. تحلیل عِلّی – معلولی هزار متغیر.