روز جهانی اهدای خون هر ساله یادآور نقش حیاتی اهداکنندگان این مایه حیات است، افرادی که داوطلبانه از خودگذشتگی می‌کنند تا جانی دوباره به بیماران، سانحه دیدگان و نیازمندان فرآورده‌های خونی ببخشند.
برغم پیشرفت‌های چشمگیر علم پزشکی، تاکنون هیچ جایگزینی برای اصلی‌ترین مایع جاری در بدن کشف نشده است؛ حال آنکه روزانه تعداد بسیار زیادی از مردم به تزریق خون نیاز پیدا می‌کنند که این نیاز با تأمین و ذخیره فرآورده‌های خونی در مراکز درمانی مرتفع می‌شود.
پس از سال‌ها موفقیت و شکست محققان در زمینه تزریق خون به افراد آسیب دیده، در سال ۱۹۰۹ کارل لندشتاینر، زیست‌شناس اتریشی، گروه‌های خونی مختلف را کشف و آن‌ها را به چهار گروه A، B، AB و O تقسیم‌بندی کرد و در سال ۱۹۳۰ نیز جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی را دریافت کرد.
تلاش‌های این زیست شناس، ایمنی نقل و انتقال خون و اجزای خون را بین انسان‌های مختلف افزایش داد. امروزه جراحان برای حفظ سلامتی و بقای بیماران خود به طور مرتب از خون اهدایی بهره می‌برند و پزشکان نیز در بهبودی مصدومان حوادث رانندگی، درگیری‌های مسلحانه، بلایای طبیعی و مراقبت‌های درمانی پس از عمل جراحی از ذخایر آن استفاده می‌کنند.
در سایه رونق فرهنگ اهدای خون، از خودگذشتگی رنگ و بویی تازه گرفت و به جایی رسید که تا به امروز، اهداکنندگان خون، میلیارد‌ها بار جان انسان‌های نیازمند را نجات داده‌اند.
سازمان بهداشت جهانی، جامعه بین‌المللی انتقال خون، انجمن بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر و اتحادیه بین‌المللی سازمان‌های اهداکنندگان خون به اتفاق از سال ۲۰۰۴ میلادی (۱۳۸۳)،۱۴ ژوئن را روز جهانی اهداکننده خون نامگذاری کردند و از همه کشورها خواستند در این روز برای بزرگداشت اهداکنندگان برنامه‌ریزی کنند. هدف از این نامگذاری این است که آگاهی جهانی در مورد نیاز به خون و فرآورده‌های خونی ایمن برای انتقال خون و سهم مهم اهدا کنندگان داوطلب در سیستم‌های ملی بهداشت را افزایش دهد.
سازمان بهداشت جهانی شعار جهانی روز اهدای خون در سال ۲۰۲۱ را "خون اهدا کنید و جهان را نجات دهید" اعلام کرده است تا به نقش مهم اهداکنندگان در نجات جان انسان‌ها و ارتقا سلامت بشر تأکید داشته باشد.
از اهدای خون تا تولید فرآورده‌های خونی
اهدای خون از سوی داوطلبان که بسته به شرایط و جنسیت هر فرد تا چهار بار در سال امکان پذیر است، از دو روش نیاز خونی مراکز درمانی را تامین میکند؛ از طریق خون کاملی که از اهدا کننده گرفته و فرآورده‌های خونی که از آن تهیه می‌شود یا از طریق آفرزیس که به معنای دریافت خون و جداسازی یک یا چند جز از آن و سپس بازگرداندن خون به بدن فرد اهداکننده است.
هر کیسه خون باید در عرض کمتر از ۸ ساعت به واحد فرآورده منتقل شود. پس از تحویل خون به بخش فرآورده و تهیه فرآورده‌های خونی، نوبت به یکی از مهمترین و حساس‌ترین بخش آماده سازی فرآورده ها، یعنی مهر و موم کردن کیسه خون (seal) می‌رسد.
فیلتراسیون فرآورده‌های خونی قبل از ذخیره سازی، ورود کیسه‌های خون به دستگاه سانتریفیوژ، فریز کردن فرآورده‌های پلاسمایی، شستشوی فرآورده و پلاکت، کاهش حجم فرآورده، انجماد خون و پرتوتابی خون و فرآورده‌های آن از دیگر مراحل آماده سازی خون‌های اهدایی برای مصرف است.
هر واحد اهدایی خون قبل از اینکه برای تزریق ارسال شود، باید در آزمایشگاه مورد آزمایش قرار گیرد، پس از آماده شدن نتایج آزمایشات غربالگری، نوبت به مرحله ترخیص می‌رسد که با هدف جدا کردن فرآورده‌های مناسب جهت مصرف بیماران انجام می‌شود. در این مرحله فرآورده‌های نامناسب باید معدوم شوند.
حمل و نقل ایمن خون یکی از مراحل مهم در زنجیره انتقال خون برای تهیه خون سالم است. قبل از هر ارسال، فرآورده‌ها از نظر همولیز، دمای مناسب، نشت و شکستگی مورد بررسی قرار می‌گیرند و از مراکز پخش خون به بیمارستان‌ها و سایر مراکز درمانی منتقل می‌شوند.
تداوم اهدای خون در دوران همه گیری کرونا
به گزارش سازمان بهداشت جهانی برای اطمینان از دسترسی هرکسی که به خون بی خطر نیاز دارد، همه کشورها به اهدا کنندگان داوطلب و بدون مزد که مرتبا خون میدهند نیاز دارند. در سراسر بیماری همه گیر کرونا، برغم تحرک محدود و سایر چالش ها، اهدا کنندگان خون در بسیاری از کشورها همچنان به اهدا خون و پلاسما به بیمارانی که نیاز به تزریق دارند، ادامه داده‌اند. این تلاش خارق العاده در زمان بحران بی سابقه، نقش اساسی اهدا کنندگان خون داوطلبانه و مجانی را که کاملا سازمان یافته، متعهد هستند، در حصول اطمینان از خون رسانی ایمن و کافی در زمان‌های عادی و اضطراری برجسته میکند.
«خون بدهید و دنیا را بکوبید»
برای سال ۲۰۲۱، شعار روز جهانی اهداکننده خون «خون بدهید و دنیا را بکوبید» خواهد بود. در این پیام نقش مهمی که اهدا کنندگان خون در نجات جهان با نجات جان انسان‌ها و بهبود سلامت دیگران دارند، تأکید شده است. این درخواست جهانی برای بیشتر مردم در سراسر جهان برای اهدای خون به طور منظم و کمک به سلامت را تقویت میکند.
در بسیاری از کشورها، جوانان پیشتاز فعالیت‌ها و ابتکاراتی بوده اند که هدف آن‌ها تأمین خون سالم از طریق اهدای خون داوطلبانه و بدون مزد است. جوانان بخش زیادی از جمعیت را در بسیاری از جوامع تشکیل میدهند و به طور کلی مملو از ایده، اشتیاق و خلاقیت است.
اهداف خاص پویش امسال
- از اهدا کنندگان خون در جهان تشکر کنید و آگاهی عمومی گسترده تری را درباره نیاز به اهدای خون منظم و بدون حقوق آگاه کنید.
- ترویج ارزش‌های اهدای خون در جامعه برای افزایش همبستگی جامعه و انسجام اجتماعی.
- جوانان را تشویق کنید تا دعوت انسان دوستانه برای اهدای خون را بپذیرند و دیگران را نیز برای این کار تشویق کنند.
- از ظرفیت جوانان به عنوان شریک در ارتقای سلامت تجلیل کنید.
شرایط لازم برای اهدای خون
بنابر اعلام سازمان انتقال خون ایران، داوطلبان اهدای خون در صورت داشتن شرایط ذیل می‌توانند نسبت به عمل انسان دوستانه اقدام کنند:
- حداقل سن ۱۸ سال تمام و حداکثر ۶۰ سال (اهداکنندگان مستمر تا ۶۵)
- حداقل وزن ۵۰ کیلوگرم
- فواصل اهدای خون هر هشت هفته یکبار مشروط به آنکه تعداد دفعات آن در طول یکسال برای آقایان از چهار بار و برای خانم‌ها از سه بار بیشتر نشود.
- همراه داشتن اصل کارت شناسایی (شناسنامه، گواهینامه، گذرنامه و برای اهداکنندگان بار اول کارت ملی)