کتاب مقدمهای بر رسانههای دیجیتال، تألیف الساندر دلفانتی و آدام آرویدسون، با ترجمة دکتر محمدرضا سعیدآبادی عضو هیأت علمی گروه مطالعات اروپا دانشگاه تهران و طیبه حسینی، توسط انتشارات دانشگاه تهران در بهار ۱۴۰۱ منتشر شد.
به قلم نویسندگان، این اثر نقطة شروعی برای فهم اهمیت اجتماعی و سیاسی رسانههای دیجیتال، فراتر از نقش آنها در ارتباطات انسانی است. در این اثر به مجموعهای نوظهور و فزاینده از مطالعات نظری و تجربی درباره نقش و توسعة رسانههای دیجیتال در جوامع اطلاعاتی معاصر پرداخته شده است.
اطلاعات موجود در این کتاب از طریق تحقیقات بینالمللی درباره فرهنگهای دیجیتال، اقتصاد سیاسی ارتباطات، جامعهشناسی و انسانشناسی رسانه، مطالعات فناوری مربوط به حقوق زنان، و نظریههایی درباره رابطه فناوری و جامعه تأمین شده است. فروپاشیدن نقش منادی دموکراسی و عدالت و تبدیلشدن رسانههای دیجیتالی به تهدیدی برای نظم اجتماعی و قدرت تأثیرگذاری آن بر سیاستهای ملی و محلی از دیگر جنبههای مهم این اثر بهشمار میرود.
همچنین به گفته مترجمان، این اثر تنها شرحی بر رسانههای دیجیتال نیست، بلکه نقدی است بر بسترها و لایههای اجتماعی و از رهگذر مطالعات علوم اجتماعی- انسانی تأثیر رسانههای دیجیتال بر زندگی امروزی واکاوی و تحلیل شده است. در اصل، پویایی رابطه رسانههای دیجیتال و تغییرات اجتماعی، سبب شده است دنیای امروز به جامعهای اطلاعاتی تغییر ماهیت دهد و شکلی از سازمان اجتماعی و اقتصادی مبتنی بر شیوههای تولید، دستکاری و توزیع اطلاعات بروز یابد. رویکرد عملگرایانه و کاربردی، همچنین، چندرشتهای و بینرشتهای این اثر از دیگر ویژگیهای مهم آن محسوب میشود.
بخش اول کتاب با عنوان «چارچوب» مشتمل بر دو فصل است. در فصل اول، با عنوان «رسانه و فناوری دیجیتال»، اهمیت چرخههای تکامل رسانههای جدید تحلیل شده و فناوریهای دیجیتال با رسانههای سنتی، از جمله چاپ و تلویزیون مقایسه شده است. اصطلاح «زندگی رسانهای» و «شرایط دیجیتال» و اهمیت واژههایی چون دموکراسی، مشارکت، کار، مالکیت و قدرت از مباحث مطرح در این فصل است.
همگرایی، ابرمتن، توزیعشده، فراگیر، الگوریتمی، نامتقارن، و گذرا یا دائمی از ویژگیهای برشمرده و بررسیشده در این فصل درباره رسانههای دیجیتالی محسوب میشود. زیرساختارها و پلتفرمها، همچنین، فناوری و جامعه نیز از دیگر مباحث مطرح است.
در فصل دوم، با عنوان «جامعه اطلاعاتی» تاریخچه فناوریهای اطلاعات و شبکههای رایانهای و تکامل آن، همچنین، رویکردهای نظری و اصلی درباره ظهور جامعه بر اساس تولید و تبادل اطلاعات معرفی شده است. شکل رسانههای دیجیتال، و نه فقط محتوای آن، تأثیر بسیاری بر زندگی سیاسی و اقتصادی جوامع معاصر داشته است. با بررسی این تأثیر و مبانی در بخش اول اثر وارد بخش دوم میشویم.
بخش دوم با عنوان «دگرگونی» فصلهای سوم تا ششم اثر را شامل میشود. در فصل سوم با عنوان «فرهنگها و هویتها»، ناپایداری مرز بین عمومی و خصوصی از جنبههای مهم فردی و هویتی و نیز اجتماعی و بازاریابی تبیین و بر نگاه انتقادی به رسانههای اجتماعی تأکید شده است.
«از همکاری تا ارزش» عنوان فصل چهارم این اثر است. پیامدهای چندجانبه این پدیده و ظرفیت اجتماعیکردن توانایی تولید ثروت، شرکتها را برای یافتن راههای جدید برای دستیافتن به ارزش همکاری اجتماعی سوق داده است.
در فصل پنجم با عنوان «حوزه و قدرت عمومی»، تأثیرپذیری سازمانها و قدرت سیاسی با تغییر حوزه عمومی تبیین شده است. روزنامهنگاری، سیاست و دموکراسی، جنبشهای اجتماعی، نظارت و کنترل و شکلهای جدیدی از سانسور و فیلتر از اهم مباحث مطرح در این فصل است.
فصل ششم اثر با عنوان «کار و اقتصاد»، به تبیین سرمایهداری دیجیتال و مدلهای اقتصادی و بازیگران آن اختصاص یافته و مدلهای اقتصادی آن مطرح شده است.
در نتیجهگیری نیز بر این مهم تأکید شده است که چگونه برای شناخت تغییرات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آینده و مشارکت در آن، باید از تجربه فردی فناوریهای دیجیتال به منزله مصرفکنندگان فراتر رفت و بر موضعی انتقادی نشست تا ایدئولوژیها و منافع مورد انتظار از چنین تحولاتی آشکار شود. «تعادل بین توانایی تسهیل زندگی ارتباطی و ایجاد اشکال جدید نظارت و کنترل که تجربه ما [را]از رسانههای اجتماعی تعیین میکند، نهتنها به طراحی پلتفرم، بلکه به ماهیت سیاسی جامعهای بستگی دارد که در آن استفاده میشود».