انسان بخش جدایی ناپذیر تنوع زیستی در کره زمین و به طور کامل وابسته به آن است.
مرجان شریف زاده ، خبرگزاری صداوسیما
در تقویم میلادی، سومین جمعه ماه می، روز جهانی گونه‌های در معرض خطر انقراض نام گذاری شده است.
امسال این روز مصادف شد با جمعه سی ام اردیبهشت؛ این نامگذاری برای توجه دادن مردم، تصمیم‌گیران و همچنین جوامع بین‌المللی به موضوع حفاظت از منابع طبیعی است تا شاید از این طریق، روند شتابنده انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری متوقف و تنوع از دست رفته ترمیم و احیا شود.
در زمان حاضر بیش از ۱۴۲ هزار و ۵۰۰ گونه از گیاهان و جانوران در سراسر جهان در فهرست قرمز سازمان جهانی حفاظت از محیط زیست (IUCN) قرار دارند.
دقیق‌تر بگوییم ۴۱ درصد از دوزیستان، ۳۷ درصد کوسه‌ها و سفره ماهی ها، ۳۴ درصد مخروطیان، ۳۳ درصد صخره‌های مرجانی، ۲۸ درصد سخت پوستان، ۲۶ درصد پستانداران، ۲۱ درصد خزندگان و ۱۳ درصد پرندگان، گونه‌های در معرض انقراض را تشکیل می‌دهند.
البته به این فهرست باید جمعیت حشرات را نیز افزود؛ گروه‌های بسیار تأثیرگذاری که به آن‌ها توجهی نمی‌شود و به گفته کارشناسان، در سراسر جهان به سرعت در حال کاهش هستند.
سال گذشته صندوق جهانی حیات وحش در آخرین گزارش خود آمار‌های به شدت نگران‌کننده‌ای از وضعیت تنوع زیستی در کره زمین منتشر کرد. در این گزارش آمده بود بین سال‌های ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۶ میلادی، ۶۸ درصد گونه‌های پایش شده کم شده بودند.
معنی دیگر این گزاره این است که در کمتر از ۵۰ سال، شاخص حیات در کره زمین، ۶۸ درصد کاهش یافته و جمعیت گونه‌های گیاهی و جانوری جهان در شیب نابودی قرار گرفته اند.
چهار ماه پیش، صندوق حمایت از حیات وحش آلمان اعلام کرد با تداوم مشکلات زیست محیطی روزافزون، طی ده سال آینده بیش از یک میلیون گونه گیاهی و جانوری منقرض خواهند شد؛ انقراضی که به لحاظ تعداد، از زمان انقراض دایناسور‌ها تاکنون، بی سابقه بوده است.
در کشور ما نیز، وضعیت بعضی از گونه‌های جانوری و گیاهی نگران کننده و در برخی موارد بحرانی است.
در بخش جانوری، متأسفانه حدود ۱۵۱ گونه از رده‌های جانوری ایران در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارند و با تأسف عمیق‌تر باید گفت، در میان گونه‌های جانوری در خطر انقراض ایران، اوضاع جمعیت یوزپلنگ آسیایی و میش مرغ به شدت بحرانی است؛ تا جایی که طبق سرشماری ها، تنها ۱۲ قلاده یوزپلنگ و حدود ۳۰ میش مرغ در زیستگاه هایشان وجود دارد.
اوضاع در مورد گونه‌های دیگر همچون پلنگ، گوزن زرد ایرانی، گورخر آسیایی، شتر دوکوهانه، فک دریای خزر، هوبره، خرس سیاه آسیایی، لاک‌پشت دریایی پوزه‌عقابی، تمساح پوزه کوتاه، نهنگ آبی و نهنگ باله‌ای نیز مطلوب نیست.
این در حالیست که جانوران به‌دلیل حساسیت‌های شکل گرفته در جامعه، ظاهراً وضعیت بهتری دارند؛ اما گونه‌های گیاهی در معرض انقراض نه صدایشان به گوش کسی می‌رسد، نه پایش دقیقی درباره آن‌ها صورت گرفته و نه حتی آمار دقیقی از آن‌ها وجود دارد.
۱۷۲۸ گونه گیاهی منحصراً در ایران می‌رویند و ظرفیت انحصاری کشور ما هستند و در هیچ جای دیگر دنیا نظیر آن‌ها دیده نمی‌شود؛ اما بسیاری از آن‌ها در حال نابودی و رو به انقراضند.
در سال ۱۳۸۹ رئیس وقت سازمان حفاظت محیط زیست (محمد جواد محمدی‌زاده)، از انقراض ۲۰ گونه گیاه بومی ایران خبر داد.
بد نیست بدانیم آخرین کتابی که درباره گیاهان در خطر انقراض کشور ما نوشته شده، مربوط به ۲۳ سال پیش است.
کارشناسان به اتفاق بر این باورند که انسان بیشترین نقش را در نابودی گونه‌های گیاهی و جانوری آن‌ها داشته و سایر عوامل زیست محیطی همچون تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی، در رده‌های بعدی قرار دارند.
مشخصاً در کشور ما، بهره برداری‌های خارج از ضابطه از منابع پایه همچون آب، خاک، جنگل و مراتع، تخریب زیستگاه‌ها و تغییر کاربری اراضی، مهم‌ترین عوامل انقراض، چه برای گونه‌های جانوری و چه برای گونه‌های گیاهی به شمار می‌آیند.
اما وقتی در مورد انقراض صحبت می‌کنیم، باید درک کنیم که این فقط مربوط به ناپدید شدن یک گونه نیست، بلکه اثرات ناپدید شدن یک گونه، بر محیطی که با آن در تعامل است نیز، مربوط می‌شود؛ به بیان دیگر، وقتی گونه‌ای از بین می‌رود، انعطاف پذیری اکوسیستم کاهش و چرخه اکولوژیکی دچار گسست می‌شود.
هرگونه گیاهی یا جانوری زنده، محصول میلیون‌ها سال زمان و صرف انرژی است که منجر به تکامل آن گونه شده است؛ و انقراض هر گونه، فرآیندی بی‌بازگشت است که همه تلاش‌ها و ثروت‌های جهان در احیاء گونه‌های منقرض شده، بی‌ثمر خواهند بود. انسان نیز بخش جدایی ناپذیر تنوع زیستی در کره زمین و به طور کامل وابسته به آن است.
بدیهی است آنچه که در متوقف کردن روند انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری تأثیر تعیین کننده و نهایی را دارد، سیاست گذاری‌های ملی و در وهله بعد، راهکار‌ها و اقدامات قاطع و هماهنگ جهانی است که در راستای محافظت از طبیعت و حیات وحش صورت بندی شوند؛ اما نباید از یاد برد که تک تک افراد بشر می‌توانند در نجات حیات کره زمین و بقای جانداران حاضر در آن، نقش آفرین و مؤثر باشند.