آثار تاریخی تهران حرف‌های زیادی برای گفتن دارند. این آثار، نماینده آداب و رسوم، نگرش و اعتقادات افرادی هستند که بخشی از مهم‌ترین رویداد‌های تاریخ معاصر ایران را رقم زدند.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما، در بناهای تاریخی تهران می‌توان ردپای جنبش‌های معماری نوین و اتفاقات فرهنگی و اجتماعی کشور را مشاهده کرد.
کاخ نیاوران تهران
مجموعه کاخ نیاوران که قدمت آن به دوران قاجار و پهلوی باز می‌گردد، سالهاست که به یکی از محبوب‌ترین دیدنی‌های تهران تبدیل شده است. این مجموعه شامل چندین کاخ سلطنتی لوکس و موزه‌های شگفت انگیز، کتابخانه‌ای خارق العاده از آثار بزرگ، باغی با چشم انداز زیبا و یک مدرسه خصوصی سلطنتی است. با سفر و اجاره اقامتگاه در تهران، می‌توانید به سادگی از این کاخ‌های سلطنتی بازدید نمایید.
مانند هر کاخ سلطنتی دیگر در ایران، مجموعه کاخ نیاوران نیز از معماری زیبایی برخوردار است. نمی‌توان چشم خود را از سقف و دیوار‌های زیبای درون کاخ برداشت! زیرا با گچ بری‌های ظریف و آینه کاری‌های جذاب زینت داده شده‌اند.
کاروانسرای خانات تهران
کاروانسرای خانات یکی از آثار تاریخی تهران است که قدمت آن به دوران قاجار باز می‌گردد. این کاروانسرا در گذشته میزبان بازرگانان و مسافران بوده است. این سازه آجری در اواخر حکومت ناصرالدین شاه قاجار پادشاه ایرانی در سال ۱۲۶۱ هجری شمسی در کنار جاده‌ای در حومه تهران ساخته شد.
زمانی که حکومت ناصرالدین شاه قاجار به نیمه راه رسیده بود، تهران در داخل حصاری قرار داشت که توسط حکام صفوی در سال ۱۹۳۰ میلادی ساخته شده بود. پس از آن، حصار تخریب شد و حصار دیگری جایگزین آن شد. طرح توسعه شهر باعث شد تا کاروانسرا وارد محدوده شهر شود. معماری ساختمان، از باغ‌های ایرانی الهام گرفته شده است.
خانات در لغت به معنای «اتاق‌ها» است و دلیل نام‌گذاری کاروانسرا به «خانات» این است که دارای اتاق‌های زیادی است. این بنای یادبود در اطراف تهران به دلیل آتش سوزی در سال ۱۳۵۷ رها شد و سپس در سال ۱۳۸۹ مورد بازسازی قرار گرفت و برای میزبانی از مراسم نوروز بازگشایی شد.
عمارت معیرالممالک؛ باغ فردوس
به دستور محمدشاه قاجار در ۱۲۶۴ هجری، قصری با عنوان قصر محمدیه برای او در نزدیکی تجریش ساخته شد. همزمان با ساخت این قصر، درباریان نزدیک به او نیز در همان حوالی اقدام به احداث باغ یا عمارت ییلاقی کردند. از جمله حسین علی خان معیرالممالک باغی احداث کرد که بعد‌ها به باغ فردوس مشهور شد.
این بنا از ابتدای پیدایش تا به امروز چندین بار دست به دست شده و، اما در آخر با هماهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بنیاد سینمایی فارابی، سازمان میراث فرهنگی کشور و شهرداری تهران، موزه سینما به عمارت باغ انتقال یافته است.
عمارت کوشک (خانه شقاقی)
عمارت کوشک مربوط به اواخر قاجار و در شمالی‌ترین بخش منطقه ۱۲ تهران، در جبهه شمالی خیابان کوشک، حد فاصل فردوسی و لاله زار قرار دارد. عمارت را اغلب به عنوان خانه کوشک می‌شناسند. خانه شقاقی ابتدا از دهه ۲۰ خورشیدی به عنوان منزل مسکونی خانواده شقاقی مورد استفاده بود و بعد‌ها به صورت یکی از مراکز آموزشی سازمان میراث فرهنگی کشور درآمد. معماری کوشک از نوع برونگرا و محل استقرار بنا در محور اصلی باغ در فاصله مرکز تا انتهای باغ قرار دارد. استقرار کوشک در محور اصلی باغ، متاثر از ساختار هندسی باغ و به جهت فراهم کردن بهترین چشم انداز برای آن است.
از آنجایی که به کارگیری کنگره به شیوه باستانگرایی در نمای ساختمان‌ها و عمارت‌ها در دوره قاجار مرسوم نبوده است، به نظر می‌رسد سنگ‌های جدار بیرونی و کنگره‌های لبه پشت بام، در مراحل پایانی احداث یا حتی مدتی پس از اتمام بنا به تاسی از معماری نئوکلاسیک در اوایل دوره پهلوی نخست به بنا الحاق شده و این اقدام نه تنها با ساختار نما هماهنگ بوده بلکه به زیبایی و صلابت بنا افزوده است. عمارت کوشک، دارای کاربری اداری؛ یعنی محل استقرار دائمی مرکز میراث ناملموس تهران است و بازدید عموم از آن آزاد نیست.
مدرسه دارالفنون تهران
دارالفنون نام مدرسه‌ای قدیمی است که توسط امیرکبیر، نخست وزیر ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. این مدرسه، اولین نهاد مدرن آموزش عالی کشور محسوب می‌شود. پس از سفر به روسیه، امیرکبیر به نیاز شدید کشور به یک مؤسسه آموزش عالی پی برد. گفته می‌شود دارالفنون توسط ناصرالدین شاه با ۳۰ دانش‌آموز و ۱۳ روز قبل از کشته شدن خیرخواه آن یعنی امیرکبیر، افتتاح شد.
مدرسه دارالفنون ۸۰ سال باقی ماند و اگرچه هنوز قابل استفاده بود، اما در سال ۱۳۰۸ از بین رفت. در این سال، میرزا یحیی خان رئیس وزارت آموزش، دانشگاه را تخریب کرد و ساختمان کنونی را با طراحی جدید تحت نظارت مهندسین روسی احداث کرد. ساختمان جدید دارالفنون ۳۲ کلاس دارد که بعداً بسیاری از قسمت‌های آن در دانشگاه تازه تأسیس تهران ادغام شدند و اکنون یکی از جاذبه‌های تاریخی و بناهای قدیمی تهران محسوب می‌شود.
مسجد و مدرسه سپهسالار
مسجد و مدرسه سپهسالار یادگار سال ۱۲۵۸ هجری شمسی است که در خیابان مصطفی خمینی قرار دارد. بنیان‌گذاران این مسجد حاج میرزا حسن خان سپهسالار (صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار) و برادرش مشیرالدوله بودند. سپهسالار اولین مسجدی در تهران است که طراحی آن ترکیبی از معماری ایرانی و همچنین معماری مساجد استانبول است.
این ساختمان از مسجد جامع اصفهان، مدرسه چهارباغ و مسجد سلطان احمد الهام گرفته شده است.
فرزانه بهزادی پور
تحریریه میراث فرهنگی