تهران با تمام شلوغی‌ها و ازدحامش، بناهای تاریخی را در دل خود جای داده است که هر کدام از آن‌ها نشانی از هنر، معماری، فرهنگ و تمدن ایرانی دارند.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما، آثار و بناهای تاریخی بخش عمده‌ای از فرهنگ و تمدن ایرانیان محسوب می شود که در دوره های مختلف پابرجا مانده است و امروز در دسترس ما هستند؛ تهران با تمام شلوغی خود، مکان‌هایی را در دل خود جای داده که بازدید از آن‌ها انسان را از این زندگی شهرنشینی پرسروصدا کَنده و به دل تاریخ می‌برد تا راوی خوش صدای این شهر باشند.
موزه مقدم
عمارت احتساب الملک یا همان خانه موزه مقدم در خیابان سپه حدفاصل شیخ هادی و ولیعصر واقع شده است. خانه مقدم از جمله خانه‌های مجلل دوران قاجار، متعلق به یکی از درباریان آن زمان به نام محمدتقی خان احتساب الملک بود که در دوره ناصرالدین شاه به عنوان رئیس دیوان احتسابیه یا همان مقام ریاست بلدیه تهران منصوب می‌شود و لقب احتساب الملک به او داده می‌شود.
فرزندان احتساب الملک بعد از اتمام تحصیلاتشان در اروپا و بازگشت به ایران، در خانه پدری محل کنونی موزه مقدم، ساکن شدند. آن‌ها در کنار فعالیت‌های علمی، آثار و اشیا تاریخی و فرهنگی گردآوری می‌کردند. محسن مقدم استاد ممتاز دانشگاه تهران در ۱۳۵۱ خورشیدی خانه پدری خود را به همراه آثار نفیس گردآوری شده، وقف دانشگاه تهران کرد و از ۱۳۶۹ خورشیدی تولیت موزه مقدم در اختیار مستقیم دانشگاه تهران قرار گرفت؛ خانه‌ای که به دلیل اقلام تاریخی ارزشمندی که در آن وجود دارد یکی از گران‌ترین خانه‌های ایران شناخته می‌شود.
خانه ارباب هرمز
عمارت مجیدآباد یا ارباب هرمز، بنایی متعلق به اواخر دوره قاجار است که در قریه یی به همین نام قرار دارد. نخستین مالک این اراضی حاج محمد خان ابری (بسطامی) معروف به حاجب الدوله است که پس از وی این اراضی به خانواده امام قلی خان بختیاری رسید تا اینکه هرمز آرش مشهور به ارباب هرمز یکی از زرتشتیان یزد، در ۱۳۲۷ خورشیدی اراضی تهرانپارس کنونی را که در حدود ۳۶ میلیون مترمربع بود از این خاندان خرید و با مشارکت تنی چند از رجال آن دوران اقدام به نقشه برداری، خیابان کشی، تفکیک اراضی و احداث مراکز عام المنفعه کرد و عمارت فعلی معروف به خانه ارباب هرمز در این منطقه به سبک ترکیبی از معماری سنتی با معماری قفقاز، در ۲ طبقه به همراه زیرزمینی کوچک در ابتدای باغی به وسعت یک میلیون مترمربع بنا شده بود و اکنون ۴۲ هزار متر مربع از آن باقی مانده است. این بنا در ۱۳۸۴ خورشیدی به شماره ۱۴۶۱۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
عمارت کاخ مسعودیه
باغ عمارت مسعودیه مربوط به دوره قاجار و در میدان بهارستان تهران قرار دارد که با دستور مسعود میرزا ظل السلطان در ۱۲۹۵ قمری در زمینی به وسعت چهار هزار مترمربع و مرکب از بیرونی و اندرونی و دیگر ملحقات بنا شد. معمار این بنا استاد شعبان معمارباشی و ناظر آن میرزا رضا قلی خانی ملقب به سراج الملک بودند.
خانه خداداد؛ تماشاگه زمان
حسین خداداد فرزند حاجی خداداد خان مالک میدان تره بار مرکزی تهران بود که در سنین جوانی وارد کار تولید و صنعت در ایران شد. وی به عنوان نخستین وارد کننده باسکول‌های صنعتی و موسس کارخانه یخ بهداشتی کشور و نخستین کارخانه برق شهری در جنوب تهران شناخته می‌شود.
حسین خداداد در ۱۳۴۲ خورشیدی، خانه‌ای قدیمی در زعفرانیه تهران خریداری کرد که با توجه به شیوه معماری، پیشینه و باغ آن به دوره قاجار مربوط می‌شود. حسین خداداد این ساختمان یک طبقه را با مقاوم سازی ساختمان و احداث یک طبقه روی همکف تغییراتی در بنا ایجاد کرد. وی از بهترین استادکاران برای طراحی و گچ بری در این بنا استفاده کرد. گفته می‌شود گچ بری‌های این بنا ۱۲ سال به طول انجامید تا اینکه در ۱۳۵۶ خورشیدی کار برروی آن به اتمام رسید، اما حسین خداداد تنها یک سال در این خانه زندگی کرد. این عمارت زیبا هم اکنون با نام موزه تماشاگه زمان شناخته می‌شود.
سرای روشن
سرای روشن در نزدیکی ساختمان شمس العماره و در خیابان ناصر خسرو قرار دارد و به عنوان یکی از ساختمان‌های زیبای این خیابان محسوب می‌شود.
این ساختمان مربوط به دوره پهلوی اول بوده که در ۱۳۱۱ خورشیدی ساخته شد. جداره این ساختمان که معماری خاص و متفاوتی نسبت به ساختمان‌های دیگر خیابان ناصر خسرو دارد، حفظ شده و از سرای روشن به عنوان یکی از نخستین مجتمع‌های تجاری تهران یاد می‌شود. معماری این ساختمان با تلفیقی از سبک گوتیک و معماری دوران کهن ایتالیا با سبک معماری ایرانی و ایران پس از اسلام طراحی شده است. همچنین نماد فروهر و مجسمه‌هایی نیمه برهنه به سبک اروپایی در بالا و طاق نما‌های این اثر خودنمایی می‌کند.
خانه تاریخی سردار اسعد بختیاری
خانه تاریخی سردار اسعد بختیاری، تنها بنای باقیمانده از مجموعه تاریخی و معروف باغ ایلخانی دوره ناصری در تهران است. این خانه به عنوان یکی از زیباترین خانه‌های مسکونی تهران در ۱۲۹۱خورشیدی به هزینه جعفر قلی خان بختیاری در ضلع شمال غربی میدان توپخانه در خیابان علاءالدوله ساخته شد.
کوچه باغ ایلخانی با کف سنگفرش و کناره‌های درختکاری شده محل سکونت بسیاری از درباریان قاجار و سفرای خارجی بود. بعد از تغییراتی که در اجرای طرح توسعه شهری مبتنی بر استقرار نظام مدنی، خیابان علاءالدوله به خیابان فردوسی تغییر نام یافت. طی ساخت و ساز‌هایی که در ۱۳۰۷ خورشیدی در خیابان فردوسی انجام گرفت، بنای صندوق پس انداز ملی و دیگر بناهای ادارات مرکزی بانک ملی ساخته شد. خانه سردار اسعد هم که در داخل این مجموعه قرار داشت، توسط بانک ملی ایران خریداری و مورد استفاده‌های گوناگونی از جمله دایره فلاحت و کشاورزی، باشگاه ورزشی، محل پذیرایی از مهمانان، کتابخانه و ... قرار گرفت تا اینکه بانک ملی بر آن شد با به نمایش گذاشتن پیشکش‌ها و هدایای نفیسی که از بانک‌های سراسر جهان به بانک ملی ایران فرستاد شده است، این بنا را به موزه بانک ملی ایران تغییر کاربری دهد.
خانه دبیرالملک فراهانی
خانه دبیرالملک یکی از خانه‌های سرشناش به جا مانده از دوران قاجار است که در گذشته در شمال محله چاله میدان و شرق اودلاجان واقع بود و اکنون بخشی از محله امامزاده یحیی خوانده می‌شود. این خانه تاریخی با قدمتی در حدود یک قرن و نیم، متعلق به میرزا حسین خان فراهانی ملقب به فخرالملک است که در دوره قاجار مربی دستگاه مستوفی گری بود.
این خانه در۱۳۸۳ خورشیدی به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد. مطابق بسیاری از عمارت‌هایی که در سال‌های اخیر مورد مرمت قرار گرفته اند، در جریان مرمت، متاسفانه اشتباهات اساسی موجب شد که اصالت بنا به شکلی قابل تامل دچار خدشه شود و پیکره بنا به صورتی غیرحرفه‌ای مورد تغییرات نادرستی قرار بگیرد.
باغ و عمارت عین الدوله
باغ و عمارت عین الدوله از بناهای تاریخی و یکی از آثار ارزشمند ایران در دوره قاجار است که محل اقامت ییلاقی عین الدوله وزیر قاجار بود و بنای این عمارت تقریباً همزمان با تغییر حکومت از قاجار به پهلوی به محل سکونت دائم خانواده هروی بصیرالدوله تبدیل شد.
این مکان، در زمان احداث (۱۳۱۰-۱۳۳۰) شامل یک عمارت تشریفاتی، استخری بزرگ و باغات بسیاری در اطراف بود. ساختمان اولیه که متعلق به عین الدوله است یک عمارت اعیانی، اما ساده ییلاقی در ۲ طبقه بود که بعد‌ها عمارت توسط بصیرالدوله در چند مرحله تغییر شکل پیدا می‌کند.
حوضخانه کاخ گلستان
بنای ساختمان حوضخانه در دوره ناصری و احتمالاً در ۱۲۸۰ هجری بنا شده است. ناصرالدین شاه بعد از بازگشت از سفر نخست فرنگ در ۱۲۹۰ هجری تغییراتی عمده در این عمارت داد که این تغییرات بیشتر در جهت هماهنگ کردن نمای بیرونی تالار عاج با ساختمان‌های جدید الاحداث انجام گرفت.
این مکان در زمان پهلوی دوم جهت برگزاری اعیاد و مراسم مذهبی مورد استفاده قرار می‌گرفت. حوضخانه تالار عاج طبق برنامه‌ای که برای آن تدارک دیده شد و با در نظر گرفتن فرم خاص معماری که هم از حیث اجرا در مجموعه کاخ گلستان فوق العاده متفاوت و هم از جهت همگونی به معماری اروپایی بسیار شباهت داشت، در ۱۳۷۶ خورشیدی تبدیل به مجموعه تابلو‌ها و همچنین بعضی از اشیاء اهدایی پادشاهان اروپایی به دربار قاجار شد و بخش شرقی حوضخانه جهت سفر‌های فرنگستان به اسناد تصویری مرتبط و برگرفته از آلبوم خانه کاخ گلستان آراسته شده است.
فرزانه بهزادی پور
تحریریه میراث فرهنگی