دولت سیزدهم تحول اقتصادی خود را با اصلاح و عادلانه کردن پرداخت یارانه صنعت آرد و نان آغاز کرد تا بتواند رانت حاصل از آن را از بین برده و از قاچاق این کالای باارزش جلوگیری کند.
چرا دولت به دنبال اصلاح نظام پرداخت یارانه ای است؟
مهمترین مسئله ای که در اقتصاد کشورمان در چند سال اخیر نمود فراوانی داشته، پدیده رانت و رانت جویی بوده است. در واقع رانت اقتصادی پدیده ای پیچیده، چند بعدی و دارای علل و آثار چندگانه است. وجود رانت و موقعیت های رانت جویانه در یک اقتصاد، تاثیر زیادی در تخصیص منابع و استعداد‌ها در یک کشور در حال توسعه دارد. از دهه های گذشته مطالعات علمی نشان داده است که پدیده رانت بیش از هر جامعه ای در میان جوامع در حال گذر و در حال توسعه به ویژه کشور‌های فقیر تاثیر دارد و مانع بزرگی بر سر راه توسعه برای آنهاست.
در چند سال گذشته، اقتصاد ایران ارز ترجیحی ۴۲۰۰ را تجربه کرد که قرار بود فشار‌های اقتصادی ناشی از تحریم را کمتر کند، ولی نتوانست مانعی برای کاهش قیمت ها باشد و عاملی شد برای سودآوری برای استفاده کنندگان از این ارز. تایید برای این نابسامانی اقتصادی را می توان از نظریه پرداز «رانت» جویا شد. دیوید ریکاردو اقتصاددان انگلیسی معتقد است: «یک کالا نمی تواند دو قیمت داشته باشد. زمانی که کالایی چند قیمتی می شود، تعادل بازار به هم می خورد و این امر در عمل باعث می شود میل به دستکاری بازار توسط دریافت کنندگان رانت بیشتر شود». بنابراین آن چیزی که در اصلاح کنونی اقتصاد ایران باید به آن توجه داشت رفع مسئله رانت و عادلانه کردن پرداخت یارانه است که در قبال این ارز پرداخت می شود.
آرد و نان، انتخاب چالش برانگیز برای تحول اقتصادی
حال سوال مهم این است که چرا دولت جراحی اقتصادی خود را از سخت ترین بخش کار و حساسیت زاترین مسئله معیشتی یعنی صنعت آرد و نان شروع کرد؟. ۲۲ آذرماه سید مسعود میرکاظمی رییس سازمان برنامه و بودجه در یک نشست خبری اعلام کرد که درحال حاضر ۸۵ میلیارد دلار یارانه پنهان پرداخت می شود که عمدۀ آن را پٌر درآمد‌ها مصرف می کنند، در حالی که کسی نسبت به این موضوع اعتراض ندارد، اما دولت سعی بر تغییر این روند دارد. این سخنان نشان دهندۀ این بود که گفتمان اقتصادی دولت از توجه به بالای زنجیره به پایین زنجیره تغییر کرده است. یعنی قرار است یارانه ارزی از ابتدای زنجیره (تولید کننده) به انتهای زنجیره (مصرف کننده) انتقال پیدا کند و به مردم یارانه جدیدی داده شود. بدون شک آرد و نان نیز بخشی از آن ۸۵ میلیارد دلار یارانه پنهان است که نیاز به اصلاح آن وجود دارد. اما در صورتی که مدیریت صحیح در چگونگی ادامه روند آزادسازی قیمت آرد صورت نگیرد، به دلیل اینکه نان قوت غالب سبد غذایی مردم کشور محسوب می شود، چالش های را برای دولت در پی خواهد داشت.
از سویی دیگر مسئله آرد در ایران از جمله مسائلی است که قاچاق آن حاشیه سود فراوانی برای قاچاقچیان دارد به طوری که اختلاف قیمت یک کیسه آرد در داخل و خارج از مرز به بیش از ۵۰۰ هزار تومان می رسد و کشور‌های همسایه نیز از این قاچاق به نحو مناسب استفاده می کنند. در این مورد قربانی معاون برنامه ریزی و اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد که از ۲ میلیون تن گندم وارد شده در کشور حدود ۲۵۰ هزار تن قاچاق در کشور انجام می شود که این رقم برای سال گذشته است که رشد ۲ برابری داشته است. بدین ترتیب سود این قاچاق در جیب قاچاقچبان و کشور‌های خواهان این قاچاق خواهد رفت.
گذر از بحران امنیت غذایی با مدیریت صنعت آرد و نان
امنیت غذایی یکی از شاخص های مهم هر کشور برای جلوگیری از بحران های انسانی، اقتصادی و امنیتی است. در چند سال اخیر با توجه به خشکسالی متوالی که در کشور‌های مختلف بوجود آمده، تولید مواد غذایی از جمله گندم پایین آمده و در حال حاضر نیز جنگ اکراین و روسیه به شدت به این کمبود اضافه کرده است. چون این دو کشور به تنهایی ۲۵ درصد از گندم و جوی دنیا را تامین می کنند. این دو عامل مذکور که تبعات آن را نمی توان در کوتاه مدت علاج کرد، باعث شده است که برخی از کشور‌ها سیاست های شدیدتری نسبت به چرخۀ تامین و توزیع مواد غذایی اتخاذ کنند. پیش بینی ها حکایت از این دارد که به دلیل اینکه اکثر مزارع اکراین در این جنگ تخریب شده است، وضع تولید مواد غذایی با ادامه این جنگ شدیدتر شود.
حال آن چیزی که برای کشور ما مهم است این خواهد بود که با اصلاح روند تامین و توزیع صنعت آرد و نان در آینده، آسیب ناشی از بحران جهانی بوجود آمده را کمتر کند. قطعا یکی از اقدامات، آزاد کردن قیمت آرد بود که مانع از قاچاق آن نیز خواهد شد.