بیانیه «گام دوم انقلاب» را می‌توان چشم‌انداز و افق آینده انقلاب اسلامی توصیف کرد.
از همین نظر تحلیل آن با رویکرد قرآنی و روایی می‌تواند مجرایی برای فهـم مبانی قرآنـی رهبـر انقلاب باشـد. در همین راستا هفته نامه خبری تحلیلی خط حزب‌الله (وابسته به دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه‌ای) در ویژه‌نامه قرآنی که با عنوان «خط هدایت قرآنی» به مناسبت فرا رسیدن عید سعید فطر و در پایان ماه مبارک رمضان منتشر کرده، به منظور بررسی اندیشه قرآنی رهبر انقلاب با شخصیت‌های قرآنی از جمله حجت الاسلام محسن قرائتی گفتگو کرده و مروری بر فعالیت‌های قرآنی، کتب تفسیری و خاطرات رهبر انقلاب داشته است.
حجت‌الاسلام قرائتی در این گفتگو تأکید می‌کند که مبانی قرآنی و روایی این بیانیه مهم باید ارزیابی و تحلیل شود. وی روح این بیانیه را امید، ایمان به خدا و اعتماد به امت اسلامی می‌داند و بر این باور است که جوانان نقش غیرقابل انکاری در تحقق مفاهیم بیانیه‌ای دارند که همچون شعار‌های انقلاب اسلامی خاستگاه قرآنی دارد و باید ۴۰ سال پس از تحقق آن شعارها، برای به سرانجام رساندن آن‌ها تلاش کرد. مشروح این گفتگو به شرح زیر است:
- با رویکرد قرآنی و روایی، بیانیه «گام دوم» انقلاب اسلامی را به لحاظ صدور و اهداف، چگونه ارزیابی و تحلیل می‌کنید؟
بیانیه «گام دوم» انقلاب اسلامی بهترین پیام پس از ده‌ها سال تجربه و مدیریت و حکومت‌داری اسلامی است که در ۲۲ بهمن ۹۷ از طرف حضرت آیت‌الله خامنه‌ای صادر شد. این بیانیه نتیجه عمری تجربه همراه با تقوا و بصیرت و قرار گرفتن در خط فکری اهل‌بیت (ع) اسـت؛ ازاین‌رو، ضروری است مبانی قرآنی و روایی آن مورد ارزیابی و تحلیل قرآنی و روایی قرار بگیرد. به اعتقاد من، روح این بیانیه عبارت از خوش بینی، امیدبخشی، ایمان به خدا و اعتماد به امت و نگاهی به تاریخ گذشته و امکانات امروز و چشم‌انداز آینده است.
- رهبر انقلاب اسلامی در این بیانیه بیشتر جوانان را خطاب قرار داده‌اند. به نظر شما علت تأکید بر جوانان چیست؟
نقش جوانان در قرآن و سـیره معصومین (ع) دارای جایگاه والا و بی‌بدیلی است. قرآن کریم به جوانان سفارش می‌کند باید خود را در مصالح و مفاسد جامعه دخالت دهند؛ چنان که می‌فرماید: «یا بنی اقم الصلاه و امر بالمعروف و انه عن المنکر؛ پسرم! نماز را برپا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن» (لقمان/۱۷)؛ یعنی جوان می‌تواند به معروف‌ها امر و از منکرات نهی کند.
- با چه نشانه‌هایی می‌توان بر این مهم تأکید کرد که جوانان همواره در بطن انقلاب و پاسداری از ارزش‌های آن کوشیده‌اند و معنویت در میان آنان بیش از پیش رشد کرده است؟
حضور جوانان در راهپیمایی‌ها، توسعه فناوری توسط جوانان و توجه به معنویات نظیر حضور در مراسم اعتکاف از جمله همین نشانه هاست. رونق معنویت در میان جوانان در سال‌های پس از انقلاب را باید در زائران مکه، کربلا، مشهد و جمکران و شرکت در مسابقات دینی و حضور در اردو‌های جهادی و پیاده روی اربعین و دل کندن از پدران و مادران و همسران با حضور در جبهه‌ها و شکرگزاری خانواده شهدا از اینکه عزیز خود را در راه خدا داده‌اند، پیدا کرد.
- نقش گسترش «معنویت و اخلاق» در فضای عمومی جامعه و بازتاب این مسئله در قرآن و روایات است. به نظر شما در قرآن و روایات چگونه به این نقش اشاره شده است؟
خالق هستی در کتاب آسمانی، نگاه بشر را فراتر از مادیات قرار داده و برای هر کاری از دو زاویه مادی و معنوی مسائلی را مطرح کرده است. در فرهنگ اسلامی برای بسیاری از امور مادی، مشابه معنوی نیز وجود دارد؛ برای مثال، امروز هر جا سخن از محیط زیست می‌شود، ذهن‌ها فقط به سراغ آب و خاک و جنگل و باد و باران و امثال این امور می‌رود، درصورتی که اسلام علاوه بر آیات و روایات بسیاری که مربوط به حفظ محیط زیست معنوی است، یک نگاه بالاتری دارد که می‌توان با نگاه فرامادی به مسئله نگریست؛ از جمله اینکه امر به معروف و نهی از منکر را راهبردی اساسی برای حفظ سلامت محیط زیست اجتماعی بشر می‌داند.
- یکی دیگر از مسائل مهم، منشأ قرآنی و روایی شعار‌های انقلاب اسلامی است. به نظر شما خاستگاه شعار‌های اصلی و اصیل انقلاب اسلامی چیست؟
غالب شعار‌هایی که مردم در انقلاب دادند، منشأ قرآنی و روایی دارد. یکی از شعار‌های ناب، «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» است. برای نمونه، قرآن درباره «استقلال» می‌فرماید: ما قبله را تغییر دادیم تا یهود بر شما منت نگذارد که شما در قبله تابع ما هستید و استقلال ندارید؛ «و من حیث خرجت فول وجهک شطر المسجدالحرام و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره لئلا یکون للناس علیکم حجه؛ و از هر جا و به هر دیار بیرون شدی روی به جانب کعبه کن و شما مسلمین هم به هر کجا بودید روی بدان جانب کنید تا مردم به حجت و مجادله بر شما زبان نگشایند». (بقره/۱۵۰)
«آزادی» و «جمهوری اسلامی» نیز از شعار‌هایی هستند که مورد توجه جدی قرآن قرار دارند. برای نمونه به «جمهوری اسلامی» اشاره می‌کنم. در آیه «و شاورهم فی الامر؛ در کار‌ها با آنان مشورت کن» (آل عمران/۱۵۹)، از طرفی به تشکیل جمهوری اسلامی امر شده و از دیگر سو به انجام دستورات الهی. در جمهوری اسلامی هم عزت نهفته است تا هر فرد در هر انتخاباتی نظر خود را بدون هیچ‌گونه فشار و تهدیدی اعمال کند و هم عقلانیت و توجه به افکار عمومی و هم برابری به معنای واقعی که هر نفر فقط یک رأی دارد و رأی هیچ‌کس بر رأی دیگری مقدم نیست.
- برای تبیین مظاهر عزت جمهوری اسلامی در عرصه‌های ملی و بین‌المللی چگونه می‌توان از آیات و روایات بهره‌برداری کرد یا به تعبیر دیگر بن‌مایه‌های قرآنی و روایی این عزتمندی را چه چیز‌هایی می‌دانید؟
مسلمانان باید باور کنند تمام عزت برای خدا و رسول و مؤمنان است. خداوند می‌فرماید: «ولله العزه و لرسوله و للمؤمنین و لکن المنافقین لا یعلمون؛ عزت مخصوص خدا و رسول و اهل ایمان است (و ذلت خاص کافران) ولیکن منافقان از این معنی آگاه نیستند» (منافقون/۸). ناگفته پیداست که معنای عزت، داشتن ثروت و قدرت نیست بلکه معنای عزت، صلابت و نفوذناپذیری است. حال توجه کنید که پیش از انقلاب اسلامی، آمریکا و دست‌نشانده‌های او برای مردم تصمیم می‌گرفتند، مردم حتی یک فرد از مسئولان یک شهر و روستا را نمی‌توانستند تعیین کنند، ولی با لطف الهی پس از انقلاب و جانفشانی‌ها، این انقلاب اسلامی بود که با تشکیل حکومت مردمی و مردم سالاری و اراده ملی و اتکا به توانایی داخلی و امثال آن، برای ایران و ترویج فرهنگ «ما می‌توانیم» عزت‌آفرینی کرد.
- قرآن درباره پیشرفت اقتصادی جامعه اسلامی چه نوع نگاهی را مطرح می‌کند؟
اسلام طرفدار توزیع عادلانه، به‌اندازه، بی‌اسراف و همراه با مدیریتی خردمندانه است. اقتصاد ما نباید وابسته به نفت و دلار باشد. ما باید از ظرفیت داخلی استفاده کنیم. قرآن از قول حضرت یعقوب (ع) به پسرانش سفارش می‌کند: «لاتدخلوا من باب واحد؛ همه از یک در وارد نشوید» (یوسف/۶۷)؛ یعنی برای پیدا کردن یوسف (ع) نباید از یک طریق اقدام کرد. همچنین در قرآن کریم و روایات اسلامی برای رشد اقتصاد، مؤلفه‌های گوناگونی مطرح شده است. از مهم‌ترین مؤلفه‌های رشد اقتصادی می‌توان به درونی بودن و عدم وابستگی اقتصاد اشاره کرد.
در همین راستا قرآن می‌فرماید: «لن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا؛ خداوند هیچ گاه برای کافران نسبت به اهل ایمان راه تسلط باز نخواهد کرد» (نساء/۱۴۱). مؤلفه دیگر این است که اقتصاد باید مولد باشد. پیامبر اکرم (ص) هرگاه میان مسلمانان مسابقه برگزار می‌کرد، جوایزی که برای برندگان تعیین می‌کرد جوایز مولد بود.