شکرانه یک ماه بندگی
روز عید فطر روز بسیار مهمّى براى مسلمانان است؛ زیرا پس از یک ماه روزه و تهجّد و عبادت، براى گرفتن پاداش الهى آماده مى شوند.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز فارس حقیقت آن است که «فطر»، خاتمه‌ی رمضان نیست؛ بلکه نقطه عطفی برای نو شدن وجود آدمی و شروعی دوباره در راه پروردگار و بندگی است.
«رمضان»، فرصتی است برای پاک کردن جان از غبار گناه و «فطر»، عیدی برای آغاز بندگی و عهدی دوباره برای تعالی روح...
امام علی(ع) درباره این روز، فرموده‌اند: «اين، عيدِ كسى است كه خداوند، روزه او را پذيرفته و عبادتش را قبول كرده و هر روزى كه در آن، نافرمانی خداوند نشود، آن روز عيد است.»
روز اول شوال روزه داران ، پس از یک ماه روزه و تهجّد و عبادت، براى گرفتن پاداش الهى آماده مى شوند؛ لذا این روز، از سویى سبب شادى و سرور است، چراکه هر مسلمانى از انجام وظیفه الهى خوشحال و مسرور است؛ ولى از سویى، چون روز دریافت جوائز الهى است، انسان در حالت خوف و دلهره به سر مى برد از این که نمى داند اعمال یک ماهه او تا چه اندازه مورد قبول قرار گرفته است؟
امام باقر (علیه السلام) از رسول خدا (صلى الله علیه وآله) نقل کرده است که آن حضرت فرمود: هنگامى که روز اوّل شوّال فرا مى رسد، منادى ندا مى دهد: اى مؤمنان براى دریافت جوائز و پاداش هاى خود بشتابید! آنگاه امام (علیه السلام) فرمود: جایزه هاى خداوند مانند جایزه هاى پادشاهان نیست (یعنى جایزه او بسیار بزرگ و معنوى و قبولى طاعات و رضوان الهى است).
در پایان نیز تأکید فرمود: «روز اوّل شوال روز دریافت جایزه هاست!». (۱)
برای مطالعه بیشتر :
آداب و اعمال روز عید فطر ؛اول شوال
اوّل ؛ ذکر تکبیر :
ذکر این تکبیر : (اللّٰهُ أَکْبَرُ اللّٰهُ أَکْبَرُ لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَاللّٰهُ أَکْبَرُ اللّٰهُ أَکْبَرُ وَ لِلّٰهِ الْحَمْدُ، الْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَىٰ مَا هَدانا، وَلَهُ الشُّکْرُ عَلَىٰ مَا أَوْلانا.)، و بعد از نماز صبح و نماز عید فطر آن را بخواند.
دوم ؛ پرداخت زکات:
پیش از نماز عید، زکات فطره را جدا سازد؛ اگر دسترسى به مستحق دارد بپردازد و الاّ کنار بگذارد، براى هر نفر یک صاع (حدود سه کیلو) از گندم یا موادّ غذایى دیگر که در آن شهر غذاى غالب مردم محسوب مى شود.
زکات فطره واجب مؤکّد است و شرط قبولى روزه ماه رمضان است، و خداوند نیز در قرآن آن را مقدّم بر نماز (عید) شمرده است و مى فرماید: «(قَدْ اَفْلَحَ مَنْ تَزَکّى وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلّى) ; به یقین آن کس که زکات دهد و یاد پروردگارش را کند سپس نماز بخواند، رستگار است!».
سوم ؛ غسل کردن:
غسل کردن است و وقت آن به فرموده «شیخ طوسى» بعد از طلوع فجر است تا زمان بجا آوردن نماز عید. (۴)
قبل از غسل این دعا را بخواند:
اَللّهُمَّ اِیماناً بِـکَ، وَتَصْدیـقاً بِکِتابِکَ، وَاتِّباعَ سُنَّةِ نَبیِّکَ مُحَمَّد صَلَّى
خدایا بخاطر ایمان به تو و تصدیق کتاب تو و پیروى از روش پیغمبرت محمّد صلى
اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ.
الله علیه و آله.
آنگاه بسم اللّه بگوید و غسل کند. پس از پایان غسل بگوید:
اَللّـهُمَّ اجْعَلْهُ کَفّارَةً لِذُنُوبى، وَطَهِّرْ دینى، اَللّـهُمَّ اَذْهِبْ عَنِّى الدَّنَسَ. (۵)
خدایا قرارش ده کفاره گناهانم و دین و مذهبم را پاک گردان خدایا دور کن از من چرکى را.
چهارم، پوشیدن لباس نیکو:
به فرموده «شیخ طوسى» در این روز نیکوترین لباسش را بپوشد و خود را معطّر سازد و با وقار و سکینه به سمت مصلاّى عید حرکت کند. (۶)
پنجم ؛ افطار قبل نماز عید:
پیش از نماز عید، در ابتداى روز افطار کند، (۷) و بهتر آن است که افطارش با خرما باشد. (۸) «شیخ مفید» (رحمه الله) فرموده است: مستحبّ است مقدار کمى از تربت سیّد الشّهدا، امام حسین (علیه السلام) را تناول نماید که شفاى هر دردى است. (۹)
ششم : پس از طلوع آفتاب براى نماز عید حرکت کند (همان گونه که از رسول خدا (صلى الله علیه وآله) نقل شده است) (۱۰) و دعاهایى را که از طریق معصومین (علیهم السلام) وارد شده است، بخواند؛ از جمله آن که امام باقر (علیه السلام) فرمود: در عید فطر و عید قربان و جمعه وقتى که براى رفتن به نماز مهیّا شدى، این دعا را بخوان:
اَللّـهُمَّ مَنْ تَهَیَّأَ فى هذَا الْیَوْمِ اَوْ تَعَبَّأَ، اَوْ اَعَدَّ وَاسْتَعَدَّ لِوِفادَة اِلى مَخْلُوق.
خدایا هر که آماده شده در این روز یا مهیاو مستعد و مجهز گشته براى ورود به یکى از مخلوقاتت
رَجآءَ رِفْدِهِ وَنَوافِلِهِ، وَفَواضِلِهِ وَعَـطـایـاهُ، فَـاِنَّ اِلَـیْـکَ یـا سَیِّدى
به امید جایزه و صله و بهره هاو عطاهاى او ولى اى آقاى من
تَهْیِئَتى وَتَعْبِئَتى، وَاِعْدادى وَاسْتِعْدادى، رَجآءَ رِفْدِکَ وَجَوائِزِکَ.
تنها بسوى توست آمادگى و تهیه و استعداد و تجهیز من به امید جایزه
وَنَوافِلِکَ وَفَواضِلِکَ، وَفَضآئِلِکَ وَعَطایاکَ، وَقَدْ غَدَوْتُ اِلى عید مِنْ
و صله‌ها و بهره‌ها و بخشش‌ها و فضل‌ها و عطاهاى تو و بامداد کردم در عیدى
اَعْیادِ اُمَّةِ نَبیِّکَ، مُحَمَّد صَلَواتُ اللهِ عَلَیْهِ وَعَلى آلِهِ، وَ لَمْ اَفِدْ اِلَیْکَ الْیَوْمَ
از عیدهاى امت پیامبرت محمّد که درودهاى تو بر او و برآلش باد و البتّه ورود من نه به امید
بِعَمَل صالِح اَثِقُ بِهِ قَدَّمْتُهُ، وَلا تَوَجَّهْتُ بِمَخْلُوق اَمَّلْتُهُ، وَلکِنْ اَتَیْتُکَ
کردار شایسته اى است که بدان اطمینان داشته و پیشکش آورده باشم و نه این که به مخلوقى رو کرده و آرزومندش باشم بلکه با حال خضوع به درگاه تو آمده
خاضِعاً، مُقِرّاً بِذُنُوبى، وَ اِسآئَتى اِلى نَفْسى، فَیا عَظیمُ یا عَظیمُ یا عَظیمُ.
و معترف به گناه و بدى خود بر نفس خویشتنم پس اى خداى بزرگ........
اِغْفِرْ لِىَ الْعَظیمَ مِنْ ذُنُوبى، فَاِنَّهُ لایَغْفِرُ الذُّنُوبَ الْعِظامَ اِلاَّ اَنْتَ، یا لا اِلهَ
بیامرز بزرگ گناهانم را، زیرا نیامرزد گناهان بزرگ را جزتو اى که معبودى
اِلاَّ اَنْتَ، یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ. (۱۱)
جز تو نیست اى مهربانترین مهربانان.
هفتم: نماز عید. خواندن نماز عید در زمان ما مستحب است و آن دو رکعت است؛ در رکعت اوّل سوره حمد و سوره اعلى (یا هر سوره دیگرى که مایل باشد) بخواند و بعد از آن پنج تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر این قنوت را بخواند:
اَللّـهُمَّ اَهْلَ الْکِبْرِیآءِ وَ الْعَظَمَةِ، وَاَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ، وَ اَهْلَ الْعَفْوِ
خدایا اى اهل بزرگى و عظمت و اى شایسته بخشش و قدرت و سلطنت و اى شایسته عفو
وَ الرَّحْمَةِ، وَاَهْلَ التَّقْوى وَالْمَغْفِرَةِ، اَسْئَلُکَ بِحَقِّ هذَا الْیَومِ، اَلَّذى جَعَلْتَهُ
و رحمت و اى شایسته تقوا و آمرزش از تو خواهم به حق این روزى که قرارش دادى
لِلْمُسْلِمینَ عیداً، وَلِمُحَمَّد صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ذُخْراً]وَشَرَفاً وَمَزِیداً.
براى مسلمانان عید و براى محمّد صلى الله علیه و آله ذخیره و شرف و فزونى مقام
اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَاَنْ تُدْخِلَنى فى کُلِّ خَیْر اَدْخَلْتَ
که درود فرستى بر محمّد و آل محمّد و درآورى مرا در هر خیرى که درآوردى
فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد، وَاَنْ تُخْرِجَنى مِنْ کُلِّ سُوء اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً
در آن خیر محمّد و آل محمّد را و برونم آرى از هر بدى و شرى که برون آوردى از آن محمّد
وَ آلَ مُحَمَّد، صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمْ، اَللّـهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ خَیْرَ ما سَئَلَکَ
و آل محمّد را که درودهاى تو بر او و بر ایشان باد خدایا از تو خواهم بهترین چیزى را که درخواست کردند
مِنْهُ عِبادُکَ الصّالِحُونَ، وَاَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الصّالِحُونَ.
از تو بندگان شایسته ات و پناه برم به تو از آنچه پناه بردند ازآن بندگان شایسته ات.
(درصورت عدم توانایى براین قنوت، هرگونه قنوت دیگرى نیز مى تواند بخواند)
سپس تکبیر ششم را بگوید و به رکوع برود و بعد از رکوع و سجده، برخیزد و رکعت دوم را شروع کند؛ در رکعت دوم، بعد از سوره حمد، سوره والشّمس یا سوره دیگرى را بخواند؛ آنگاه چهار تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر همان قنوت را بخواند، سپس تکبیر پنجم را بگوید و به رکوع و سجود برود و نماز را تمام کند. (۱۲) بعد از نماز، تسبیحات حضرت زهرا (علی‌ها السلام) را بگوید (۱۳) و آنگاه دعاهایى که نقل شده است را بخواند که یکى از آن‌ها دعاى چهل و ششم «صحیفه سجّادیه» است.
مستحب است نماز عید، زیر آسمان باشد (۱۴) و بعد از نماز براى برادران دینى جهت قبولى اعمال دعا کند.
هشتم: دعاى ندبه را بخواند، که در بخش دعاهاى معروف (صفحه ۱۸۹) آمده است مرحوم محدّث قمى مى گوید: به فرموده «سیّد بن طاووس»، پس از دعا به سجده برود و بگوید:
اَعُوذُ بِکَ مِنْ نار حَرُّها لایُطْفى، وَجَدیدُها لایَبْلى، وَعَطْشانُها لایُرْوى *
پناه مى برم به تو از آتشى که حرارتش خاموش نشود و تازه اش کهنه نگردد و تشنه اش سیراب نشود
سپس گونه راست را بر محلّ سجده بگذارد و بگوید:
اِلهى لاتُقَلِّبْ وَجْهى فِى النّارِ بَعْدَ سُجُودى، وَتَعْفیرى لَکَ بِغَیْرِ مَنٍّ مِنّى عَلَیْکَ، بَلْ لَکَ الْمَنُّ عَلَىَّ
خدایا بدست آتش مسپار چهره ام را پس از سجده کردنم و بخاک مالیدنم آن را براى تو بدون این که منّتى بر تو داشته باشم بلکه تو بر من منّت دارى
آنگاه گونه چپ را بگذارد و بگوید:
اِرْحَمْ مَنْ اَسآءَ وَاقْتَرَفَ وَاسْتَکانَ وَاعْتَرَفَ
رحم کن کسى را که بد کرده و به نافرمانى دست زده و بیچاره گشته و اعتراف بدان‌ها دارد
سپس به حال سجده برگردد و بگوید:
اِنْ کُنْتُ بِئْسَ الْعَبْدُ، فَاَنْتَ نِعْمَ الرَّبُّ، عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ
اگر من بدبنده اى هستم پس تو خوب پروردگارى هستى بزرگ است گناه
عَبْدِکَ، فَلْیَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ یا کَریمُ.
بنده ات پس باید گذشت تو نیز نیکو باشد اى خداى کریم
در پایان صد مرتبه بگوید:
اَلْعَفْوَ الْعَفْوَ.
گذشت خواهم گذشت خواهم.
فضیلت روز عید فطر
پیامبر اکرم (ص):
در روایتی طولانی در فضیلت ماه رمضان، از پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده است:چون شب عید فطر-که شب جوائز نام دارد- فرا رسد، خداوند پاداش عمل کنندگان را بدون حساب و شمارش ببخشد.
و چون صبح روز عید فرا رسد خداوند فرشتگان را به همه ی شهر‌ها بفرستد. پس در زمین فرود آیند و سر کوچهها و گذر‌ها بایستند و [ با صدایى که آن را همهی آفریده هاى خدا جز جن و آدمیان میشنوند]گویند: اى امّت محمّد! به سوى پروردگار کریم [براى نماز عید]بیرون شوید که او پاداش فراوان دهد و گناهان بزرگ را بیامرزد. و، چون سوى محلّ برگزارى نماز عید روند خدا عزّ و جلّ به فرشتگان فرماید: اى فرشتگان من! مزد کارگر-، چون کار خود را انجام دهد- چیست؟ عرضه دارند: معبودا و سیدا! این که مزدش را کامل پرداخت کنی. خداوند عزّ و جلّ فرماید: شما را گواه مى گیرم که من پاداش روزهی رمضان و نمازشان را خشنودى و آمرزش خود از ایشان قرار دادم.
و، چون سوى محلّ برگزارى نماز عید روند خدا عزّ و جلّ به فرشتگان فرماید: اى فرشتگان من! مزد کارگر-، چون کار خود را انجام دهد- چیست؟ عرضه دارند: معبودا و سیدا! این که مزدش را کامل پرداخت کنی و خداوند [خطاب به بندگان خویش]مى فرماید: اى بندگان من! [هر چه مى خواهید]از من بخواهید که به عزت و جلال خودم سوگند که امروز در این اجتماع خویش، هر چه براى دنیا وآخرت خود بخواهید عطا مى کنم؛ و به عزت و جلال خودم سوگند تا وقتی که مرا مراقب خود بدانید [ و از من بترسید]شما را در پناه مى گیرم و نزد کسانى که در دوزخ جاودانند رسوایتان نسازم. باز گردید که آمرزیده شدید همانا مرا خشنود کردید و من از شما خشنود شدم. در ادامه میفرماید: پس فرشتگان به خاطرآنچه-که خداوند در روز عید فطر به این امت ارزانى فرموده است- شاد می شوند و به یکدیگر بشارت داده و تبریک گویند.
امام باقر (ع):
جابر از امام باقر علیه السّلام روایت کرده که آن حضرت فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود:، چون روز اول شوّال فرا مى رسد منادیى ندا مى کند: اى مۆمنان در این صبحگاه بشتابید براى جوائزتان. [که به پاداش عبادات رمضان میدهند]سپس فرمود: اى جابر جوائز خداوند متعال که مانند جوائز این پادشاهان نیست. آنگاه فرمود: امروز روز جائزه است. (من لا یحضره الفقیه ج۱ ص ۵۱۱ ح ۱۴۷۸) همانا خداوند عزّ و جلّ ماه رمضان را میدان مسابقه براى بندگان خود قرار داده است تا با طاعت و عبادت خود براى رسیدن به رضوان و خشنودى خداوند از یکدیگر پیشى بگیرند. پس گروهى در این میدان تاختند و به خشنودى الهى فائز شدند و عدّهاى دیگر عقب افتادند و تقصیر کردند و زیان دیدند.
امام حسن (ع):
امام حسن مجتبى علیه السّلام در روز عید فطر گروهى را دید که مشغول بازى و خنده بودند. پس در حالى که به آنان اشاره میکرد به اصحاب خویش فرمود:همانا خداوند عزّ و جلّ ماه رمضان را میدان مسابقه براى بندگان خود قرار داده است تا با طاعت و عبادت خود براى رسیدن به رضوان و خشنودى خداوند از یکدیگر پیشى بگیرند.
پس گروهى در این میدان تاختند و به خشنودى الهى فائز شدند و عدّهاى دیگر عقب افتادند و تقصیر کردند و زیان دیدند.» پس شگفتا و بسیار شگفتا از آنکه به خنده و بازى مشغول باشد در چنین روزى که نیکوکاران در این روز پاداش مى یابند و تقصیرکاران زیان مى بینند؛ و قسم به خدا که اگر حجاب از میان برخیزد و پرده کنار رود بىتردید و حتما نیکوکار مشغول نیکوکارى خود شود و بدکردار گرفتار زشتکارى خود باشد.
(من لا یحضره الفقیه ج۱ ص ۵۱۱ ح ۱۴۷۹)