جوشن کبیر دعایی منقول از پیامبر اکرم (ص) در ۱۰۰ بند، حاوی ۱۰۰۰ نام و صفت خداوند است. این دعا را جبرئیل به پیامبر اسلام (ص) در یکی از جنگ‌ها برای در امان بودن از آسیب‌های جنگ آموزش داد، مردم این دعای زیبا در شب های قدر می خوانند.
به گزارش گروه وبگردی خبرگزاری صدا و سیما ،در روایات برای این دعا فضیلت‌های متعددی ذکر شده است؛ از جمله در امان خدا بودن. در برخی روایات، به نوشتن این دعا بر روی کفن سفارش شده است. علامه مجلسی در زاد المعاد، براساس برخی روایات، خواندن این دعا را از اعمال شب‌های قدر ذکر کرده است.
جوشن کبیر از دعاهای مشهور و رایج میان شیعیان ایران است و معمولاً در مراسم شب‌های قدر به صورت گروهی خوانده می‌شود. شرح‌هایی بر دعای جوشن کبیر نوشته شده که مشهورترین آنها شرح ملا هادی سبزواری به نام شرح الاسماء است.
دعای جوشن کبیر ۱۰۰ بند یا فصل دارد و هر بند حاوی ۱۰ اسم از اسم‌های خداوند است[۷] و در مجموع هزار اسم خداوند در آن آمده است؛[۸] البته در بند ۵۵ این دعا یازده اسم ذکر شده است.[۹] ازاین‌رو، برخی دعا را شامل ۱۰۰۱ اسم دانسته‌اند.[۱۰] به گفته شیخ عباس قمی، اسم اعظم خدا نیز در این دعا است.[۱۱]
متن دعای جوشن کبیر با خط درست
صوت جوشن کبیر با صدای آقای مهدی سماواتی
به گفته کفعمی در پایان هر بند، این عبارت خوانده می‌شود: «سُبْحَانَک یا لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ خَلِّصْنَا مِنَ النَّارِ یا رَبِّ».[۱۲] در کتاب بلد الامین آمده که در ابتدای هر بند «بسم الله» و در پایان هر بند «سُبْحَانَک یا لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ خَلِّصْنَا مِنَ النَّارِ یا رَبِّ یا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکرَامِ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ» گفته شود.[۱۳]
علامه مجلسی در کتاب زاد المعاد در ابتدای هر فصل، خاصیتی برای آن بیان شده است، مثلاً برای بند ۳ گفته: «لطلب النصرة و سعة الرزق» و برای بند ۲۴: «لتنویر القلب و اقالة العثرات» و برای بند ۳۹: «لرفع الفقر».[۱۴]
در این دعا، بیشتر نام‌های خدا و تعبیرات دیگر از قرآن گرفته شده است[نیازمند منبع] و آنها به گونه‌ای در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند که علاوه بر مُسَجَّع و موزون بودن، در بیشتر موارد، اسماء و صفات از لحاظ حروف پایانی نیز یک شکل و مشابه‌اند.[۱۵]
تکرار بعضی صفات
شش صفت از صفات خداوند در این دعا دوبار تکرار شده‌اند:
«یا من لم یتخذ صاحبه و لا ولدا» در بندهای ۶۲ و ۸۴
«یا نافع» در بندهای ۹ و ۳۲
«یا من هو بمن رجاه کریم» در بندهای ۱۸ و ۹۶
«یا من هو بمن عصاه حلیم» در بندهای ۱۸ و ۹۶
«یا من فضله عمیم» در بندهای ۴۸ و ۹۸
«یا انیس من لا انیس له» در بندهای ۲۸ و ۵۹.[۱۶]
به احتمال این تکرارها ناشی از اشتباهات و تصحیف‌هایی است که توسط نسخه برداران نخستین رخ داده و در اسناد بعدی نیز تکرار شده است.[نیازمند منبع]
فضیلت
کتاب شرح الأسماء، شرح دعاء الجوشن الکبیر؛ تألیف ملاهادی سبزواری بنا بر روایتی، هر کس دعای جوشن کبیر را هنگام خروج از خانه بخواند، خدا او را حفظ می‌کند و ثواب بسیار به او می‌دهد و هرکس آن را بر کفنش بنویسد از عذاب قبر مصون می‌ماند و هرکس آن را اول ماه رمضان بخواند، خدا به او درک فضیلت شب قدر را روزی می‌دهد و هر کس آن را سه‌بار در این ماه بخواند، در طول زندگی‌اش در امان خدا قرار می‌گیرد و بهشت بر او واجب و آتش جهنم، حرام می‌شود.[۱۷] از امام حسین(ع) نقل شده که امام علی(ع) به او وصیت کرد که این دعا را حفظ کند و آن را بر کفنش بنویسد و به دیگران نیز تعلیم دهد.[۱۸]
به گفته علامه مجلسی در زاد المعاد، در برخی روایات نقل شده که این دعا در شب‌های قدر (۱۹، ۲۱ و ۲۳ رمضان) خوانده شود.[۱۹] شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان نیز به تبع علامه مجلسی، خواندن این دعا را یکی از اعمال شب‌های قدر ذکر کرده است.[۲۰]
جوشن کبیر از دعاهای مشهور میان شیعیان به ویژه شیعیان ایران است که غالباً در شب‌های قدر به صورت گروهی و فردی در مساجد و تکایا خوانده می‌شود. [۲۱]
شرح‌ها
عالمان شیعه بر دعای جوشن کبیر شرح‌هایی نوشته‌اند،[۲۲] مشهورترین شرح، شرح ملا هادی سبزواری است. این شرح رنگ و بویی عرفانی و فلسفی دارد. سبزواری براساس بندهای دعا، به اشعار فارسی و عربی استشهاد کرده و برای مباحث لغوی به کتاب قاموس اللغه فیروزآبادی بسیار مراجعه کرده است. او همچنین در موارد مختلف به اقتضای بحث، مباحث فلسفی، عرفانی و کلامی را طرح کرده است.[۲۳]
پانویس
مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۹۸.
مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۲-۳۹۷.
کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷-۲۶۰.
کفعمی، البلد الامین، ۱۴۱۸ق، ص۴۰۲-۴۱۱.
مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۲-۳۹۷.
قمی، مفاتیح الجنان، اسوه، ص۸۶.
کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷.
مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۴؛ قمی، مفاتیح الجنان،اسوه، ص۸۶.
کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۵۴.
اکبری بیرق، «جوشن کبیر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
قمی، مفاتیح الجنان،اسوه، ص۸۶.
کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷.
کفعمی، البلد الامین، ۱۴۱۸ق، ص۴۰۲.
نگاه کنید به: مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ۴۳۰-۴۴۲.
نگاه کنید به: کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷-۲۶۰.
نگاه کنید به: کفعمی، المصباح، ۱۳۲۱ش، ص۲۴۷-۲۶۰.
مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۳ و ۳۸۴؛ قمی، مفاتیح الجنان، اسوه، ص۸۶.
مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۳۸۴؛ قمی، مفتاتیح الجنان، اسوه، ص۸۶.
مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۱۲۷.
قمی، مفاتیح الجنان، اسوه، ص۸۶ و ۲۲۶.
اکبری بیرق، «جوشن کبیر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
رک: آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۶۶-۶۷، ج۵، ص۲۸۷، ج۱۳، ص۲۴۷-۲۴۸.
سبزواری، شرح الاسماء، ۱۳۷۵ش، ص۳۳.
منابع
آقا بزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۰۳ق.
اکبری بیرق، حسن، «جوشن کبیر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۹ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ فروردین ۱۴۰۱ش.
سبزواری، هادی بن مهدی(ملا هادی)، شرح الاسماء (شرح دعاءالجوشن الکبیر)، تهران، چاپ نجفقلی حبیبی، ۱۳۷۵ش.
قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، نشر اسوه، بی‌تا.
کفعمی، ابراهیم بن علی، البلدالامین و الدّرع الحصین، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح (جُنة الأمان الواقیة و جَنة الإیمان الباقیة)، قم، دار الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع)، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
مجلسی، محمد باقر، زاد المعاد-مفتاح الجنان، تحقیق علاءالدین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.