اول اردیبهشت ماه همزمان با سالروز تولد شیخ اجل سعدی شیرازی، در تقویم ملی ایرانیان یادروز سعدی نام گرفته است.
امسال با توجه به به همزمان شدن هفته بزرگداشت سعدی شیرازی با دهه پایانی ماه مبارک رمضان و شب‌های سراسر نور قدر، رویداد‌های این هفته با محور فرهنگ قرآنی در آموزه‌های سعدی در شیراز برگزارمی شود.
بسیاری از سخنان سعدی سرشار از آموزه‌های اخلاقی و دینی است می‌توان گفت، گلستان سعدی از ۱۰۲ آیه قرآن و هفتاد حدیث نبوی بهره‌گرفته است.
سعدی آموزه‌های قرآنی را در تربیت، پند، گفت‌وگوی حاکمان و پیشنهاد به هوشمندان استفاده می‌کند. حکایت‌های سعدی نشان می‌دهد که این شاعر ارزشمند با ترکیب فرهنگ ایرانی و معارف اسلامی، نبوغ شاعرانه و فضای شیراز توانسته آثاری بیافریند که تمام این عنصر‌ها در آن‌ها جاری و ساری باشد و شاید یکی از دلایل ماندگاری آثار وی بعد از ۷۰۰ سال همین باشد.
برای آنکه بدانیم سعدی کیست؟ جایگاه این شاعر گرانمایه در شعر و ادبیات پارسی کجاست و پرداختن به اندیشه‌های استاد سخن تا چه میزان به عنوان یک نیاز امروزی محسوس است مروری کوتاه می‌کنیم بر آنچه درباره افکار و آرا این شاعر گرانمایه بیان شده است:
بسیاری از دانشوران و سعدی شناسان توجه به آثار واخلاق سعدی و الهام‌گرفتن از شخصیت برجسته‌استادسخن را لازمه و ضرورت زندگی امروزی می‌دانندو معتقدند:توجه به آثار و اندیشه‌های شیخ اجل موجب بازشناسی فرهنگ غنی‌ایرانی می‌شود.
سعدی سفیر انسانیت، همبستگی و همزیستی است و برای گفت وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها با اشعار زیبای خود زمینه‌سازی کرده است. ازاین رو استاد سخن در اشعار خود به عالم معنویت، عرفان و فلسفه ورود کرده است و به بیان درد‌ها و مشکلات بشریت و ارائه راه حل پرداخته است.
تاثیر پذیری شاعران سرزمین‌های دیگر از شعر و ادبیات سعدی نیز موضوعی است که در پژوهش‌های مختلف به آن پرداخته شده است.
افراد اندیشمند و ادیبان بسیاری پیش از سعدی شیرازی ظهور کردند، اما تاثیر سعدی در عرصه اخلاق و ادبیات ایران و جهان اسلام بیش از همه بوده است.
شیخ اجل و دو کتاب گلستان و بوستان او در تار و پود اندیشه و فرهنگ ایرانیان رسوخ کرده است و با سپری شدن قرن‌ها از وفات وی همچنان به عنوان شخصیت تاثیرگذار بر شعر و ادبیات فارسی مطرح است.
بدون تردید زیبایی کلام و شیوایی او در نظم و نثر شهرت جهانی داشته و زبانزد همگان است. غزل‌سرایی سعدی در مورد اخلاق و عرفان، بسیار زیبا و جذاب است و تاکنون کسی نتوانسته تا این حد زیبا غزل بسراید. کتاب‌های این شاعر بزرگ به زبان‌های اروپایی هم ترجمه شده است؛ تا جایی که برخی معتقدند اروپا ادبیات فارسی را با اشعار سعدی شناختند. بد نیست بدانید یکی از زبان‌هایی که کتاب گلستان سعدی به آن ترجمه شده، فرانسوی است.
آثار سعدی
همه آثار سعدی که شامل شعر و نثر می‌شود، در کتابی به نام کلیات سعدی جمع‌آوری شده است؛ اما در این میان دو آثار او به نام‌های بوستان و گلستان در دو کتاب مستقل آمده‌اند. بوستان سعدی به نظم و گلستان او به نظم و نثر مسجع تالیف شده‌اند. جالب است بدانید که آثار سعدی بسیار روان و ساده نوشته شده و نکات دستوری در آثار او به صحیح‌ترین شکل ممکن رعایت شده است. در ادامه با معرفی کلیه آثار سعدی همراه شما هستیم.
بوستان یا سعدی نامه
بوستان اولین اثر سعدی بوده که تالیف آن در سال ۶۵۵ هجری قمری به پایان رسید. این کتاب که یکی از شاهکار‌های ادب فارسی به شمار می‌رود، در نسخه‌های قدیمی سعدی‌نامه نامیده می‌شد؛ اما بعد‌ها به بوستان تغییر پیدا کرد. سعدی، بوستان را در طی سفر‌های خود سرود و پس از بازگشت به وطن، آن را در اختیار دوستان خود قرار داد. بوستان به شعر نوشته شده و حدودا چهار هزار بیت شعر را شامل می‌شود. بوستان کتابی بر پایه اخلاق، تربیت، سیاست و اجتماع بوده و قالب شعری آن مثنوی است.
کتاب بوستان با یک مقدمه تقریبا طولانی آغاز شده و شامل ده فصل به نام‌های عدل، احسان، عشق، تواضع، رضا، ذکر، تربیت، شکر، توبه و مناجات و ختم کتاب می‌شود. جالب است بدانید که سعدی این اثر خود را به ابوبکر بن سعد زنگی تقدیم کرده است.
گلستان
یکی از تاثیرگذارترین کتاب‌های نثر در ادبیات فارسی را می‌توان گلستان دانست. سعدی این کتاب را در سال ۶۵۶ هجری قمری، یعنی یک سال پس از نگارش بوستان به تالیف درآورد. گلستان به نثر آهنگین و آمیخته با نظم نوشته شده و شامل هشت فصل به نام‌های سیرت پادشاهان، اخلاق درویشان، فضیلت قناعت، فوائد خاموشی، عشق و جوانی، ضعف و پیری، تاثیر تربیت و آداب صحبت است.
سعدی در این کتاب از پرداختن به تاریخ نگاری و تذکره نویسی پرهیز کرده و تمرکز خود را بر بیان امور مربوط به زندگی و منش اشخاص گذاشته است. خالی از لطف نیست که بدانید در گلستان اوضاع فرهنگی و اجتماعی زندگی مردم آن زمان به زیبایی هرچه تمام‌تر به تصویر کشیده است، بنابراین اگر به آشنایی با زندگی مردم آن زمان علاقه‌مند هستید، حتما گلستان سعدی را بخوانید، همچنین حکایت‌های کوتاه و بلند بسیاری در این کتاب نوشته شده که خواندن هر یک از آن‌ها تجربه‌ای جدید را مقابل چشمان شما رقم خواهد زد.
گلستان تقریبا به زبان عامیانه و ساده نوشته شده و در آن از کلمات پیچیده و دشوار استفاده نشده است؛ بنابراین اکثر قسمت‌های آن به‌سادگی قابل فهم است. جالب است بدانید که گلستان یکی از نخستین کتاب‌های فارسی است که با استفاده از ماشین چاپ منتشر شد. این کتاب اولین بار در سال ۱۸۲۴ میلادی در تبریز به چاپ رسید. گلستان، تقدیمی سعدی به سعد بن ابوبکر بن سعدی زنگی است. از دیگر آثار سعدی که به نثر نوشته شده است، می‌توان به مجالس پنجگانه، رساله عقل و عشق و نصیحه الملوک اشاره کرد.
غزلیات
غزلیات سعدی به مجموعه شعر‌هایی گفته می‌شود که سعدی در قالب غزل سروده است. سعدی حدود ۷۰۰ غزل دارد که در آن‌ها به زبان سنایی و انوری توجه ویژه‌ای داشته است. بیشتر غزل‌های سعدی بر پایه عشق سروده شده و غزل‌های عاشقانه‌اش تا پایان عاشقه باقی می‌ماند؛ در صورتی که این ویژگی در شاعران کمی دیده می‌شود. سعدی علاوه بر غزل‌های عاشقانه، غزل‌های عارفانه و پندآموز زیادی هم سروده است که بسیار زیبا و قابل تامل هستند.
در حالت کلی، غزلیات سعدی در چهار کتاب به نام‌های طیبات، بدایع، خواتیم و غزلیات قدیم جمع‌آوری شده است. سعدی غزلیات قدیم را در دوران جوانی سروده که سرشار از شور و شعف است. دوران میانسالی او به سرودن بدایع و طیبات گذشت و خواتیم مربوط به دوران کهنسالی این شاعر بزرگ است. بهتر است بدانید که طیبات و بدایع از نظر هنری نسبت به دو کتاب دیگر برتری دارد.
نصیحه الملوک
محتوای این اثر سعدی در محوریت پند و اخلاق و چندین رساله دیگر به نثر در موضوعات مختلف است.
مجالس پنجگانه
مجالس پنجگانه سعدی به نثر است و به خطابه‌ها و سخنرانی‌های او اطلاق می‌شود. محتوای این اثر سعدی به نصحیت و ارشاد مربوط می‌شود؛ اما از نظر نویسندگی سطح بسیار پایین‌تری از گلستان دارد.
از اشعار معروف سعدی شیرازی را می‌خوانیم:
از هر چه می‌رود سخن دوست خوش ترست
پیغام آشنا نفس روح پرورست
هرگز وجود حاضر غایب شنیده‌ای
من در میان جمع و دلم جای دیگرست
شاهد که در میان نبود شمع گو بمیر.
چون هست اگر چراغ نباشد منورست
ابنای روزگار به صحرا روند و باغ
صحرا و باغ زنده دلان کوی دلبرست
جان می‌روم که در قدم اندازمش ز شوق
درمانده‌ام هنوز که نزلی محقرست
کاش آن به خشم رفته ما آشتی کنان
باز آمدی که دیده مشتاق بر درست
جانا دلم چو عود بر آتش بسوختی
وین دم که می‌زنم ز غمت دود مجمرست
شب‌های بی توام شب گورست در خیال
ور بی تو بامداد کنم روز محشرست
گیسوت عنبرینه گردن تمام بود
معشوق خوبروی چه محتاج زیورست
سعدی خیال بیهده بستی امید وصل
هجرت بکشت و وصل هنوزت مصورست
زنهار از این امید درازت که در دلست
هیهات از این خیال محالت که در سرست