جهاد دانشگاهی با تلاش محققان خود در زمینه‌های مختلف دستاوردهای موفق را برای تحقق اهداف توسعه اقتصاد دانش بنیان داشته است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، رهبر معظم انقلاب سال ۱۴۰۱ را به عنوان سال تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نامگذاری کرده‌اند. ایشان در سخنرانی زنده و تلویزیونی در نخستین روز از سال ۱۴۰۱، در تبیین شعار سال جدید، تنها راه دستیابی به پیشرفت عادلانه و حل مشکل فقر را حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان عنوان کردند.
رهبر انقلاب اسلامی با تأکید بر اینکه تنها راه رسیدن به رشد اقتصادی، حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان است، افزودند: منظور از اقتصاد دانش‌بنیان، نگاه علمی و فناورانه به تولید در همه عرصه‌ها است که نتیجه آن، کاهش هزینه‌های تولید، افزایش بهره‌وری، ارتقای کیفیت محصولات، رقابت‌پذیر شدن تولیدات در بازارهای جهانی و کاهش قیمت تمام‌شده محصولات در داخل خواهد بود.
یکی از محورهایی که مقام معظم رهبری در پیام نخستین روز از سال ۱۴۰۱ به آن اشاره داشتند، ضرورت توجه به حوزه کشاورزی بود.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به عقب‌تر بودن بعضی از بخش‌های تولید همچون کشاورزی از ویژگی‌های دانش‌بنیان افزودند: مسئله کشاورزی و دامداری بسیار مهم است و کشور باید در محصولات پایه غذایی همچون گندم، جو، ذرت، خوراک دام و دانه‌های روغنی به امنیت کامل و خودکفایی لازم دست پیدا کند.
ایشان دستیابی به این هدف را با توجه به وسعت سرزمینی و فراوانی دشت‌های حاصلخیز در کشور ممکن دانستند و گفتند: متأسفانه بخش کشاورزی جزو وابسته‌ترین بخش‌های کشور به واردات است که این وضع حتماً باید تعدیل شود.
ایشان تصریح کردند، بخش کشاورزی از تولید دانش بنیان دورتر از بخش‌های صنعت و خدمات است. با به کارگیری دانش در کشاورزی، می‌توان در زمینه آبیاری نوین، اصلاح بذر و بهره‌وری بیشتری از آب و خاک حرکت کرد تا در نتیجه امنیت غذایی کشور حاصل شود و درآمد کشاورزان افزایش یابد. معضل کمبود آب را هم می‌توان حل کرد.
از سویی دیگر، جهاد دانشگاهی که از نهادهای مولود انقلاب اسلامی است، همواره تلاش کرده است تا با حرکت جهادی جهادگران پرتلاش خود، در جهت رفع نیازهای مردم و کشور گام بردارد. از جمله حوزه‌هایی که جهاد دانشگاهی حضور و عملکرد موفقی در آنها داشته است، حوزه کشاورزی و دامداری است. تأکید مقام معظم رهبری بر ضرورت دانش‌بنیان شدن حوزه‌های کشاورزی و دامداری، بهانه‌ای شد تا برخی از طرح‌های فناورانه جهاد دانشگاهی در این حوزه‌ها را مرور کنیم.
ورود به حوزه راهبردی بذر هیبرید
ایران پنجمین یا ششمین کشور از لحاظ تولید سبزی و صیفی در جهان است، اما متأسفانه سالانه میلیون‌ها دلار به واردات بذر هیبرید اختصاص پیدا می‌کند.
دکتر الیاس آریاکیا، مدیر بانک گیاهی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران و مسئول طرح فناورانه بذر هیبرید جهاد دانشگاهی، با اشاره به موضوع وارداتی بودن بذر هیبرید تأکید کرد: مشکلات زیادی در بخش صیفی و سبزی در کشور داریم. ایران پنجمین یا ششمین کشور از لحاظ تولید سبزی و صیفی در جهان است، اما متأسفانه سالانه میلیون‌ها دلار به واردات بذر هیبرید اختصاص پیدا می‌کند و بر طبق آخرین گزارش‌ها ۹۸ بذر صیفی و سبزی کشور، وارداتی هستند. وابستگی خارجی در این زمینه بسیار بالا است و تصور کنید روزی را که از موضوع بذر به عنوان تهدیدی و فشاری برای کشور استفاده کنند. بذر هیبرید را با قیمت گران از خارج وارد می‌کنیم و محصول را با قیمت ارزان صادر کرده و می‌فروشیم. در حالی که باید بتوانیم بذر هیبرید را در داخل کشور تولید و با هزینه ارزان، تکثیر کنیم و محصولات تولیدی را با قیمت مناسب بفروشیم.
اما تفاوت بذر بومی با بذر هیبرید چیست؟ بذر بومی به بذری گفته می‌شود که کشاورز هر سال از محصول برداشت‌شده، مقداری بذر گرفته و برای سال بعد مورد استفاده قرار می‌دهد. این نوع بذر از عملکرد پایین‌تری برخوردار بوده و به آفات و بیماری‌ها حساس می باشد. در مقابل، بذر هیبرید وجود دارد که نسبت به آفات و بیماری‌ها مقاوم تر بوده و از عملکرد بهتری برخوردار است.
بذر هیبرید از فرایند اصلاح به‌دست می‌آید؛ یعنی بهترین رقم‌ها انتخاب شده و هیچ‌گونه دستکاری ژنتیکی صورت نمی‌گیرد. این فرایند، اصلاح کلاسیک است، یعنی گیاهی با گیاه دیگر تلاقی داده شده، ژن‌ها ارزیابی، ویژگی‌ها و صفات برتر پدر و مادری انتخاب می‌شوند و در نهایت هیچ ژنی تغییر داده نمی‌شود.
تولید بذر هیبرید یکی از طرح‌های فناورانه جهاد دانشگاهی محسوب می‌شود که از ۵ سال قبل آغاز شده و تاکنون چهار بذر هیبریدی خیار، گوجه، فلفل و بذر کاهو تولید شده و چهار بذر جدید نیز در دستور کار قرار دارد. تولید بذر هیبرید در داخل کشور علاوه بر جلوگیری از خروج میلیون‌ها دلار ارز برای واردات این بذرها، از جنبه دیگر هم بسیار حائز اهمیت است که باید مورد توجه قرار بگیرد. با واردات بذر هیبرید از خارج، نمونه‌های ژرم پلاسمی بومی و محلی که در نقاط مختلف کشور کشت می‌شوند، به مرور زمان فراموش خواهند شد و نمونه‌های وارداتی به دلیل عملکرد بهتر، جایگزین آنها خواهند شد.
توانایی انتقال فناوری آب شیرین‌کن‌ها
یکی دیگر از مواردی که مقام معظم رهبری در پیام نوروزی خود به آن اشاره داشتند، استفاده از ظرفیت دانش‌بنیان‌ها برای حل معضل کمبود آب است.
دکتر حمیدرضا طیبی، رئیس جهاد دانشگاهی با اشاره به توانمندی این نهاد در حوزه تولید آب شیرین‌کن‌ها گفت: آب شیرین‌کن‌ها از گذشته، موضوع بسیار مهمی برای جهاد دانشگاهی بوده است، اما چندان مورد حمایت قرار نگرفته است. در بحث آب شیرین‌کن‌ها به بخش‌های مختلف خصوصی و غیرخصوصی مجوز تولید داده می‌شود. معتقدیم اگر سه یا چهار مجوز را کنار هم بگذاریم و از یک شرکت بزرگ خریداری کنیم، می‌توانیم امتیاز انتقال فناوری را از آنها بگیریم.
دکتر طیبی تأکید کرد: با توجه به ایجاد خطوط تولید آب در شرق و مرکز کشور، فرصت بسیار خوبی برای توسعه و انتقال این فناوری در کشور وجود دارد. درحال حاضر بخشی از فناوری‌های مورد نیاز تلمبه‌خانه‌ها را تأمین می‌کنیم، اما هنوز کار جدی در زمینه آب شیرین‌کن‌ها صورت نگرفته است. اعلام آمادگی می‌کنیم که می‌توانیم مدیریت تولید آب شیرین‌کن‌ها در داخل و همچنین انتقال فناوری در داخل را برعهده بگیریم، البته این مأموریت باید به جهاد دانشگاهی واگذار شود.
تلاش در جهت خودکفایی در تولید محصولات لبنی و گوشت
از جمله فعالیت‌های قابل توجه پژوهشگاه ابن‌سینا جهاد دانشگاهی، "به‌نژادی گاوها با هدف خودکفایی در تولید محصولات لبنی و گوشت" است.
دکتر ابوالفضل شیرازی، مدیر گروه پژوهشی جنین‌شناسی و آندرولوژی پژوهشگاه ابن‌سینا در این خصوص گفت: با توجه به تجربه و دانش فنی که در بومی‌سازی این فناوری کسب کرده بودیم، تصمیم گرفتیم که از این مجموعه فناوری‌ها به صورت کاربردی در جهت رفع نیازهای کشور در حوزه فرآورده‌های لبنی، در درجه اول شیر و سپس سایر مشتقات آن، به‌ویژه بحث شیر با چربی بالا برای تولید کره، همچنین تولید دام‌های دو منظوره (شیری- گوشتی)، استفاده کنیم.
دکتر شیرازی تأکید کرد: با هدف توسعه صنعت دامپروری کشور می‌توان برای افزایش تولید گوشت از نژادهای گوشتی خصوصاً گاوهای نری که از سرعت رشد و وزن بالاتری برخوردار هستند، استفاده کرد. در زمینه تولید شیر و شیر با چربی بالا نیز می‌توان از جنین‌های تعیین جنسیت شده ماده مربوط به نژاد جرزی استفاده نمود. بدین ترتیب در یک بازه زمانی مشخص، می‌توان به گله‌ای یک دست از یک نژاد خاص (شیری- گوشتی یا دو منظوره) دست یافت. در ادامه فعالیت در این حوزه قصد داریم روی گاومیش، شتر و همینطور اسب کار کنیم. البته تمرکز اصلی بیشتر در حوزه گاو، گاومیش و شتر است. این انتظار از جهاد دانشگاهی وجود دارد که در بحث اقتصاد صنعت دامپروری به شکل عام و نه صرفاً برای گاوداری‌های صنعتی فعالیت کند؛ یعنی حتی بحث مناطق روستایی با تعداد محدود دام (چند رأس گاو و گاومیش یا چند نفر شتر) را هم مدنظر داشته باشد.
مواردی که به آن اشاره شد، گوشه‌هایی از تلاش ارزشمند جهادگران جهاد دانشگاهی است. دکتر طیبی در پیام نوروزی خود به مناسبت آغاز سال۱۴۰۱ با این نکته اشاره داشت که جهاد دانشگاهی با توجه به دستاوردهایی که تا به حال داشته و توانمندی در دستیابی به دستاوردهای بسیار ارزنده در سال پیش رو و سال‌های آینده، می‌تواند نقش بسیار مهمی در تحقق اقتصاد دانش بنیان در کشور داشته باشد.
توسعه فعالیت‌های علمی و فناورانه با هدف تحقق اقتصاد دانش بنیان، یکی از ۴ زمینه اصلی فعالیت جهاد دانشگاهی است و دستاوردهای موفق این بخش، توانمندی بالای متخصصان و پژوهشگران این نهاد مولود انقلاب اسلامی را نشان می‌دهد. جهاد دانشگاهی همواره از حمایت‌های مقام معظم رهبری، همراهی و پشتیبانی دولت و مجلس برخوردار بوده است و این نهاد، آمادگی خود را برای کمک همه‌جانبه به دولت جهت حل مشکلات کشور اعلام کرده است.
امید است در سال جدید که به عنوان«تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نامگذاری شده است، در سایه اعتماد به توان داخلی، شاهد رشد، پیشرفت و شکوفایی همه‌جانبه ایران اسلامی باشیم.