آداب نوروز در میان مردمان آذربایجان غربی / سفر به سرزمین ادیان و اقوام

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکزآذربایجان غربی، هر چند در رهگذر زمان آداب و رسوم نوروزی مردم این منطقه یا رنگ باخته، یا دچار تغییر و تحول شده حتی برخی از آنها نیز در دست فراموشی است اما هنوز در برخی از مناطق می توان این آیین های ناب و کهن را به نظاره نشست.

گردگیری و خانه تکانی

در آذربایجان غربی از اواسط اسفندماه، خانه‌ها گرد و غبار یک ساله را با آیین خانه تکانی از رخسار می‌زدایند و رنگ و بوی تازه‌ای می‌گیرند وسعت این رسم که در منطقه به "هیس آلماق" موسوم است آن چنان در یکی دو هفته مانده به عید بیشتر می شود که گاهی مشکل کمبود و قطع آب آشامیدنی شهری را در پی می‌آورد.

اسفند ماه یا بایرام آیئی ماه خانه تکانی زنان آذربایجان غربی

مردم آذربایجان غربی هنوز هم اسفندماه را با عنوان بایرام آیئی " ماه عید" می‌خوانند و مطابق سنت‌های کهن و قدیمی مردم آذربایجان غربی هفته اول اسفند ماه را "چیله قووان" یعنی هفته‌ای که چله زمستان را فراری می‌دهد یا یالانچی چارشنبه "چهارشنبه دروغین" می‌نامیدند و با آیین‌هایی اتمام فصل زمستان را جشن می‌گرفتند.

گستردن سفره هفت سین

یکی دیگر از آیین های نوروزی که پیشینه بسیار کهن داشته و تا به امروز نیز به حیات خود ادامه داده است، گسترش سفره هفت سین است. البته علت این که چرا باید هفت شی که با حرف سین شروع می شوند در این سفره گذاشت به درستی معلوم نیست آنچه معلوم است این که عدد هفت یکی از اعداد مقدس و مورد احترام ایرانیان کهن بوده است.

با این اوصاف گستردن سفره هفت سین در میان مردم آذربایجان غربی خصوصا در روستاها آن طور که امروز رواج یافته، معمول نبوده و تنها به باز کردن سفره عید اکتفا می شده است.

از دیگر رسوم درست کردن سبزه عید نوروز است که کدبانوان شهری و روستایی آذربایجان از چند روز مانده به پایان سال دانه های گندم، عدس و ... را در ظرفی خیس می کنند و روی آن پارچه نازکی می کشند و هر از گاه روی آن آب می پاشند تا دانه ها اندک اندک جوانه زنند و سبز شوند. برخی از زنان با سلیقه نیز، این کار را با بذر بر روی کوزه های سفالی انجام می دهند، که پس از چند روز با جوانه زدن و ریشه دواندن سبزه ها، کوزه شکل سبز و زیبایی به خود می گیرد.

یمیش سوفراسی آماده پذیرایی از مهمانان نوروز

در گذشته خانواده های آذربایجانی سفره سفید پارچه ای به نام " بایرام سوفراسی" سفره عید یا " یمیش سوفراسی" سفره خوراکی را در اتاق مهمان پهن می کردند و هر مهمانی که از راه می رسید پای آن می نشست و صاحبخانه از آنها پذیرایی می کرد. این سفره در واقع هم سفره پذیرایی بود و هم سفره هفت سین، اما به شکل محلی و قدیمی که بسان امروز از تشریفات مواد آن خبری نبود.

زنان با سلیقه سفره عید را که پارچه ای چهارگوش مربع یا مستطیل بود با استفاده از نخ های رنگین، گل بوته هایی در چهار گوشه آن سوزن دوزی می کردند و ملزومات سفره را به شکل زیبایی روی آن می چیدند و پای همین سفره از مهمانان پذیرایی می کردند.

معمولا در این گونه مجالس بزرگترها در بالا و صدر مجلس و کودکان در پایین سفره می نشستند و مقابل هر دو نفر هم یک بشقاب گذاشته می شد، این نکته گفتنی است که محتویات این سفره حدودا تا پنجاه سال پیش (دهه ۳۰) به غیر از سفره هفت سین به سبک امروزی بود که در سطور پیش از آن یاد شد.

معمولا در سفره های عید قدیمی و سنتی تنقلاتی مانند نخود، کشمش، مغز بادام و گردو، شیرینی های رنگین، شیرینی نعناعی، سنجد، خرما، انجیر، انار، سیب، " قیزیل ئوزوم" انگور سرخ، ترشی خربزه یا ترشی انگور، شیرینی کوکه، حلوای خانگی و همچنین موادی مانند: سجوق، سماق، سیر، سکه، لپه، برنج، بلغور و سبزه را به عنوان سفره هفت سین در کنار اقلام یاد شده بالا می گذاشتند، سبزه را معمولا از پخله" باقلا" یا گندم و در برخی خانواده از سنب و... تهیه می کردند.

زیارت اهل قبور و شهدا

مردم آذربایجان به یکسری رسم و رسوم مذهبی در اعیاد مختلف بسیار علاقه مند هستند و برایشان اهمیت دارد که شادی های خود را با اهل قبور سهیم شوند به همین خاطر در مناسبت های مختلف مخصوصاً عید نوروز اقدام به زیارت اهل قبور کرده و با پخش و توزیع نذری و قرائت فاتحه این رسم را به خوبی به جا می آورند چرا که بر این باورند ارواح مردگان همیشه در ایام مهم چشم به راه شان میباشند و طلب دعا و احسان از بازماندگان خود دارند.

در اعتقادات مسلمانان آذربایجان غربی آخرین روز از سال عارافات آخشامه معرفی شده است که همانطورکه پیش از این اشاره شد در این روز به زیارت اهل قبور می روند و سنگ قبر ها را شسته و گلاب پاشی می کنند و سوره جمعه و فاتحه می خوانند‌.

تحویل سال و دید و بازدید

مردم آذربایجان غربی با نزدیک شدن به زمان تحویل سال خود را با غسل مستحبی برای سال نو تطهیر می کنند و بزرگ خانواده با همراهی همسر و فرزندانش بر سر سفره عید مینشیند و سوره هایی از قرآن مجید را تلاوت کرده و بر تنگ ماهی فوت می کند و بر این باورند که هر گاه ماهی سرخ داخل تنگ وارونه شد نشان دهنده تحویل سال می باشد.

زمانی که سال نو تحویل شد دعای تحویل سال «یا مقلب القلوب و الابصار، یا مدبر اللیل و النهار، یا محول الحول و الاحوال، حول حالنا الی احسن الحال» توسط یک به یک اعضای خانواده خوانده می شود و سپس اولین روبوسی ها و تبریک های نوروز از پای همین سفره هفت سین خانواده با این جمله "بایرامین موبارک اولسون" شروع شده و به این جمله "سنینده بایرامین موبارک اولسون، یوز بله بایراملار گوره سن" ختم می شود.

آداب و رسوم سیزده بدر در آذربایجان

سیزده به در یکی دیگر از آداب و رسوم مهم ایام عید نوروز می باشد که مردم در این روز ساعاتی را به بیرون رفته و دل به طبیعت می‌سپارند. قدیمی ترین رسمی که با وجود گذشت سال ها هنوز هم که هنوز است برای مردم ایران بسیار با اهمیت است چراکه باورها و عقاید مختلفی در شکل‌گیری این روز دخیل بوده است.

بنابراین تا روز 12 فروردین ماه کم‌کم بازدیدهای نوروزی رو به اتمام می گیرد خانواده ها خود را برای مراسم سیزده به در طبیعت گردی و همچنین پی بردن به عظمت و خلقت خداوند آماده می کنند.

جالب است بدانید که در بین ساکنان شهرهای این استان مخصوصاً گیس سفیدان و پیرمردان یک باوری وجود دارد آنهم اینکه درختان بید در لحظه تحویل سال سر تعظیم فرود می آورند و آب ها بند آمده و از حرکت باز می ایستند و هر کسی که شاهد این اتفاق بود هر نیت و آرزویی که داشته باشد بی شک در نزد خدا برآورده خواهد شد.

نویسنده و خبرنگار : صمد اسمعیلی