رسم کهن از گذشته های دور/چهارشنبه آخرسال درآذربایجان غربی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز آذربایجان غربی، با پایان فصل زمستان، در آخرین روزهای سال و آمادگی برای ورود به سال جدید، مردم هر منطقه و استانی با رسم و رسوم خود به پیشواز نوروز می‌روند که مردم آذربایجان غربی هم مانند سایر مناطق آیینی خاص برای پایان سال و پیشواز از سال نو دارند. یکی از این میراث‌های ماندگار این خطه آیین‌های مربوط به چهارشنبه‌های آخر ماه سال است.

این آیین خاص و سنتهاست که مراسمی نظیر نوروز را ماندگار کرده و خاطرات خوشی از این ایام برای مردم رقم زده است.

نوروز جشنهای باستانی بسیاری برای استقبال از بهار داشته، آئین های خجسته‌ای که از دیرباز تاکنون، ایرانیان را در هر نسلی، آئینی، مذهبی و از هر قومیتی، خارج از محدوده زمان و مکان به هم پیوند داده است.

رنگین کمان ادیان و اقوام

آذربایجان غربی ، رنگین کمان و سرزمین اقوام و ادیان است، به طوریکه هریک از این اقوام و فرهنگ‌ها به‌نحوى در هم تأثیر گذاشته و آیین‌ها و سنت‌های ویژه‌ای را خلق کرده اند.

در این میان آذربایجان با داشتن تنوع فرهنگی کم نظیر در غرب سرزمین ماد باستان قرار دارد، مردم این خطه از ایران آداب و مراسم گوناگونی را پایه گذاری کردند که اکثر این مراسم در طول چند هزار سال سینه به سینه حفظ شده و امروزه برای مردمان منطقه به یادگار گذاشته شده است.

چهارشنبه‌سوری نام جشنی باستانی و برگرفته از آیین زرتشتی است که ایرانیان از ۱۷۰۰ سال پیش از میلاد تاکنون در آخرین شب چهارشنبه یعنی سه شنبه شب هر سال، آن را با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن و برپایی مراسمات خاصی برگزار می‌کنند و معتقدند که چهارشنبه سوری نوید رسیدن بهار و تازه شدن طبیعت را می‌دهد.

چهارشنبه سوری به رسم خطه "آذربایجان"

در گذشته آذربایجان، چهارشنبه هفته دوم اسفند ماه موسم به "کوله چارشنبه” یعنی چهارشنبه کوتاه بود و سومین چهارشنبه نیز "موشتولوقچی چارشنبه "چهارشنبه پیام آور” یا قره چارشنبه "چهارشنبه سیاه یا بزرگ” یا "خبرچی چارشنبه” نام داشت.

با فرا رسیدن ماه اسفند تکم گردان‌ها برای نوید دادن نوروز با پوشیدن لباس سنتی و به دست گرفتن سینی بزرگ که حاوی سیب، حنا، شمع، نبات، سبزه، آجیل و سکه است در کوچه و محله‌ها می‌چرخیدند و اشعاری را در رابطه با نوروز می‌خواندند و با اجرای رقص محلی شادی را به مردم به ارمغان می‌آوردند و مردم نیز هدایایی به آن‌ها می‌دادند.

در چهارشنبه آخر سال مردم با روشن کردن آتش در کوچه و محله‌ها شادی وسرور می‌کردند و دختران دم بخت با پریدن از روی آتش اشعاری را از قبیل: (بختم آچل چارشنبه) می‌خواندند.

شال اندازی یکی دیگر از آداب چهارشنبه سوری در آذربایجان غربی است به این ترتیب که بعد از مراسم آتش افروختن، جوانان بر بام خویشان و همسایگان رفته و دستمالی را از پنجره و در روستا‌ها از روزن بام‌ها به درون آویزان می‌کردند و صاحبخانه تعدادی گردو، بادام و یا تخم مرغ رنگ کرده به دستمال می‌بست و می‌گفت: چک الله مطلبین وئرسین (انشالله به آرزوی خود می‌رسی).

همسر گزینی به رسم گذشتگان

از مراسم بسیار قدیم آخرین چهارشنبه سال، مراسم بخت گشایی بود، هرچند که امروزه همسرگزینی با روش‌های مدرن و تلفنی و اینترنتی و سایر شیوه‌ها مرسوم شده است، اما یادآوری این سنت خالی از لطف نیست.

مراسم بخت گشایی شامل گره زدن دستمال یا چارقد بود بدین ترتیب که دختران دم بخت گرهی به دستمال یا چارقد خود می‌زدند و از اولین رهگذر می‌خواستند تا به امید باز شدن گره از کارشان، گره را بگشاید.

 قاشق‌زنی یا بیللی بللی

در این رسم دختران و پسران جوان قاشق بدست یا با آویزان کردن شال از پشت بام برای آنکه شناخته نشوند چادری بر سر و روی خود می‌کشیدند و به در خانه دوستان و همسایگان خود می‌رفتند و با در آوردن صدای قاشق‌ها صاحب‌خانه را از حضور خود با خبر کرده و او را به در خانه می‌کشاندند که بر طبق رسم صاحب‌خانه کاسه‌های آن‌ها را از آجیل چهارشنبه‌سوری، شیرینی، شکلات، نقل و پول پر می‌کرد.

فال گوش ایستادن یکی از رسم‌های چهارشنبه‌سوری است که در آن دختران جوان نیت کرده و پشت دراتاق ایستاده و به سخنان اهل خانواده گوش می‌دهند سپس با تفسیر این سخنان پاسخ نیت خود را می‌گیرند و به همین خاطر معمولا بزرگان خانواده تأکید می‌کردند که همه اعضای خانواده در این شب سخنان خوب و خوش یمن بگویند.

کوزه شکنی دور ریخت بدی ها

کوزه‌های کهنه را از روی پشت بام‌ها بر زمین می‌اندازند و به جای آن، کوزه نو می‌خرند و معتقدند که نحسی سال با شکستن کوزه از آن‌ها دور می‌شود و و می‌گفتند:درد و بلای ما بـِرَه توی کوزه و بـِرَه توی کوچه.

بایاتی های مخصوص آذربایجانی در شب چهارشنبه سوری

در این شب معمولا خانواده‌ها به منزل بزرگان فامیل می‌روند و به خوردن آجیل و خواندن ابیات آذری که به آن بایاتی می‌گویند سرگرم می‌شوند.

آجیل شیرین که مخصوص چهارشنبه سوری هست باید از هفت نوع خوراکی تهیه شود که این هفت نوع خوراکی می‌تواند از بین انجیر، کشمش، مویز، خرما، توت خشک، فندق، بادام، گردو، سنجد، نخودچی، آب نبات، تخمه بدون نمک، باسلق، برنجک (برنج بوداده) برگه هلو، برگه زردآلو و گندم برشته باشد و کسی که مرادی و حاجتی دارد، باید تقسیم آجیل را به عهده بگیرد تا مرادش برآورده شود.

نوعروسان در انتظار خنچه چهارشنبه سوری

یکی دیگر از مراسم در چهارشنبه سوری فرستادن خنچه‌ای از هدایا به همراه نقل وشیرینی و آیینه برای تازه عروس‌ها است، در این روز خانواده داماد و فامیل‌های آنان هدایایی رنگارنگ را به خانه تازه عروس فرستاده و این روز را جشن می‌گرفتند، ولی متاسفانه طی دهه اخیر با به فراموشی سپرده شدن این رسوم، این روز به موعد شادی جوانان و دلهره خانواده‌ها تبدیل شده است.

واما فردای چهارشنبه سوری

رفتن سر چشمه نیز از دیگر مراسم این روز است که در روستا‌ها هنوز هم سپیده دم این روز زنان و دختران کوزه به دست سر چشمه رفته و کوزه‌های خود را پر از آب کرده و به خانه می‌آوردند و اندکی از آن آب را برحیاط خانه می‌پاشند تا سال پربرکت و خوبی را داشته باشند.

مردم و جوانان باید با روی آوردن به رسوم اصیل و صحیح و پرهیز از انجام کارهای خطرناک، چهارشنبه سوری با نشاط و شادی را برای خود و اطرافیان ایجاد کنند.