اگرچه شاید در ظاهر، اکتشافات فضایی متاثر از تحولات روی زمین نباشد، اما حقیقت آن است که بسیاری از اتفاقات روی زمین، بر آینده اکتشافات و ماموریت‌های فضایی تاثیرگذارند و جنگ روسیه و اوکراین نیز از این قاعده مستثنی نیست.
در این بین، اتحادیه اروپا، آمریکا و چندین کشور دیگر تحریم‌هایی را علیه روسیه اعمال کردند و روسیه نیز در واکنش به این اقدام، از تصمیم خود برای تغییر و یا لغو برنامه‌های فضایی مشترک خبر داد. تردیدی نیست که روسیه یکی از ابرقدرت‌های عرصه فضایی محسوب می‌شود و قطع روابط آن با دیگر کشور‌ها می‌تواند بر آینده بسیاری از طرح‌ها و ماموریت‌های فضایی که به موشک‌های این کشور متکی هستند، تاثیرگذار خواهد بود. در ادامه نگاهی داریم به پیامد‌های ناشی از این تنش‌ها بر آینده اکتشافات و ماموریت‌های فضایی.
مریخ نورد «اگزومارس»
ماموریت اگزومارس (ExoMars) یکی از طرح‌های مشترک میان آژانس فضایی اروپا و آژانس فضایی روسیه موسوم به راسکوسوس (Roscosmos) است. در این ماموریت، از یک مدارگرد و یک مریخ نورد استفاده می‌شود که البته مدارگرد از اواخر سال ۲۰۱۶ به این سیاره سرخ ارسال شده است. اما قرار بود که این کاوشگر نیز در ماه سپتامبر سال جاری به مریخ پرتاب شود که به احتمال زیاد، این امر محقق نخواهد شد.
در همین رابطه، آژانس فضایی اروپا (ESA) طی بیانیه‌ای در این خصوص گفت که با توجه به تحریم‌های اعمال‌شده علیه روسیه، احتمال پرتاب این کاوشگر در سال ۲۰۲۲ بسیار بعید است.
مریخ نورد اگزومارس که در جست‌وجوی نشانه‌هایی از حیات گذشته خواهد بود، در ابتدا قرار بود که در سال ۲۰۲۰ به فضا پرتاب شود، اما به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا و برخی مسائل فنی، این پرتاب به سال ۲۰۲۲ موکول شد. حال با توجه به شرایط فعلی، تعویق آن به سال ۲۰۲۴ دور از ذهن نخواهد بود چرا که با توجه به هندسه مداری زمین و مریخ، بهترین زمان برای طی کردن یک مسیر خطی مستقیم توسط یک فضاپیما از زمین به مریخ، تقریبا هر دو سال یک بار اتفاق می‌افتد و این پنجره پرتاب تنها دو هفته باز خواهد بود. حال اگر در این بازه زمانی پرتابی صورت نگیرد، این فرصت تا دو سال آینده مهیا نخواهد شد.
تلسکوپ eROSITA
رصدخانه مبتنی بر اشعه ایکس Spectrum-Roentgen-Gamma که توسط آلمان و روسیه اداره می‌شود، در طی دو سال و نیم اخیر مشغول ترسیم ساختاری از جهان در مقیاس بزرگ بوده است. تلکسوپ اصلی این رصدخانه، که eROSITA نام دارد نقش تعیین‌کننده‌ای را در دستیابی به این هدف ایفا می‌کند و تاکنون صد‌ها جرم آسمانی از جمله یک انفجار ستاره‌ای عجیب را کشف کرده است.
اما با آغاز درگیری‌ها در اوکراین، آلمان طی بیانیه‌ای در روز ۲۶ فوریه اعلام کرد که در اقدامی به منظور توقف همکاری با روسیه، تلسکوپ eROSITA را به حالت امن (Safe Mode) درآورده است. گفته می‌شود که در این وضعیت، زیرسیستم‌های حیاتی تلسکوپ همچنان فعال خواهند بئذ، اما داده‌ای از سوی تلسکوپ دریافت نمی‌شود و این حالت برگشت‌پذیر است.
خبرگزاری روسی تاس نیز در گزارشی که روز یکم مارس منتشر شد، اعلام کرد آژانس فضایی راسکوسموس قصد دارد تا زیان مالی این اقدام آلمان و دیگر تحریم‌های فضایی اروپا را محاسبه و صورتحساب آن را برای طرف اروپایی ارسال کند.
ماهواره‌های ناوبری
مدیر آژانس فضایی ملی روسیه در واکنش به تحریم‌های وضع‌شده علیه این کشور، روز ۲۶ فوریه اعلام کرد که این آژانس، همکاری خود با فرودگاه فضایی اروپا در گویان فرانسه را تعلیق و ده‌ها کارمند خود را از این مجموعه خارج می‌کند.
طبق آخرین اطلاعات، قرار بود که در سال آینده میلادی، چندین ماموریت از طریق موشک روسی سایوز از این فرودگاه فضایی عملیاتی شود که از جمله آن‌ها می‌توان به پرتاب دو ماهواره ناوبری اروپایی در اوایل ماه آوریل اشاره کرد.
به گفته سازمان فضایی اروپا، این دو ماهواره جدید قرار بود به مجموعه ماهواره‌هایی که پیشتر و به منظور تشکیل سیستم ناوبری گالیله به فضا فرستاده شدند، ملحق شود. این سیستم ناوبری در واکنش به سیستم GPS آمریکا راه‌اندازی شد.
شبکه اینترنت ماهواره‌ای وان‌وب
شرکت وان‌وب (OneWeb) نیز که در حال حاضر، مشغول توسعه و راه‌اندازی شبکه اینترنت ماهواره‌ای خود از طریق صد‌ها ماهواره مستقر در مدار است، با مشکلاتی در پرتاب ماهواره‌های خود مواجه شده است.
قرار بود که در تاریخ چهارم مارس، چند ده ماهواره وان‌وب به واسطه یک موشک سایوز روسی به مدار فرستاده شوند. این شرکت امیدوار بود که بتواند تا پایان سال جاری میلادی، شبکه ماهواره‌های خود برای عرضه اینترنت به کاربران را تکمیل کند.
اما در نخستین ساعات روز دوم مارس، مدیر راسکوسموس روسیه با انتشار توییتی اعلام کرد که این آژانس، پرتاب این ماهواره‌ها را انجام نخواهد داد مگر آنکه تضمینی داده شود که این ماهواره‌ها برای اهداف نظامی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.
ماموریت Venera-D در مریخ
جنگ روسیه و اوکراین علاوه بر اروپا، بر فعالیت‌های فضایی ایالات متحده نیز تاثیرگذار بوده است. اگرچه شاید به دلیل ارتباطات ناسا با شرکای تجاری متعدد و وابستگی کمتر به راسکوسموس، پیامد‌های کمتری برای این سازمان فضایی داشته، اما ناسا نیز تحت تاثیر این تنش‌ها قرار خواهد گرفت.
مدیر آژانس فضایی ملی روسیه در واکنش به تحریم‌های آمریکا، طی توییتی در ۲۶ فوریه، مشارکت و همکاری ناسا در ماموریت Venera-D در سیاره زهره را «نامناسب» خواند. این ماموریت قرار است به رهبری روسیه عملیاتی شود که در طی آن، یک مدارگرد، کاوشگر و ایستگاه برای کاوش در این سیاره به فضا پرتاب خواهند شد.
البته این ماموریت تا اواخر دهه جاری میلادی اجرایی نخواهد شد و ناسا نیز فقط در برخی از بخش‌های مرتبط با برنامه‌ریزی مشارکت داشته است.
ایستگاه فضایی بین المللی
در حالی که بسیاری از حوزه‌های همکاری فضایی با روسیه رو به زوال است، اما این همکاری در ایستگاه فضایی بین المللی تاکنون دستخوش تغییری نشده است. جاشوا فینچ، مدیر روابط عمومی ناسا در مرکز فضایی کندی در بیانیه‌ای گفت که ناسا به همکاری با تمام شرکای بین المللی از جمله آژانس فضایی ملی روسیه، راسکوسموس، برای فعالیت ایمن ایستگاه فضایی بین المللی ادامه می‌دهد.
در حال حاضر، دو فضانورد روسی، چهار فضانورد ناسا و یک فضانورد سازمان فضایی اروپا در ایستگاه فضایی بین المللی حضور دارند. اما اخیرا یکی از مدیران سابق ناسا در خلال جلسه مشورتی این سازمان که در اول مارس برگزار شد، توصیه کرد که گزینه‌های احتمالی را برای خروج روسیه از این همکاری در نظر بگیرند.
مترجم: مرتضی یعقوبی عزیزی