خانه‌تکانی یکی از آیین‌های نوروزی است که مردم بیشتر مناطقی که نوروز را جشن می‌گیرند به آن پایبندند. در این آیین، تمام خانه و وسایل آن گردگیری، شستشو و تمیز می‌شوند.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای مرکز اردبیل؛ خانه تکانی از رسوم بسیار قدیمی آماده شدن برای عید نوروز است، این آئین در کشور‌های مختلف از جمله ایران، تاجیکستان، افغانستان و جمهوری آذربایجان برگزار می‌شود.
هرچند آپارتمان‌های کوچک، بدون پستو، انباری و زیرزمین امروزی تقریباً در طول سال نسبتاً تمیز هستند، اما تمیزترین خانه‌ها هم مدتی مانده به نوروز، برای شگونش هم که شده، روفته، شسته و برق انداخته می‌شوند.
اما این روز‌ها که کمتر کسی به صورت تمام وقت در خانه است و کار نظافت باید تدریجی انجام شود، هیچ چیز بهتر از یک روش خوب و برنامه ریزی شده به کمک ما نمی‌آید.
اگر خانه تکانی را تاکنون شروع نکرده اید فرصت باقیمانده را از دست ندهید.
۱. از همین حالا شروع کنید
خانه تکانی شب عید، از کار‌هایی است که برخلاف اسمش نباید "شب عید" انجام شود، بلکه باید از مدت‌ها قبل از رسیدن لحظات سال تحویل انجام شده باشد. علاوه بر کار نظافت، کار‌های دیگری هم هست که باید از حالا تا آخر تعطیلات نوروزی انجام شوند: تهیه هدیه، شیرینی پزی، خرید خوراکی‌ها و در کل "خرید شب عید"
خانه تکانی را قبل از دوران پر تنش آخر فصل انجام دهید. به این ترتیب کار را بدون عجله و فشار روحی انجام می‌دهید و به اندازه کافی برای کار‌ها زمان خواهید داشت.
۲. فهرستی تهیه کنید و آن را دو مرتبه مرور کنید
کار‌ها را براساس هر اتاق تقسیم کنید و زمانی برای هر کار در نظر بگیرید. حتی از زمان‌های بسیار کوتاه نیز استفاده کنید. هنگامی که هر مورد موجود در فهرست را علامت می‌زنید، حس بسیار خوبی به شما دست می‌دهد.
۳. کمی اینجا و کمی آنجا
برای داشتن خانه‌ای تمیز و درخشان، نباید لزوما زمان زیادی در اختیار داشته باشید. اختصاص دادن ۳۰ دقیقه در روز به کار نظافت، نتایج بسیار رضایت بخشی خواهد داشت. برای مرتب کردن لوازم و خرده ریزها، یک زمان ثابت مانند قبل از خواب یا قبل از صبحانه را کنار بگذارید در این فاصله می‌توانید به نظافت هم بپردازید، مثلا بعد از دوش صبحگاهی آینه حمام را تمیز کنید و یا کف وان را با کمی پودر یا مایع مخصوص برق بیاندازید.
۴. گاهی میانبر زدن اشکالی ندارد
اگر به هر علتی وقت کم آورده اید، نگران نشوید. بخش‌های اساسی و بیرونی خانه مانند پرده ها، فرش و مبلمان را تمیز کرده و نظافت داخل کمدها، کابینت‌ها و قسمت‌های مخفی را به مدتی بعد موکول کنید، اما فراموشش نکنید.
۵. همه کار‌ها را به تنهایی انجام ندهید
از بچه‌ها بخواهید که تخت‌های خود را مرتب کرده، اسباب بازی‌ها و لوازم دیگر خود را جمع کرده و پس از گردگیری قفسه ها، سرجای خود بگذارند.
این کار نه تنها باری از دوش شما برمی دارد و باعث خانه تکانی سریع‌تر می‌شود، بلکه عادات خوبی به فرزندان شما می‌آموزد.
۶. کار‌ها را ساده کنید
گاهی تمیز کردن یک شی اضافه راحت‌تر از دور انداختن آن به نظر می‌رسد، اما این روش در دراز مدت کارساز نخواهد بود. با کمی نظم و ترتیب، خرده ریزها را کاهش دهید. خود را از شر هر لباسی که دیگر اندازه تان نیست یا مدتی است آنرا نپوشیده اید راحت کنید. هر قطعه پوشاک یا شیء ناقص مانند لنگه جوراب یا ظروف شکسته‌ای که دوباره چسبانده شده را دور بیاندازید. تهیه لوازمی مانند جا کلیدی، جا کفشی و در کل وسایلی که موجب مرتب شدن خرده ریزها می‌شوند را در دستور کار خود قرار دهید.
۷. خوش بگذرانید
برای خود انگیزه‌هایی پیدا کنید و به خود قول دهید که اگر کار‌های روزانه را مطابق برنامه انجام دادید، به خود جایزه‌ای خواهید داد.
این جایزه می‌تواند چیزی ساده، اما دلپذیر مانند صرف چای و شیرینی با خانواده یا تماشای یک برنامه خوب تلویزیونی باشد.
خانه تکانی ایمن و سالم
پزشکان و کارشناسان بهداشتی برای داشتن یک خانه تکانی ایمن و استقبال از سال جدید همراه با سلامتی، توصیه‌هایی دارند که لازم است برخی نکات ایمنی به ویژه در مورد استفاده از مواد شوینده شیمیایی مورد توجه ویژه قرار بگیرد.
پرهیز از ترکیب مواد شوینده با یکدیگر و با آب گرم
دکتر خادم مسجد می‌گوید: گاز‌های سمی ناشی از ترکیب چند ماده شیمیایی گاهی سبب آسیب‌های جدی به ریه‌ها و اختلال در عملکرد آن‌ها می‌شود و می‌تواند با تبدیل شدن به بیماری مزمن، تا آخر عمر فرد را درگیر کند.
همچنین هنگام نظافت نباید به هیچ وجه مواد شوینده با آب گرم مخلوط شوند، زیرا این عمل سبب متصاعد شدن گاز‌های سمی در هوا می‌شود که در صورت استنشاق، به سیستم تنفسی آسیب می‌زند.
تحقیقات نشان می‌دهد که هنگام نظافت و تمیزکاری، هوای داخل خانه از دو تا صد برابر آلوده‌تر از هوای بیرون خانه است؛ بنابراین لازم است در‌ها و پنجره‌های منازل در هنگام خانه تکانی باز باشند تا هوای تازه به داخل خانه بیاید و حجم گاز‌های سمی را کاهش دهد.
استفاده از ماسک علاوه بر گرد و غبار، می‌تواند مانع از ورود گاز‌های سمی ناشی از مواد شوینده به دستگاه تنفسی شود و به حفظ سلامت این سیستم کمک کند.
افرادی که به مواد شوینده و گاز‌های متصاعد شده از آن‌ها حساسیت دارند، از آب، سرکه سفید، جوش شیرین، آب لیموترش و صابون یا پودر صابون طبیعی بدون عطر برای نظافت خانه استفاده کنند.
در صورتی که فردی این موارد را رعایت نکرد و با مشکل تنفسی مواجه شد، باید به سرعت از محیط آلوده خارج شده و در جریان هوای آزاد قرار بگیرد و مقداری شیر تازه بنوشد.
لزوم استفاده از ماسک
در خانه تکانی برای جلوگیری از ورود گاز‌های سمی و گرد و غبار به دستگاه تنفسی، لازم است از ماسک استفاده شود.
پیشگیری از مشکلات پوستی
دکتر خلیل اللهی متخصص پوست و مو می‌گوید: علاوه بر مواد شوینده، استفاده زیاد از آب نیز چربی‌های سطح پوست را از بین می‌برد و نفوذپذیری پوست را بیشتر می‌کند؛ بنابراین برای پیشگیری از بروز این گونه عوارض بهتر است در هنگام استفاده از شوینده ها، از دستکش‌های مخصوص استفاده کرد.
البته افراد باید توجه داشته باشند که برای طولانی مدت از دستکش‌های پلاستیکی استفاده نکنند، زیرا مواد تشکیل دهنده دستکش می‌تواند برای پوست حساسیت ایجاد کند؛ بنابراین افرادی که مجبورند طولانی مدت نظافت کنند بهتر است در زیر دستکش‌های پلاستیکی، یک دستکش نخی نیز بپوشند.
محافظت از چشمها
همچنین در کنار رعایت اصول ایمنی و محافظت از چشمها، در صورتی که ماده‌ای وارد چشم شود یا در اثر گاز‌های منتشره در هوا مشکلی مانند سوزش و قرمزی در چشمها ایجاد شود، باید بلافاصله صورت و چشمها را با آب معمولی شست و آلودگی‌ها را از روی سطح صورت، پلک‌ها و چشمها دور کرد و در جریان هوای آزاد قرار گرفت و در صورت رفع نشدن مشکل، به پزشک مراجعه کرد.
بلند کردن اجسام و پیشگیری از مشکلات عضلانی و اسکلتی
دکتر رفیعی، متخصص ارتوپدی می‌گوید: جابجا و بلند کردن اجسام سنگین می‌تواند آسیب‌های جدی و گاه جبران ناپذیری به سلامت ستون فقرات، تاندون ها، رباط‌ها و عضلات قسمت‌های مختلف بدن از جمله کمر، دست‌ها و زانو‌ها وارد کند که گاهی حتی با جراحی نیز نمی‌توان آسیب وارده را برطرف کرد و فرد باید سال‌های باقی مانده عمر را با بیماری طی کند.
لازم است از بلند کردن و کشیدن اجسام سنگین به تنهایی و بدون کمک دیگران اجتناب کرد و برای نظافت قسمت‌های خارج از دسترس، از چهارپایه یا نرده بان استفاده کرد تا از کشیده شدن زیاد دست‌ها و گرفتگی عضلات و تاندون‌ها پیشگیری شود.
همچنین افراد باید برای بلند کردن و جابجا کردن اجسام سنگین، از چند نفر کمک بگیرند و به جای خم کردن کمر، ابتدا نشسته و بعد جسم را بلند کنند.
کار یکنواخت و طولانی مدت سبب آسیب به سیستم عضلانی و اسکلتی بدن می‌شود؛ بنابراین باید از کارکردن به صورت مداوم و طولانی مدت پرهیز کرد و افراد در فواصل منظم استراحت کنند تا فشار کمتری به بدن وارد شود.
خانه تکانی و سلامت روان
از گذشته‌ها تاکنون مردم برای استقبال از بهار و سال جدید خانه تکانی می‌کنند و براساس آیین‌ها خانه تکانی برای رفع فقر، رفع اندوه و نظم و پاکیزگی و نظافت می‌باشد. در زمان‌های قدیم، ایرانیان بر این باور بودند که شیاطین و اهریمن در گوشه‌هایی از خانه هستند و باید آن‌ها را بیرون کرد و بر این عقیده بودند که با پاک کردن و تمیز کردن خانه، این سیاهی‌ها و آلودگی را از بین ببرند.
از آن جایی که خانواده‌ها با هم می‌توانند به نظافت و نظم دادن و تغییرات رنگ و دکوراسیون در خانه بپردازند و این می‌تواند بر روحیه افراد تاثیر مثبتی بگذارد و زندگی را از یکنواختی خارج کند.
از موارد دیگر می‌توان به این موضوع اشاره کرد که خانه تکانی همکاری هر یک از افراد خانواده را می‌طلبد و به وسیله آن افراد خانواده می‌توانند مسئولیت‌هایی را بپذیرند تا بتوانند با همکاری یکدیگر کار‌هایی را انجام دهند و همچنین از کنار هم بودن لذت ببرند.
خانه تکانی استرس را نیز کمتر می‌کند و براساس تحقیقات انجام شده زمانی که در هم ریختگی و شلوغی در محیط خانه زیاد باشد به همان اندازه استرس هم بیشتر خواهد بود و به همین دلیل تمیز کردن محیط زندگی از میزان استرس خواهد کاست.
خانه تکانی تنفس بهتری را نیز رقم می‌زند، زیرا وجود گرد و غبار بسیار در محیط اطراف مشکلات تنفسی را به وجود می‌آورد از این رو رفع گرد و غبار از محیط اطراف می‌تواند سلامت تنفسی را ایجاد کند.
تمیز کردن محیط اطراف خلق و خوی بهتری را هم به همراه خواهد داشت، زیرا زندگی در محیط تمیز و آرام بخش خطر رو به رو شدن با افسردگی و بسیاری از اختلالات خلقی را جلوگیری می‌کند.
محیط کار تمیز
علاوه بر محیط خانه، محل کار نیز می‌تواند شرایط بهتری را برای زندگی افراد ایجاد کند کار کردن در محیط تمیز و مرتب به شکل موثری در تمرکز مفید خواهد بود.
خانه تکانی ذهن
این خود فرد است که می‌تواند شرایط مناسب و یا بدی را برای خود ایجاد کند. باید ذهن خود را از افکار‌های منفی و مضری که جز اضطراب و ناراحتی چیزی به همراه ندارد را پاک کنیم و آن‌ها را رها سازیم و فکر‌های منطقی و آگاهانه را به جای آن‌ها بگذاریم. همچنین تلاش برای سازگاری بیشتر با محیط خود را امتحان کنیم، زیرا همیشه قادر نخواهیم بود که محیط و شرایط را تغییر دهیم، اما اگر سازگاری بیشتری داشته باشیم بهتر می‌تواینم از شرایط دشوار عبور کنیم.
سخن آخـــر ...
رعایت نکات ایمنی در خانه تکانی‌های پایان سال، هر چند برای برخی افراد وقت گیر به نظر می‌آید، اما تعلل و تساهل در این زمینه، می‌تواند مشکلات و بیماری‌های جسمی زیادی را در پی داشته باشد که ممکن است تا مدت‌ها و یا حتی سال‌ها پایدار بماند و به یک بیماری مزمن و آزاردهنده تبدیل شود.