عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی کشور گفت: مکانیسیم‌های دفاعی مثبت‌نگر در قرآن مطرح شده است که به کمک آن‌ها می‌توان حداقل استرس را تجربه کرد.
استرس مثبت نیز بیماری‌زاست
وی با اشاره به اینکه استرس فقط برای حوادث منفی نیست و استرس مثبت نیز مثل استرس ازدواج، بچه‌دار شدن و ارتقای درجه پیدا کردن وجود دارد، ادامه داد: استرس مثبت نیز می‌تواند باعث بروز و تشدید انواع بیماری‌های جسمی شود، افراد با درجات مختلفی با استرس مقابله می‌کنند، اما به هر حال استرس روی همه کارکرد‌های انسان تأثیر دارد و کسانی که توانسته‌اند مدیریت استرس منجر به خشم داشته باشند، انسان‌های موفقی بوده‌اند اگر چه این کار آسان نیست.
روانپزشک و عضو گروه سلامت روان فرهنگستان علوم پزشکی با تشریح فرق بین احساس لذت مادی و لذت معنوی گفت: باربارا لی فردریکسون از دانشگاه کارولینای شمالی در تحقیقی متوجه شد کسانی که احساس شادی مادی یا معمولی دارند میزان بالایی از التهاب سلولی و میزان پایینی از دفاع بر ضد ویروس‌ها را در مقایسه با افرادی که شادی اخلاقی داشته‌اند نشان می‌دهند و افرادی که شادی اخلاقی داشته‌اند کمتر عوامل التهابی و بیشتر مقاومت ضد ویروس داشته‌اند.
دکتر نوربالا با اشاره به اینکه برای درمان استرس شیوه‌های مختلفی همانند درمان‌های شناختی وجود دارد، افزود: در موقعیت‌های مختلف اگر افراد بتوانند بازسازی شناختی بکنند، عوامل دردناک آن‌ها کمتر می‌شود، مثلاً کسی که کمر درد دارد اگر به او گفته شود که مهمان داریم و نگاهش این باشد که دیگران او را درک نمی‌کنند و برغم بیماری به خانه او می‌آیند این خشم، درد او را بیشتر می‌کند؛ اما اگر این نگاه را اصلاح کند و باور داشته باشد که اطرافیان او را دوست دارند و چون نگران او هستند به دیدنش می‌آیند همین نگاه ۴۰ درصد خشم را کاهش می‌دهد و درد را کمتر می‌کند.
وی ۲۵ سرفصل قرآنی را که اعتقاد به آن‌ها موجب کاهش استرس می‌شود، بیان کرد و گفت: نخستین اصل این است که ما پذیرفته‌ایم در آیات قرآن، نظام آفرینش نظام بیهوده و بی‌حساب و کتابی نیست، آیه ۱۱۵ سوره مؤمنان همین اصل را بیان می‌کند.
روانپزشک و عضو گروه سلامت روان فرهنگستان علوم پزشکی افزود: دومین موضوعی که می‌تواند به کاهش استرس کمک کند این است که هدف از مرگ و زندگی چیست؟ هدف از زندگی و مرگ آزمون است، آیه ۲ سوره ملک و ۷ سوره هود همین اصل را مطرح می‌کند؛ سومین مسئله این است که هدف آفرینش انسان بر اساس آیه ۵۶ سوره ذاریات، عبادت و تقرب به درگاه خدا و نزدیک شدن به کمال مطلق است.
دکتر نوربالا ادامه داد: چهارم اینکه ما نماز می‌خوانیم و نمازی که گفته می‌شود خلاصه آن در سوره حمد است و همه چیز نماز را می‌شود کم و زیاد کرد به غیر از سوره حمد، کلمه وسط این سوره «نستعین» است، یعنی وقتی ما برای شفای مریض، نماز، اموات و…حمد می‌خوانیم در اصل برای خودمان و کمک خواستن از خدا این سوره را می‌خوانیم.
وی درباره پنجمین اصلی که می‌تواند به کاهش استرس کمک کند، گفت: اگر در فراز و فرود‌های زندگی، اجتماعی، حکومتی، مدیریتی و…قرار می‌گیریم با تکیه بر آیه ۱۴۰ سوره آل عمران که می‌فرماید «إِنْ یَمْسَسْکُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ وَتِلْکَ الْأَیَّامُ نُدَاوِلُهَا بَیْنَ النَّاسِ وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَیَتَّخِذَ مِنْکُمْ شُهَدَاءَ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ الظَّالِمِینَ؛ اگر به شما آسیبی رسیده آن قوم را نیز آسیبی نظیر آن رسید و ما این روز‌ها [ی شکست و پیروزی]را میان مردم به نوبت میگردانیم [تا آنان پند گیرند]و خداوند کسانی را که [واقعا]ایمان آورده‌اند معلوم بدارد و از میان شما گواهانی بگیرد و خداوند ستمکاران را دوست نمی‌دارد»، باور کنیم این مشکلات برای این است که مشخص شود چه کسانی واقعاً ایمان آورده‌اند و چه کسانی ظالم هستند.
قرآن و هیجان زدایی از حوادث
روانپزشک و عضو گروه سلامت روان فرهنگستان علوم پزشکی افزود: ششمین موضوع اصلاح باور شناختی درباره حوادث است، آیه ۲۱۶ سوره بقره می‌فرماید هر چیزی که نامطلوب است ممکن است برای شما خیر باشد، این نگاه شناختی اسلام نگاه ما را اصلاح می‌کند که اگر مشکلی پیش آمد حتماً برای من نفعی دارد، هفتمین ویژگی هیجان زدایی از حوادث است که گاهی این حوادث خوشحال کننده و گاهی ناراحت کننده هستند، قرآن فرموده است یکنواخت ببین؛ نه از آن چیزی که به دست می‌آوری سرمست شو و نه از آنچه از دست دادی مأیوس؛ این نگاه تأثیر هیجان منفی حوادث را کمرنگ می‌کند.
دکتر نوربالا آزمون انگاری درباره حوادث را به استناد آیه ۱۵۵ تا ۱۵۷ سوره بقره مطرح کرد و گفت: این آیات تصریح دارد که ترس، گرسنگی و کاهش اموال و انفس امتحان هستند و کسانی که در مدار خدایی صبر کردند موفق شده‌اند و پذیرفته شدگان شامل رحمت الهی می‌شوند؛ این نگاه مهمی است که در برابر مشکلات مقاومت و صبر می‌کنیم و در مدار خدایی قرار می‌گیریم و هم‌ردیف پیامبر خدا به عنوان اشرف مخلوقات بالا می‌رویم.
وی به بیان اندیشه جورج وایلانت استاد روانپزشکی دانشگاه‌هاروارد که مطالعه‌ای آینده‌نگر روی دانشجویان دانشگاه هاروارد انجام داده است، پرداخت و افزود: این روانپزشک متوجه شد ناپختگی در مقابل پختگی نقشی در آینده آسیب‌های روانی دارد و در مجموع پایه‌گذار روانشناسی مثبت شد و گفت آن‌هایی که توانسته‌اند از روانشناسی مثبت و مکانیسم‌های دفاعی مثبت استفاده کنند کمتر دچار افسردگی می‌شوند و اگر در مقابل استرسی قرار گرفتند کمتر دچار عوارض بعد از حادثه می‌شوند.
روانپزشک و عضو گروه سلامت روان فرهنگستان علوم پزشکی ادامه داد: مکانیسیم‌های دفاعی که جورج وایلانت مطرح کرد نوع‌دوستی، پیش‌بینی، شوخ‌طبعی، سرکوب لذایذ نفسانی، ریاضت‌کشی و…است، این ویژگی‌هایی که او گفته است در آموزه‌های قرآنی نیز وجود دارد، نخستین ویژگی انتظار حوادث را داشتن یا پیش‌بینی کردن است، ما بر اساس آیه ۱۲۶ سوره توبه به صورت مرتب دچار گرفتاری و آزمایش می‌شویم.
دکتر نوربالا گفت: پیش‌بینی پذیری که در قرآن مطرح شده مکانیسم دفاعی مثبت‌نگر است، سرکوب لذایذ نفسانی مورد دیگری است که در سوره «ص» آیه ۲۶ مطرح شده است که از هوای نفس پیروی نکنید، کسانی که از هوای نفس خودشان را برحذر داشتند جایگاهشان بهشت است، سرکوب لذایذ نفسانی یکی از آموزه‌های قرآنی است که بر اساس نگاه روانشناسی می‌تواند در سلامت روانی نقش داشته باشد.
وی مسئله دیگر را ریاضت‌کشی عنوان کرد و افزود: ما در آستانه ماه رمضان هستیم؛ روزه نوعی ریاضت‌کشی است و ریاضت‌کشی از ویژگی‌های مکانیسم پختگی است که موجب سلامت روان می‌شود، نوع دوستی نیز از آموزه‌های مهم قرآنی است.
اجر بی‌حساب فقط برای صابران است
روانپزشک و عضو گروه سلامت روان فرهنگستان علوم پزشکی گفت: ویژگی دهم دعوت به صبر و بردباری است که در آیات قرآن همانند آیه ۱۲۸ سوره اعراف بر آن تأکید شده است، یکی از بزرگان می‌گفت برای بسیاری از فعالیت‌های ممتاز دینی ما اجر زیاد قرار داده شده، ولی فقط اجر بی‌حساب متعلق به صابران است.
آیه ۲۸ سوره رعد سرتیتر مدیریت استرس
دکتر نوربالا موضوع بعدی را پرهیز از یأس و ناامدی دانست و افزود: آیه ۵۳ سوره زمرمی‌فرماید «قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ؛ بگو‌ای بندگان من که بر خویشتن زیاده روی روا داشتهاید از رحمت خدا نومید مشوید در حقیقت خدا همه گناهان را میآمرزد که او خود آمرزنده مهربان است».
وی ادامه داد: یازدهمین مورد توکل و اعتماد به خدا و درخواست یاری از کمال مطلق است که می‌تواند کمک کننده به کاهش استرس باشد؛ «الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ همان کسانی که ایمان آورده‌اند و دلهایشان به یاد خدا آرام می‌گیرد آگاه باش که با یاد خدا دل‌ها آرامش مییابد»؛ سرتیتر مدیریت استرس می‌تواند همین آیه ۲۸ سوره رعد باشد.
روانپزشک و عضو گروه سلامت روان فرهنگستان علوم پزشکی آیه ۱۳۴ سوره آل عمران که می‌فرماید «الَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ؛ همانان که در فراخی و تنگی انفاق می‌کنند و خشم خود را فرو میبرند و از مردم در میگذرند و خداوند نکوکاران را دوست دارد» را آیه محوری برای مدیریت خشم دانست و گفت: وعده آسانی در کنار سختی: «إِنَّ مَعَ العُسرِ یُسرًا» دیگر موضوعی است که به کنترل استرس کمک می‌کند. همچنین ریشه‌یابی علل مصیبت‌ها در نفس آدمی، وعده ارث بردن صالحان زمین را در همین دنیا، مفهوم مرگ از نگاه قرآنی که حیات و آفرینش است از دیگر اعتقاداتی است که به کنترل استرس کمک می‌کند.
دکتر نوربالا افزود: اینکه بناست بر اساس آیات قرآن همه جزای اعمال خود را ببینند و جزای عمل بعد از مرگ خواهد بود، سرانجام نیک برای خداجویان حتی در صورت کشته شدن محقق می‌شود و برای باقی ماندگان کشته شدگان هم قرآن می‌فرماید نگران نباشید این افراد نزد پروردگارشان روزی میخورند و آن‌هایی که مقاومت کردند اسوه خواهند شد، امید آفرین و کاهش دهنده استرس است.
وی ادامه داد: اگر بخواهیم بیم و اندوه نداشته باشیم بر اساس آیات قرآن باید به خدا و روز قیامت ایمان داشته باشیم زیرا کسانی که به خدا و روز قیامت ایمان آوردند هیچ بیم، حزن و اندوهی ندارند.
این استاد دانشگاه ضمانت تداوم راه را شکرگذاری درباره همه نعمت‌ها برشمرد و گفت: اگر سطوح دینی را به سه سطح باور‌ها یا اعتقادات، رفتار‌ها شامل احکام و عبادات و ارزش‌ها و اخلاقیات تقسیم‌بندی کنیم کسانی که با نگاه به باور‌ها دنیا را هدفمند ببینند، انسان‌ها را هدفدار بدانند و هر آنچه را روی می‌دهد، آزمون ببینند و در نهایت خودشان را با یکسری مکانیسم‌های دفاعی مثبت مجهز کنند، از حوادث هیجان زدایی کنند، صبر و توکل، استعانت از خدا و مقابله با خشم و… داشته باشند به جایی می‌رسند که مدیریت استرس بالا و حداقل آسیب روانی را تجربه می‌کنند.
دکتر نوربالا افزود: اما این مسئله به این معنی نیست که این افراد هیچگاه دچار مشکل روانی نمی‌شوند بلکه افراد مومن در برابر بیماری روانی آسیب پذیری کمتر و توانمندی بیشتری برای مقابله با حوادث دارند و اگر نیز مبتلا شوند زودتر بهبود پیدا می‌کنند.