قیام ۲۹ بهمن تبریز در سال ۵۶ سرسلسله خیزشهای مردم مسلمان ایران علیه رژیم ستمشاهی و خط بطلان بر حیات طاغوت زمان بود.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز آذربایجان شرقی، آذربایجان در تاریخ پرفراز و نشیب خود، جولانگاه تاخت و تاز اقوام بیگانه بوده است، اما مردان این خطه از سرزمین ایران نپذیرفتن یوغ استبداد و استعمار را به وضوح نشان داده اند.
قیام ۲۹ بهمن مردم تبریز در سال ۱۳۵۶ نیز اولین حلقه زنجیره‌ای بود که قیام ۱۹ دی مردم قم را به قیامهای پی در پی ایران زمین متصل کرد و بار دیگر نشان داد تبریزی‌ها در حفاظت از اسلام، شرف و غیرت دینی همیشه اولین‌ها هستند.
در این روز تاریخی، مردم غیور تبریز در بزرگداشت چهلم شهدای واقعه خونین قم، حماسه قهرمانان تاریخی خود را تکرار کردند و این قیام در تاریخ خیزشهای مردمی ایران بر ضد طاغوت ماندگار شد و دامنه آن به ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ منتهی شد.
قیام مردم تبریز درست یک سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی نشان داد که قیام مردم ایران، همگانی و سراسری بود و به قوم و منطقه خاصی تعلق نداشت.
در واقع دامنه انقلاب اسلامی منحصر در تهران نبود و مناطق مختلف کشور هر یک در پیشبرد انقلاب اسلامی سهمی به سزا داشتند.
با این حال نقش مردم آذربایجان از هر جهت خاص و ویژه است به تعبیر رهبر انقلاب حضرت آیت الله خامنه‌ای مردم آذربایجان در همه تحولات مهم اجتماعی و سیاسیِ ۱۳۴ سال گذشته کشور مانند قضیه تنباکو، مشروطه، نهضت ملی شدن صنعت نفت، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس از اصلی‌ترین محورهای مبارزه بوده اند و این موضوع، شناسنامه و تاریخ پرافتخار آذربایجان است.
نگاهی به حوادث تاریخ انقلاب نشان می‌دهد سال ۱۳۵۶ سال شتاب نهضت اسلامی با حوادث مهمی، چون شهادت مصطفی خمینی فرزند امام راحل، فوت دکتر شریعتی، اهانت روزنامه اطلاعات به رهبر کبیر انقلاب، قیام ۱۹ دی قم در اعتراض به اهانت صورت گرفته و سرانجام قیام ۲۹ بهمن تبریز در چهلم شهدای قیام مردم قم است.
هر یک از حوادث مهم تاریخی نشان می‌دهد آذربایجان هم چنان در تاریخ پر فراز و نشیب ایران نقش مهمی داشته و پیوستگی گسست‌ناپذیر خود را با ایران و حرکت اسلامی مردم آن به اثبات رسانده است.
قیام مردم تبریز در سال ۱۳۵۶ در واقع عکس‌العمل مردم غیور آذربایجان به اهانت صورت گرفته به ساحت مرجعیت و زعامت سیاسی مذهبی تشیع بود. چندی قبل از این قیام، مراسم باشکوهی برای تجلیل و ترحیم فرزند ارشد امام خمینی حاج آقا مصطفی در تبریز منعقد شده بود.
مورخ وقایع انقلاب اسلامی تبریز درباره قیام ۲۹ بهمن می‌گوید: قبل از این قیام مردم تبریز به‌صورت جسته و گریخته با شرکت در سخنرانی ها، پخش اعلامیه‌ها و حضور در سخنرانی‌ها فعالیت‌هایی داشتند و رژیم پهلوی روی آذربایجان و به خصوص تبریز حساب ویژه‌ای باز کرده بود و انتظار نداشت تبریز در قیامهای انقلابی فعالیت داشته باشد، زیرا زن شاه تبریزی الاصل بود و انتظار قیام به خاطر زن شاه در نظر رژیم شاهنشاهی نزدیک به صفر بود.
سید مسعود نقیب می‌افزاید: مردم تبریز به بهانه برگزاری مراسم چهلم شهدای قم تصمیم گرفتند قیام کنند و به همین منظور جلسات برنامه‌ریزی و هدایت مردم به صورت کاملا مخفیانه در خانه آیت‌الله قاضی طباطبایی برگزار می‌شد.
وی خاطرنشان می‌کند: مردم برای برگزاری تظاهرات آماده بودند که با شهادت محمد تجلا (اولین شهید قیام ۲۹ بهمن مردم تبریز) طغیان کردند و در یک حرکت کاملا اسلامی و حسینی در مرحله اول تمام مراکز منتسب به بهائیت و مشروب فروشی‌ها را به صورت خودجوش به آتش کشیدند.
مدیر اسبق مرکز اسناد و کتابخانه ملی شمال‌غرب کشور ادامه می‌دهد: قیام مردم تبریز باعث شد شعله انقلاب بر افروخته‌تر و کمر رژیم پهلوی شکسته‌تر شود.
به گفته این مورخ در قیام ۲۹ بهمن مردم تبریز ۱۴ نفر شهید و بیش از ۱۰۰ نفر مجروح شدند و به دستور حضرت امام و توسط آیت‌الله قاضی طباطبایی و حجت‌الاسلام و المسلمین آقازاده به خانواده هرکدام از شهدا و جانبازان ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ تومان کمک هزینه درمان پرداخت شد چرا که مجروحان نمی‌توانستند برای مداوا به بیمارستان‌ها بروند و در خانه معالجه می‌شدند باید هزینه این معالجه‌ها از جایی تامین می‌شد.
نقیب می‌افزاید: نخستین اقدام برای سرنگونی مجسمه شاه در ۲۹ بهمن ۵۶ و به همت مردم تبریز روی داد و در این اقدام تا جایی پیش رفت که مردم طناب را دور گردن مجسمه شاه انداختند.
این فعال سیاسی می‌گوید: مراسم چهلم مردم تبریز در شهر‌های دیگر کشور برگزار شد و رفته رفته دامنه اعتراضات گسترش یافت و باعث برکناری ۹ نفر از جمله استاندار آذربایجان و رییس شهربانی وقت شد.
این مورخ تبریزی می‌افزاید: در پی افزایش اعتراضات، درگیری‌ها به داخل دانشگاه‌ها نیز رسید و شاه به شدت به دانشگاه‌ها حساس شده بود از طرفی، چون این قیام صد در صد اسلامی بود و رنگ قرآنی و مذهبی داشت در نوع عملکرد مردم متجلی شد.
نقیب می‌گوید: در این قیام حدود ۴۳ بانک و مراکز فساد به آتش کشیده شد و ۳۰ مرکز اداری خسارت دید، اما کسی به پول‌های بانک‌ها که دسته دسته در خیابان ریخته شده بود، دست نزد.
نویسنده و محقق تبریزی هم در باره ریشه‌های قیام ۲۹ بهمن می‌گوید: تحلیل‌ها و موضعگیری‌های مختلفی در خصوص رویداد تاریخی قیام مردم تبریز بیان شده است، ولی بر اساس تحقیقاتی که در این خصوص انجام داده ام به این نتیجه رسیده‌ام که قیام ۲۹ بهمن مردم تبریز سازماندهی شده بود چرا که نمی‌توان قیامی به این عظمت را که در یک لحظه از شرق به غرب تبریز را فرا گرفت، راهپیمایی عادی خواند.
حسین نجفی می‌افزاید: نقش آذربایجان در زمینه سازی تحولات سیاسی کشور منحصر به فرد، سازمان یافته و منظم است و در نهضت مشروطه و مسئله کشف حجاب، مردم این خطه از کشورمان همواره اثبات کرده اند که زیر بیرق استبداد نمی‌روند.
وی شهادت فرزند امام خمینی را عامل اصلی برگزاری مراسم گرامی داشت در تبریز و سایر شهر‌های کشور می‌داند و می‌افزاید: رژیم شاه ضمن هراس از دیدن استقبال مردم در برگزاری این بزرگداشت‌ها و برای ارزیابی میزان مقبولیت مردم ۱۷ دی ۵۶ مطلبی موهن در مورد حضرت امام در روزنامه اطلاعات چاپ کرد.
نجفی اضافه می‌کند: تعطیلی حوزه‌های علمیه قم به پیشنهاد فضلای آذربایجانی که در منازل مراجع تقلید جمع شده بودند، صورت گرفت و حتی بخش مهمی از رهبری قیام ۱۹ دی مردم قم را علمای آذربایجانی بر عهده داشتند.
وی ادامه می‌دهد: ممانعت رژیم شاه از برگزاری مراسم چهلم شهدای قم در مسجد قزللی تبریز و بی‌حرمتی ماموران شهربانی به مسجد بهانه‌ای برای وقوع قیام تاریخی مردم تبریز شد و تانک‌ها برای سرکوب قیام مردم وارد خیابان‌های شهر شدند.
نویسنده کتاب‌های «نهضت اربعین» و «تن‌هایی و پایداری» اضافه می‌کند: موضع گیری رژیم شاه در باره قیام مردم تبریز این بود که تعدادی از کمونیست‌ها و افراد خارجی که ایرانی و تبریزی نبودند مسبب این آشوب‌ها شدند در حالی اقشار مختلف مردم و دانش آموزانی که زودتر از موعد مقرر هر روز تعطیل شده بودند، به قیام پیوستند.
نجفی اقامت مزدوران آمریکایی و کنسولگری آمریکا را در تبریز دلیل اصلی وجود انگیزه ضدامپریالیستی مردم تبریز می‌داند و می‌گوید: اظهار نظر سرکنسول آمریکا در تبریز پس از قیام ۲۹ بهمن جالب است چرا که وی این شهر را در قالب واژه «نهضت ایران در آستانه پیروزی» تعریف کرد.
با مطالعه حوادث تاریخ انقلاب اسلامی نکات ویژه‌ای مشخص می‌شود:
اینکه شاه با حمایت‌های بی دریغ امریکا که ایران را «جزیره ثبات» در منطقه نا آرام خاورمیانه خوانده بود با حمله به امام خمینی (ره) به صورت کینه توزانه چالش بزرگ خویش را با مردم ایران آغاز کرد.
ابتدا دستور چاپ مقاله موهن را علیه رهبر نهضت امام خمینی صادر کرد سپس با اعتراض مردم شهر قم روبرو شد که عکس العمل رژیم به رگبار بستن مردم بی دفاع این شهر بود.
در اربعینِ شهدای این شهر، قیام ۲۹ بهمن تبریز به وقوع پیوست که بسیار گسترده‌تر بود و بازاریان مذهبی در کنار سایر اقشار مردم همسو با نهضت اسلامی شدند.
خط قرمز رژیم با شعار «مرگ برشاه» در این روز بزرگ شکسته شد به طوری که پس از این قیام در تمام شهر‌های ایران این شعار طنین انداز شد.
دانشجویان دانشگاه تبریز نیز به پیروی از علمای این شهر با راهنمایی قاضی طباطبایی اعلامیه‌ای صادر و مردم را به برگزاری مراسم چهلم شهدای شهر قم دعوت کردند.
روند پیروزی انقلاب اسلامی ایران از این تاریخ از جنبه میزان شرکت نخبگان علمی و سیاسی هم دارای حایز اهمیت شد و همه مردم ایران دعوت امام خمینی (ره) را لبیک گفتند و هر جریانی نسبت به توان خود به صفوف مبارزه پیوست.
قیام مردم تبریز آن هم از میان همه اقشار از بازاری گرفته تا دانشگاهی حتی خودداری برخی از ارتشیان از برخورد قهری و خونین با مردم نشان از این واقعیت داشت که انقلاب ۵۷ بر دوش اقشار مختلف مردم به سمت پیروزی حرکت کرد.
ضربه مردم مسلمان ایران به نظام سلطنتی پس از قیام تبریزی‌های انقلابی ترمیم ناپذیر بود به طوری که کمر رژیم را استراتژی چهلم‌ها شکست.
امام خمینی ره به عنوان مظهر و سمبل مقاومت و مخالفت با رژیم پهلوی، کسی که این قیام و قیام ۱۹ دی در پی اهانت به او شکل گرفته بود، شاهد و ناظر این وقایع بود.
ایشان در ۱۷ اسفند پیامی سراسر امید در تأیید قیام مردم تبریز و جایگاه رفیع آن در مبارزات ضد رژیم صادر کردند و گفتند: زنده باشند مردم مجاهد عزیز تبریز که با نهضت عظیم خود مشت محکم بر دهان یاوه‌گویانی زدند که با بوق‌های تبلیغاتی، انقلاب خونین استعمار را، که ملت شریف ایران با آن صد در صد مخالف است، انقلاب سفید شاه و ملت می‌نامند و این نوکر اجانب و خودباخته مستعمرین را نجات‌دهنده کشور می‌شمارند.
حال بعد از گذشت چهل و سه سال از آن واقعه خونین و تعیین کننده، مردم آذربایجان شرقی و تبریزی‌های با غیرت، همچنان نشان داده اند که بر سر پیمان خود با آرمان‌های امام خمینی ره و رهبر معظم انقلاب هستند.