امام محمد باقر علیه السلام شکافنده علوم مختلف بودند و برای تحکیم مبانی اسلام در تمامی علوم و مباحث اسلام احادیث مهمی بیان کرده اند.
به همین مناسبت آقای علی اعظمی در یادداشتی به فعالیت‌های امام پنجم شیعیان باقر العلوم (ع) در شکوفایی معارف شیعه پرداخته است:
فرهنگ شیعه تا زمان امام باقر علیه السلام سختی‌ها و ناملایمات زیادی را به خود دیده بود به گونه‌ای که امام اول شیعیان بر روی منابر لعن می‌شد. امام حسن علیه السلام نیز به خاطر شرایط و وضعیت مسلمانان مجبور به پذیرش صلح شد. امام حسین علیه السلام را نیز بعد از ایشان به شهادت رساندند و سپس امام سجاد علیه السلام در شرایط بسیار سخت به سر می‌برد به گونه‌ای که حتی نمی‌توانست معارف اسلام را آشکارا تبیین کند و معارف اسلام در قالب دعا را به شیعیان بیان می‌کرد.
همه این امور باعث شده بود فرهنگ شیعه در انزوا قرار گرفته و زیر ظلم امویان، بی‌رمق بماند؛ از این رو امام باقر علیه السلام به یک انقلاب وسیع فرهنگی دست زدند و با تشکیل حوزه علمیه و تربیت شاگردان برجسته، فقه آل محمد و خط فکری شیعه را آشکار ساختند.
امام باقر علیه السلام با این کار خود زمینه‌ای عمیق برای مبارزه با طاغوتیان ایجاد کردند و موجب شدند در دراز مدت، شیعیان به صحنه بیایند و مکتب اهل بیت علیهم السلام زنده گردد.
در نتیجه امام باقر (علیه السلام) زمینه‌سازی بسیار عمیق و خوبی را در این راستا ایجاد نمودند و پس از ایشان فرزند برومندشان امام صادق (علیه السلام) آن را به ثمر رسانده و مکتب شیعه را به عنوان یک دانشگاه عظیم اسلامی، در تاریخ اسلام آشکار و ماندگار ساختند؛ بنابراین می‌توان گفت: حضرت، مؤسس و بنیانگذار نهضت فکری و انقلاب فرهنگی شیعه بود. [۱]امام باقر علیه السلام شکافنده علوم مختلف بودند و برای تحکیم مبانی اسلام در تمامی علوم و مباحث اسلام احادیث مهمی بیان کرده اند. کثرت احادیث ایشان به اندازه‌ای است که تنها محمد بن مسلم سی هزار حدیث از امام باقر علیه السلام نقل کرده است. [۲]به همین خاطر در مورد امام باقر بیان می‌کنند: «آنچه از دانش‌هایی همچون تفسیر، کلام، احکام و حلال و حرام از امام باقرعلیه السلام ظاهر گشت از هیچیک از فرزندان امام حسن و امام حسین علیهما السلام ظاهر نگردید.» [۳]همچنین ایشان در طول امامت خود شاگردان زیادی از جمله: محمد بن مسلم، زراره بن اعین، ابوبصیر و برید بن معاویه تربیت کردند؛ به گونه‌ای که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: این چهار نفر مکتب و احادیث پدرم را زنده کردند و فرمودند: صلوات خدا بر آن‌ها در حال زندگی و پس از مرگ. [۴]فعالیت سیاسی تبلیغی امام
امام با در نظر گرفتن نیاز‌های زمان و فراهم بودن زمینه‌های لازم، فرصت را غنیمت شمردند، با انحرافات فکری جنگیدند و به ترویج و تبلیغ و تربیت انسان‌ها پرداختند.
مبارزه با اسرائیلیات
بعد از پیروزی اسلام، برخی از پیروان دیگر ادیان برای حفظ منافع خود اظهار اسلام کردند، ولی در باطن مسلمان نبودند و عقاید خود را پنهان می‌کردند و افکار و خرافات و اسرائیلیات یهودیت را در قالب روایات اسلامی جعل کرده و وارد دین اسلام می‌کردند؛ از این رو ائمه علیهم السلام با این حرکت خزنده و خطرناک به شدت مقابله نمودند.
به عنوان نمونه روزی امام باقرعلیه السلام فرمود: نگاه کردن به خانه خدا عبادت است. در آن حال شخصی گفت: کعب می‌گوید: «کعبه هر صبحگاه برای بیت المقدس سجده می‌کند.» امام علیه السلام از آن شخص که مجذوب کعب شده بود پرسید: نظر تو در مورد این سخن چیست؟ آن شخص عرض کرد: سخن کعب صحیح است. امام فرمود: تو و کعب الاحبار هر دو دروغ می‌گوئید. آنگاه در حالی که به شدت ناراحت بود فرمود: «مَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بُقْعَهًً فِی الْأَرْضِ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْهَا؛ [۵]خداوند مکانی محبوبتر از کعبه در روی زمین نیافرید.»
مبارزه با حکومت بنی امیه
حضرت شیعیان را از کار در حکومت اموی نهی می‌کردند و آن‌ها را به موعظه حکام تشویق می‌نمودند و می‌فرمودند: کسی که نزد سلطان ظالمی رود و او را به تقوای الهی دعوت کرده و موعظه نماید و [از قیامت]بترساند، برای او پاداشی همچون پاداش جن و انس خواهد بود.» [۶]در نتیجه حضرت از فراغتی که برای تحول در اوضاع جامعه و شیعیان ایجاد شد، نهایت استفاده را نمودند و مکتب فکری شیعه را تأسیس نمودند؛ همچنین شاگردان زیادی را در علوم مختلف پرورش دادند و با مبارزات خود در زمینه‌های فرهنگی و سیاسی، جهالت را از دید مردم دور راندند.
پی نوشت:
[۱]حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص ۲۹۹.
[۲]منتهی الامال، ج ۲، ص ۱۲۰ الی ۱۲۵.
[۳]بحار الانوار، ج ۴۶، ص ۲۹۴.
[۴]بهجه الآمال، ج ۴، ص ۶۹.
[۵]الکافی، ج ۴، ص ۲۵۴.
[۶]الاختصاص، شیخ مفید، ص ۲۶۱.