مدتی میشود آلودگی هوا گریبان گیر اهالی شهرها و روستاهای اطراف نیروگاه شهید مفتح شده و مردم آن، از استشمام هوای پاک به ریه‌های خود محروم مانده و محکوم به دودخوری شده‌اند.
بر این اساس مازوت نوعی نفت کوره با کیفیت بسیار پایین به شمار می‌آید که کیفیت پایین و ویسکوزیته بالایی دارد و از آنجا که خریدار و مورد مصرف ندارد در نیروگاه‌های حرارتی و موارد مشابه آن استفاده میشود. در اروپا و ایالات متحده، هم ترکیب مازوت شکسته به گازوئیل تبدیل میشود. در گذشته اما، مازوت برای گرم کردن خانه‌ها در شوروری سابق و شرق دور مورد استفاده قرار می‌گرفت چراکه آن‌ها تجهیزات لازم برای تبدیل مازوت به سایر محصولات پتروشیمی را نداشتند. در کشور‌های غربی به کوره‌هایی که از مازوت استفاده می‌کنند، کوره‌های ضایعات‌سوز نیز می‌گویند.
نیروگاه‌های مازوت سوزکشور بدون فیلتراسیون کار می‌کنند
در کشور‌های پیشرفته روی دودکش‌های نیروگاه تجهیزات رفع آلودگی و فیلتراسیون نصب شده است تا گاز خروجی از نیروگاه‌ها تصفیه شود و مانع از انتشار ذرات سنگین ناشی از سوخت زغال سنگ و مازوت در هوا میشود، در ایران، اما به خاطر اینکه چنین سیستمی وجود ندارد به تمام نیروگاه‌ها سوخت گاز و گازوئیل تحویل داده میشود و در برخی موارد بخاطر کمبود گاز و گازوییل از نفت کوره استفاده میشود که این موضوع نه از نظر زیست محیطی و نه از نظر اقتصادی بهینه نیست.
محدودیت در تامین گاز و مصرف سوخت جایگزین
"محسن طرزطلب مدیرعامل شرکت تولید نیروی برق حرارت کشور" می‌گوید:"به این دلیل که در تامین گاز و گازوئیل محدودیت وجود دارد هر سال مجبور به مصرف مازوت هستیم، میزان مصرف سوخت در فصل سرد سال حدود ۲۲۵ میلیون لیتر است.
سوخت تمام نیروگاه‌های کشور چه نیروگاه بخاری، گازی و سیکل ترکیبی از طریق گاز تامین میشود و اولویت اول ما این است که نیروگاه‌ها گاز مصرف کنند، اما در فصل زمستان اولویت، تامین گاز خانگی و شهری است و میزان مازاد را به نیروگاه‌ها و صنایع اختصاص می‌دهند که در این شرایط نیروگاه‌ها از سوخت دوم استفاده می‌کنند و سوخت دوم نیروگاه‌های گازی و سیکل ترکیبی گازوئیل و نفت گاز است و در تمام نیروگاه‌ها مخازنی برای ذخیره گازوئیل و مازوت ساخته شده است.
نیروگاهی حرارتی با مصرف مازوت بالا
نیروگاه حرارتی شهید مفتح به عنوان یکی از طرح‌های مهم و زیر بنایی سال ۱۳۷۲ در دشت فامنین در کیلومتر ۴۵ جاده همدان - تهران و در زمینی به وسعت ۲۷۰ هکتار بنا شد. این نیروگاه از نوع بخاری با برج خنک کننده‌تر و سوخت گاز طبیعی و مازوت طراحی شده و دارای چهار واحد ۲۵۰ مگا واتی است.
بر اساس گفته مسئولان مطلع مصرف روزانه مازوت در این نیروگاه ۵ میلیون لیتر است که این به معنی مصرف بیش از یک میلیارد لیتر مازوت در سال است و طبق آزمایش‌های انجام شده میزان گوگرد موجود در مازوت کشور ۵ دهم درصد است و بر این اساس میزان انتشار گوگرد از دودکش نیروگاه شهید مفتح ۶۲ هزار تن در سال است.
"عبدالله دیناروند" مدیرعامل نیروگاه شهید مفتح می‌گوید:" ما مایل به مصرف مازوت نیستیم، اما بر اساس ابلاغی که به واحد‌های تولید برق حرارتی شده است ما ناچاریم مازوت مصرف کنیم.
انواع مازوت
«گوگرد بسیار کم» (Very Low Sulfur) درصد گوگرد ۰/۵،
«گوگرد کم» (Low Sulfur) نوع مازوت، ۰/۵ – ۱ درصد گوگرد
«گوگرد معمول» (Normal Sulfur) نوع مازوت ۱ – ۲ درصد گوگرد
«گوگرد زیاد» (High Sulfur) نوع مازوت ۲ – ۳/۵ درصد گوگرد
نیروگاه مفتح بسیار نزدیک به محل زندگی مردم
در اطراف نیروگاه شهید مفتح بیش از ۱۱۰۰ روستا و شهر وجود دارد که بسیاری از خانه‌ها در حداقل فاصله با نیروگاه قرار دارند. به چند روستا سر زدم تا از نزدیک تاثیر سوخت آلاینده مازوت را بررسی کنم، در صحبت با برخی از روستاییان متوجه وخامت حال وزندگی آن‌ها شدم؛ نمونه اش سرفه‌های پی درپی پیرمردی که نای حرف زدن نداشت و دود سیاه و آلوده را متهم تنگی نفسش می‌دانست.
"مرد میانسالی" سیاهی روی ماشینش را نشانم داد و گفت:" این ذرات سیاه همان دوده مازوت است. در نزدیک‌ترین خانه به نیروگاه "مرضیه خانم" در حالیکه پرده‌های سیاه خانه اش را نشانم می‌داد و لباس‌های پهن شده روی طناب را تکان می‌داد گفت:" خانه زندگیمان را دود برداشته و رخت و لباس شستن چندان به کارمان نمی‌آید، چون تا پهن می‌کنیم دوده سیاه رویشان می‌نشیند.
"مرد دیگری" که دامدار است و در روستای نگارخاتون زندگی می‌کند گفت:" اثرات مازوت بعد از کشتار گاو‌ها در سیرابی شان پیداست، چون بسیار سیاه میشود بخاطر اینکه علف‌هایی که برای خوراک گاوهایمان می‌آوریم پر از دوده شده است.
هر چه گفتم جانمایی نیروگاه اشتباه است به خرجشان نرفت.
"مدیر کشاورزی استان در سال ۱۳۷۶ احمد شامخی" بوده، اومی گوید:" زمان افتتاح فاز نهایی نیروگاه هرچه گفتم آقای رئیس جمهور این کلید افتتاحی که شما در نیروگاه برق همدان زدید مانند هیولایی بزرگ آب دشت‌های همدان را خواهد کشید و این نیروگاه می‌توانست در جای دیگری که ما جانمایی کردیم افتتاح شود، کسی به خرجش نرفت و دوستان هم علامت دادند که این حرف‌ها را ادامه ندهید.
۱۵ کیلومتر؛ فاصله حداقلی نیروگاه‌ها با مناطق مسکونی
"به گفته کارشناس بهداشت ومحیط استان همدان" حداقل فاصله‌ای که نیروگاه‌ها باید با مناطق مسکونی داشته باشند ۱۵ کیلومتر است که در ساخت نیروگاه مفتح این فاصله رعایت نشده است.
"مهدی خدابخشی" با بیان اینکه هنوز مطالعه جامع و میدانی در خصوص اثرات بیماری زای نیروگاه مفتح بر مردم انجام نشده است گفت:" افرادی که در شعاع ۱۵ کیلومتری قراردارند از آلایندگی مازوت متاثر می‌شوند و ممکن است دچار بیماری‌های حاد تنفسی و قلبی شوند.
مسئله مازوت به یک مسئله عمومی تبدیل شده
تنها مردم استان همدان نیستند که از آلایندگی این سوخت رنج می‌برند. نیروگاه‌های حرارتی و ترکیبی ۱۲ استان دیگر نیز مجوز استفاده از مازوت را دارند ومردم آن مناطق هم از این مسئله رنج می‌برند، نمونه آن واکنش به آلودگی مازوت در شهر تبریز و اززبان "حجت الاسلام والمسلمین آل هاشم نماینده، ولی فقیه در این استان" است که در جمع نمازگزاران جمعه گفت:" آلودگی مازوت در تبریز بیداد می‌کند و وسوال ما ازمسئولان کشور این است که در کلان شهر تبریز چرا باید مازوت مصرف شود؟ "
معادله مازوت هنوز حل نشده است
برای پیگیری بیشتر موضوع به سراغ دادستان استان رفتم، چون شنیده بودم که پرونده شکایت مردم از این نیروگاه بار‌ها در دست بررسی قرار گرفته است. "حسن خانجانی" گفت:" ما مشکل را به دادستانی کل کشور و وزرا انعکاس دادیم، اما تاکنون به نتیجه مشخصی نرسیده ایم.
"دادستان استان" همچنین گفت:" مشکل اصلی این است که تاکنون درداخل کشور فیلترمناسب برای دودکش نیروگاه‌ها ساخته نشده است و وزارت نفت هم نتوانسته است به مکانیزم مشخصی برای به حداقل رساندن گوگرد موجود در مازوت برسد.
محیط زیست استان پاسخ ما را نداد
اینکه اقدامات محیط زیست استان برای مقابله با آلایندگی نیروگاه چیست سئوال ما از این اداره کل بود که بی جواب ماند و"مسئول روابط عمومی این اداره" گفت:" وزارت نیرو اجازه هیچ گونه مصاحبه‌ای در این زمینه را به ما نمی‌دهد و خودشان قراراست دراین زمینه صحبت کنند.
بعد از دو هفته پیگیری برای مصاحبه با وزیرنیرو بالاخره از طریق یکی از خبرنگاران مقیم تهران موفق به پرسش از وزیر شدم، اما با جوابی غیر مرتبط رو به رو شدیم؛ و "علی اکبر محرابیان " پاسخ داد:" در موضوع سوخت زمستانی از مسئولان وزارت نفت تشکر می‌کنم به پاس اقدامات گسترده‌ای که جهت تامین سوخت انجام دادند تا امروز ما نه خاموشی داشتیم ونه محدودیت!
هر دم از این باغ بری می‌رسد! نیروگاه‌های حرارتی جدید در راه است!
آسیب‌های نیروگاه به دشت کبودراهنگ وفامنین تنها مربوط به حفر ۲۱ حلقه چاه عمیق و افت آب‌های زیرزمینی نیست، رخ دادن ۲۷ فروچاله بزرگ در دشت، خشک شدن زمین‌های کشاورزی اطراف نیروگاه، آلایندگی شدید هوا ناشی از سوخت مازوت وکوچ بسیاری از روستاییان و نشانه‌هایی از افزایش بیماری‌های تنفسی وقلبی بین اهالی روستا‌ها وشهر‌های اطراف جنبه‌های دیگر تاثیر منفی جانمایی بد نیروگاه است؛ که البته گویا هنوز درس عبرت نشده است، چرا که خبر می‌رسد وزارت نیرو مجوز ساخت ۵ نیروگاه حرارتی دیگر را صادر کرده است که یکی از آن‌ها قرار است تا سال آینده در شهر جهانی انگور یعنی ملایر آغاز به کار کند.
پرسیدم چرا با توجه به آسیب‌هایی که نیروگاه مفتح به زمین‌های کشاورزی آن منطقه زده است اقدام به اجرایی کردن این طرح کردید؟ و "نماینده مردم ملایر درمجلس شورای اسلامی" گفت:" مدل این نیروگاه سیستم خشک و نوع سوخت آن گاز است و سیستم خنک‌کننده آن به روز و با استاندارد‌های روز دنیا است و هیچ نگرانی از نظر تامین آب، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی شهرستان و آلودگی زیست محیطی وجود ندارد.
از او پرسیدم آیا تضمین می‌کنید که در آینده این نیروگاه همچون دیگر نیروگاه‌های ترکیبی دیگر نیازی به سوخت مازوت پیدا نخواهد کرد؟ که پاسخ داد:" من هیچ گونه تضمینی نمی‌کنم.
کلام پایانی
با توجه به مشکل کمبود گاز در زمستان و الزام مازوت سوزی در نیروگاه‌ها بدون شک حجم عظیمی از آلودگی در هوای منطقه و استان پراکنده میشود که سلامت مردم را به خطر خواهد انداخت. از سوی دیگر بنا به گفته کارشناسان استفاده از مازوت به هیچ وجه برای نیروگاه‌ها به صرفه نیست، زیرا این سوخت علاوه بر خسارت‌های زیست‌محیطی موجب بالا رفتن اصطکاک و هزینه‌های تعمیر نیروگاه‌ها میشود.
وقتی نیروگاه‌ها به جای گاز، سوخت مایع استفاده می‌کنند، هزینه تعمیرات آن‌ها چند برابر میشود؛ و بهتر است به جای ساخت نیروگاه‌های حرارتی به دنبال ایجاد نیروگاه‌های پاک و تامین انرژی تجدیدپذیر همچنون نیروگاه خورشیدی و بادی باشیم. کاری که در بسیاری از کشور‌ها رخ داده و برای صادرات برق حاصل از نیروگاه‌های خورشیدی برنامه ریزی کرده اند.
ایران با داشتن حدود ۳۰۰ روز آفتابی در سال جزء بهترین کشور‌های دنیا در زمینه تولید انرژی خورشیدی است. با این حال سهم انرژی‌های تجدیدپذیر هنوز در تولید برق ایران کمتر از یک درصد است.
تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر گرچه می‌بایست تا آخر برنامه پنجم که اینک رو به انتهاست به ۴۵۰۰ مگاوات میرسید، اما هنوز به ۴۰۰ مگاوات هم نرسیده، این در حالی است که در کشوری مانند آلمان تنها در سال ۲۰۱۴ افزایش تولید برق از انرژی بادی ۴۷۵۰ مگاوات بوده که معادل کل مقداری است که ایران باید در برنامه پنج‌ساله اخیر به آن دست می‌یافت.
تهیه و تنظیم: ناهید روحانی مقدم