سفر رئیس جمهوری کشورمان به روسیه در راستای تعمیق روابط دو کشور و مانع زدایی از این روابط، به ویژه از بعد همکاریهای اقتصادی و راهبردی حائز اهمیت است.
به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما؛ سفر رئیس جمهوری کشورمان به روسیه در راستای تعمیق روابط دو کشور و مانع زدایی از این روابط، به ویژه از بعد همکاریهای اقتصادی و راهبردی حائز اهمیت است.
سفر آیت الله ابراهیم رئیسی به مسکو به دعوت رسمی ولادیمیر پوتین انجام گرفته است و این سفر از ابعاد سیاسی، اقتصادی و همکاریهای منطقهای و بین المللی با اهمیت است و نشان از اجرایی شدن رویکرد دولت سیزدهم در فعال کردن دیپلماسی منطقهای و نگاه به شرق دارد.
به اعتقاد کارشناسان امضای سند همکاری با چین و تلاش برای امضای سند همکاری با روسیه در چارچوب سیاست «نگاه به شرق» دنبال می‌شود که در سال‌های اخیر از سوی مقام معظم رهبری به عنوان محور سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تعیین و اعلام شده است.
همچنین یکی از نقاط عطف این سفر ؛ آغاز فصل نوینی از همکاریهای راهبردی با نهایی شدن سند جدید همکاریهای ۲۰ ساله میان دو کشور است .
گفتنی است ایران و روسیه پیشتر یک سند همکاری راهبردی ۲۰ ساله را در سال ۷۹ امضا کرده اند که مهلت آن اسفند سال ۱۳۹۹ به پایان رسید و نگاهی به دستاورد‌ها و نقاط ضعف این سند در تدوین و امضای سند همکاری جدید یک ضرورت است.
روابط ایران و روسیه براساس حُسن همسایگی شکل گرفته و همگرا و نزدیک است و این همگرایی‌ها در اقدامات و دیدگاه‌های مختلف ترجمه شده است.
علاوه بر اهمیت همکاریهای سیاسی، امنیتی و نظامی؛ روسیه تنها شریک عمده تجاری ایران است که بعد از تحریم‌های یکسویه آمریکا علیه کشورمان، روابط تجاری خود را با ایران افزایش داده است و این روند همچنان رو به افزایش است.
آمار‌های ۱۰ ماهه گمرکی روسیه نشان می‌دهد که صادرات این کشور به ایران درسال جدید درمقایسه به دور مشابه ۱۲۳ درصد رشد داشته و به عبارتی نزدیک ۲.۵ برابر شده است.
روسیه طی ۱۰ ماه ابتدایی سال ۱۳۹۸ درحدود ۱.۱۵ میلیارد دلار صادرات به ایران داشت، اما در دور مشابه امسال این رقم به ۲ میلیارد و ۵۶۵ میلیون دلار اوج گرفته است.
واردات روسیه از ایران نیز طی ۱۰ ماه ۲۰۲۱ با رشدی ۲۲ درصدی به ۷۷۹ میلیون دلار رسیده است.
روابط ایران و روسیه در گذر تاریخ
آغاز روابط ایران و روسیه به‌صورت رسمی به سال ۱۵۲۱ میلادی در دوران صفویان بازمی‌گردد. هرچند روابط و مناسبات ایران و روسیه در طول تاریخ فراز و فرود‌های بسیاری را تجربه کرده است، اما به اذعان تحلیلگران و کارشناسان مسائل بین‌المللی، هیچگاه به گرمی روابط کنونی نبوده است.
علاوه بر منافع مشترک در روابط دو جانبه و منطقهای؛ درسال‌های اخیر وجود منافع مشترک در عرصه بین المللی و بویژه در زمینه رویارویی با امپریالیسم آمریکا باعث حرکت دو کشور به سمت همکاری راهبردی شده است.
به اعتقاد کارشناسان ظرفیت‌های بزرگی در عرصه‌های اقتصادی، علمی، دفاعی، فناوری و پزشکی در ایران و روسیه وجود دارد که با اتکا به آن‌ها می‌توانند پیامد‌های تحریم آمریکا را مهار کرد.
جایگاه و اهمیت ایران در سیاست خارجی روسیه
علاوه بر اهمیت اقتصادی روابط با ایران از نگاه روسیه، ایران تأثیر به سزایی در تحولات جهان اسلام دارد و همکاری با این کشور می‌تواند موازنه لازم برای روسیه در محیط پیرامونی آن که توسط کشور‌های اسلامی احاطه شده است را به وجود آورد.
در همکاریهای ایران و روسیه عوامل بسیاری دخالت دارند. علاوه بر وضعیت سیاسی، عوامل دیگری از قبیل ثروت‌های طبیعی عظیم موجود در دو کشور به ویژه نفت و گاز، نیروی انسانی، توانایی‌های نظامی، تاثیرات منطقهای و عوامل بین‌المللی باعث شده تا روابط مسکو ـتهران اهمیت ویژه‌ای به خود بگیرد.
روابط راهبردی و رو به گسترش جمهوری اسلامی ایران و روسیه، به گفته مقامات و کارشناسان ارشد دو کشور، روابطی نوین و ناگسستنی است و مناسبات دو همسایه، هیچ گاه در سطح و کیفیت شرایط کنونی نبوده هرچند تقویت بیش از پیش همکاریهای تجاری طرفین، امری ضروری و نیازمند اراده متقابل است.
سفر‌های متقابل پرتعداد مقامات دو کشور در سال‌های اخیر به پایتخت‌های یگدیگر نشان از عمق روابط و رو به جلو دارد.
به گفته مقامات و کارشناسان دو کشور، هیچ مانعی در مسیر تحکیم و گسترش هرچه بیشتر روابط دو کشور مانعی وجود ندارد و با توجه به سرعت فرایند‌های منطقهای و بین المللی، گفتگو‌های مستمر میان ایران و روسیه هر روز بیشتر می‌شود.
مناسبات ایران و روسیه، روابط راهبردی، باثبات و حتی فراتر از روابط دو همسایه است
دوران نوین
امضای اولین قرارداد همکاری اقتصادی
فصل نوین از روابط ایران و روسیه به طور جدی از میانه دهه ۱۹۹۰ آغاز شد.
با سفر مرحوم هاشمی رفسنجانی رییس وقت مجلس شورای اسلامی به مسکو در سال ۱۳۶۸ و امضای قرارداد ۱۰ میلیارد دلاری، همکاریهای اقتصادی و فنی جدیدی میان دو کشور شکل گرفت.
به قدرت رسیدن پوتین
پس از فروپاشی شوروی، به خاطر حاکمیت تفکر آتلانتیک‌گرا‌ها در روسیه و اولویت بالایی که مقامات مسکو برای ادغام در نهاد‌های بین‌المللی و غربی قائل بودند، سیاست خارجی روسیه در سال‌های نخست پس از فروپاشی، جایگاه مناسبی برای جمهوری اسلامی ایران قائل نبود و حتی ایران را به عنوان کانون تهدید برای منافع خود در مناطق آسیای مرکزی و قفقاز می‌پنداشتند.
اما به تدریج نگرش آتلانتیک‌گرا‌ها در روسیه زیر سوال رفت و روسیه به سمت استقلال عمل در روابط بین‌الملل و توسعه روابط با دولت‌هایی همچون ایران پرداخت. به طور کلی در شرایط تقابلی و رقابت روسیه با غرب، زمینه برای گسترش روابط ایران و روسیه مهیا شد.
بازدید‌های پیاپی مقام‌های دو کشور در سطح وزرا (وزرای خارجه، دفاع و دبیران شورای امنیت) و دیدار سران دو کشور در نیویورک در سال ۲۰۰۰ میلادی کمک کرد تا وضعیت جدیدی پدید آید و روابط نزدیک روسیه و ایران بیش از پیش تثبیت شود. دیدار محمد خاتمی رییس جمهور وقت ایران، در سال ۲۰۰۱ از روسیه و توافقنامه همکاریهای اساسی با ولادیمیر پوتین، موجب شد روابط دو طرف برای دهه بعدی به طور جدی‌تر تداوم یابد.
در گفت‌و‌گوی سران دو کشور که در زمینه همکاریهای نزدیک اقتصادی انجام شد بیانیه‌ای نیز درباره دریای خزر صادر شد. در آوریل ۲۰۰۲ وزیر خارجه ایران از مسکو دیدار و مدارک تایید شده موافقت‌نامه مارس ۲۰۰۱ را مبادله کرد و سرانجام دیدار پوتین از تهران در سال ۲۰۰۸ و دیدار با رهبر انقلاب اسلامی و محمود احمدی‌نژاد رییس جمهور وقت ایران را می‌توان نقطه اوج این روابط دانست.
روابط اقتصادی دو کشور از سال ۲۰۰۰ و پس از روی کارآمدن پوتین، سفر رییس‌جمهور وقت ایران به مسکو و قرارداد همکاریهای ۱۰ ساله دو کشور بیش از پیش گسترش یافت؛ به طوری که در سال ۲۰۰۵ روسیه به هفتمین شریک تجاری ایران تبدیل شد. اما با انتقال قدرت از ولادیمیر پوتین به دمیتری مدودف غرب‌گرا در سال ۲۰۰۸، بار دیگر روابط تهران و مسکو دچار رکود قابل توجهی شد.
انتقال قدرت از پوتین به مدودف
هرچند ماه‌های ابتدایی ریاست‌جمهوری مدودف با اقدام نظامی روسیه در اوستیای جنوبی در اوت ۲۰۰۸ علیه گرجستان و به دنبال آن تقابل همه‌جانبه روسیه با غرب همراه شد، اما در ادامه مدودف نشان داد که دوره‌ای از سیاست خارجی روسیه آغاز شده که تمایل بیشتر مسکو بر هماهنگی با غرب است.
او و اوباما سیاست "بازشروع" را برای بهبود روابط با یکدیگر آغاز کردند. بر این اساس دیپلماسی روسیه در برابر ایران نیز روز به روز پیچیده‌تر شد. این دیپلماسی اگر چه دوگانگی پیشین را نداشت، اما فشار بیشتری بر ایران وارد می‌کرد.
تغییر رفتار مسکو در برابر تهران، ﺗﺄثیر بسیار محسوس در موضوع هسته‌ای ایران داشت، تا جایی که محمود احمدی نژاد رییس جمهور وقت ایران با انتقاد از عملکرد روسیه در مورد ایران، از روسیه به "پلیس خوب" در جمع کشور‌های ۱+۵ تعبیر کرد. با این حال مسکو در ژوئن ۲۰۰۹ برخلاف دولت‌های غربی، بعد از انتخاب دوباره محمود احمدی نژاد به عنوان ریاست جمهوری ایران، انتخاب وی را تبریک گفت.
روابط ایران و روسیه در سال‌های ۲۰۰۹-۲۰۱۰، با وجود پشتیبانی مسکو از محمود احمدی نژاد پیشرفتی نداشت. در شرایط تیرگی روابط امریکا و روسیه، این کشور قرارداد یک میلیارد دلاری فروش موشک‌های اس ۳۰۰ به ایران را امضاء کرده بود. ولی با صدور قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت علیه برنامه هسته‌ای ایران، روسیه تحویل آن را به حالت تعلیق درآورد.
تحریم روسیه از سوی غرب
با روی کار آمدن مجدد ولادیمیر پوتین در روسیه و از سال ٢٠١٢ باردیگر روابط دو کشور در مسیر توسعه گام برداشت.
در کنار مذاکرات ایران با قدرت‌های جهانی در چارچوب گروه ۱+۵، تشدید بحران سوریه و افزایش تمایل روسیه برای ایفای نقش در آن باعث شد موضوع همکاری منطقهای به محور همکاریهای تهران - مسکو تبدیل شود.
رویکرد‌های مشترک دو کشور در مورد مسایل افغانستان، عراق و سوریه سبب شد سرگئی لاوروف در سپتامبر ۲۰۱۴ ایران را "متحد طبیعی" روسیه بخواند.
پوتین در نوامبر ۲۰۱۵ برای شرکت در نشست صادرات گاز، به تهران سفر کرد و برای دومین با رهبر انقلاب دیدار کرد. وی در این دیدار به دلیل همراهی این کشور در مذاکرات اتمی و مواضع مناسب در برابر بحران سوریه مورد تمجید قرار گرفت. همچنین رهبران دو کشور اعلام آمادگی کردند که روابط ایران و روسیه با گسترش در همه حوزه‌ها به رابطه‌ای راهبردی تبدیل شود.
در نتیجه پس از این اتفاقات، اراده سیاسی شکل گرفته در تهران و مسکو، موجب حرکت‌هایی در رابطه با گسترش همکاریهای اقتصادی میان دو کشور شد.
توسعه روابط تهران و مسکو
درتوصیف اهمیت و جایگاه روابط راهبردی ایران و روسیه، سرگئی لاوروف وزیرخارجه روسیه پیشتر گفته بود که مسکو عملا با هیچ کشوری بجز ایران چنین شاخص‌هایی از این همه همکاری را ندارد.
حسین امیرعبداللهیان ویر اموخارجه کشورمان نیز در نخستین برنامه کاری خود در جمع مدیران نهاد‌های ایرانی در روسیه با تایید این مسئله تصریح کرد: نگاه دولت جدید و پیام من و دولت جمهوری اسلامی ایران برای رهبران روسیه این است که یک جهش جدی و ملموس در روابط دو کشور ایجاد شود.
امیرعبداللهیان اضافه کرد: جمهوری اسلامی ایران توسعه روابط با همسایگان را در اولویت خود قرار داده است و در این بین روسیه به عنوان یک همسایه مهم، جایگاه ویژه‌ای دارد.
روابط بر مدار توسعه
سرگئی مارکوف رئیس اندیشکده مطالعات سیاسی روسیه نیز معتقد است که روابط راهبردی ایران و روسیه در زمینه‌های مختلف در چند سال اخیر استحکام یافته و بر مدار توسعه قرار گرفته است.
به اعتقاد اکثر کارشناسان مناسبات مسکو و تهران در سال‌های اخیر به ویژه در دولت سیزدهم بر همکاریهای دوجانبه سودمند استوار شده است و دو طرف همچنان بر نظام چند قطبی در جهان تاکید دارند و مخالف یکجانبه گرایی در روابط بین الملل هستند.
روسیه نوین و برقراری ارتباطی کاملا دوستانه با ایران
کاظم جلالی سفیر تام الاختیار جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه، هم اعتقاد دارد روسیه نوین روابطی کاملا دوستانه با ایران برقرار کرده است بطوریکه مقامات عالی کشور در مقابل زیاده خواهی‌های غرب به طور قاطع از ایران حمایت کرده اند.
سفیرکشورمان در روسیه تصریح کرد: روابط در تمام زمینه‌ها در مدار توسعه قرار گرفته است و با توجه به این روابط بی سابقه لازم است دو طرف از تلاش لازم را برای استفاده بهینه از ظرفیت‌های اقتصادی داشته باشند و در همین راستا تلاش‌های از سوی دو کشور در حال انجام است.
روابط منطقهای؛ آسیای مرکزی و قفقاز
بحران قره باغ
ایران همواره نقش بسیار مهمی درتحولات منطقه قفقاز به ویژه منطقه قره باغ ایفا کرده است و در سال‌های اخیر شاهد همکاری تهران و مسکو در این منطقه هستیم.
بحران قره باغ یکی از قدیمی‌ترین بحران‌ها در منطقه قفقاز به شمار می‌رود که ابعاد منطقهای و بین المللی گسترده‌ای دارد. ایـن بحـران درسال ۱۹۹۱ و پس از فروپاشی شوروی سابق به عنوان یک چالش اساسـی میـان دو جمهـوری تازه استقلال یافته جمهوری آذربایجان و ارمنستان مطرح شده و دو کشور را در مسیر جنگ و نبردهـای خونین قرار داده است.
یکی از بازیگران منطقهای مهم در تحولات مربوط به بحران قره بـاغ، جمهـوری اسـلامی ایران است. ایران به دلیل پیوند‌های فرهنگی- تاریخی و جفرافیایی فراوان با قفقاز جنوبی، تلاش می‌کند تا نقش موثری در مسایل آن به ویژه بحران قره باغ داشـته باشـد.
ایران به عنوان یک بازیگر تاثیر گـذار در بحـران قـره بـاغ از یـک طـرف ازتلاش‌های ارمنستان جهت تقویت مثلث مسکو - ایـروان - تهـران اسـتقبال کـرده و از طـرف دیگر تلاش می‌نماید تا وزنه تاثیرگذاری خود بر تحولات منطقه قفقازجنوبی بـه ویـژه بحـران قره باغ را ارتقا بخشد.
با این وجود، جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر همواره تلاش کرده است تا ضمن رعایت حسن همجواری با ارمنستان و جمهوری آذربایجـان، طرفین را به ترک مخاصمات نظامی و حل و فصل بحران از طریق سیاسی ترغیب نماید.
آسیای مرکزی
ایران و روسیه اگرچه طی سال‌های اخیر چالش‌هایی جدی در آسیای مرکزی نداشته و به ندرت در مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند، اما سطح بالایی از همکاری را نیز در این منطقه تجربه نکرده‌اند. با این حال به نظر می‌رسد، جدی‌تر شدن مساله ترانزیت و نگاه ویژه‌ای که ایران در برخی مصادیق به همسایگان شمالی خود داشته است، زمینه‌هایی را برای ارتقاء سطح مناسبات و افزایش همکاریهای ایران و روسیه در آسیای مرکزی به وجود آورده است.
به گفته کارشناسان ارتباطات اقتصادی و ترانزیت بین‌المللی یک فرصت عمده برای ایران و روسیه در آسیای مرکزی است. اگرچه مساله تامین مالی و تحریم‌های ثانویه چالش‌هایی را برای دو کشور به وجود آورده است.
همچنین پتانسیل‌هایی در رقابت برای صادرات انرژی با توجه به ساختار مشابه اقتصاد‌های ایران و روسیه وجود دارد.
همکاری امنیتی نیز به عنوان یک فرصت برای ایران و روسیه خواهد بود، اگرچه واگرایی پیرامون وضعیت نظامی طالبان در افغانستان ممکن است به عنوان یک تنش بروز و ظهور یابد. در نهایت، توسعه روابط دوجانبه منجر به همکاری نزدیک‌تر در آسیای مرکزی خواهد شد.
حوضه خزر
ولادیمیر پوتین در سال ۲۰۰۷ برای شرکت در اجلاس رؤسای کشور‌های حاشیه دریای خزر به ایران سفر کرد. دراین سفر مذاکرات حقوقی درباره تعیین رژیم حقوقی دریای خزر انجام گرفت.
به اعتقاد کارشناسان ادامه چانه زنی تهران با مسکو درباره تعیین ابعاد مختلف رژیم حقوقی دریای خزر ازجمله نحوه استفاده از منابع این حوضه و لزوم حمایت جمعی کشور‌های ساحلی از محیط زیست منحصر بفرد این دریا یک ضرورت است.
روابط فرا منطقهای؛ مبارزه با تروریسم
الگوی همکاری دو کشور درمبارزه با تروریسم
همکاری تهران و مسکو در ائتلاف روسیه - ایران - سوریه – عراق درمبارزه به گروه تروریستی داعش از نقاط عطف تاریح همکاریهای امنیتی و بین المللی دو کشور به شمار می‌رود.
این ائتلاف در نتیجه توافق سپتامبر ۲۰۱۵ بین روسیه، جمهوری اسلامی ایران، عراق و سوریه شکل گرفت و هدف از آن کمک و همکاری در جمع‌آوری اطلاعات علیه گروه داعش و ریشه کنی این گروه تروریستی بود که با موفقیت در عراق و سوریه اجرا شد و به الگویی در تاریخ روابط دو کشور در همکاریهای بین المللی تبدیل شد.
سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه در آخرین دیدار با محمد باقری رئیس ستاد کل نیرو‌های ایران در مسکو با اشاره به همکاری نظامی دو کشور سوریه تصریح کرد: می‌توانیم این همکاری را در مناطق دیگر نیز انجام دهیم. امروز در مورد تهدیدات موجود در افغانستان مطرح است. مسکو و تهران می‌توانند در زمینه مبارزه با قاچاق مواد مخدر و ممانعت از ظهور گروه تروریستی داعش در کشور‌های همسایه همکاری کنند.
روابط دو کشور در عرصه بین الملل؛ مجامع بین المللی
از متحد طبیعی تا برجام
یکی ازنقاط عطف در روابط دو کشور در عرصه بین المللی از از سال ٢٠١٣ میلادی آغاز شد. در این دوره که با تشدید بحران سوریه و افزایش تمایل روسیه برای ایفای نقش در خاورمیانه همزمان بود، موضوع همکاری منطقهای به محور همکاری تهران - مسکو تبدیل شد. رویکرد‌های مشترک دو کشور در مورد مسایل افغانستان، عراق و سوریه سبب شد سرگئی لاوروف در سپتامبر ۲۰۱۴ ایران را "متحد طبیعی" روسیه بخواند.
تشدید تنش در روابط روسیه با امریکا و اروپا برسر اوکراین به ویژه پس از تحریم روسیه توسط غرب؛ در تحولات موسوم به بهار
عربی باعث نزدیکی بیش از پیش ایران و روسیه در رویارویی با مداخلات امریکا در روند امور داخلی مسایل کشور‌های غرب آسیا و شمال افریقا برجسته تر شود.
برنامه جامع اقدام مشترک یا به اختصار برجام که توافق جامع و نهایی هسته‌ای وین و در غرب توافق هسته‌ای ایران یا توافق ایران نیز نامیده می‌شود، در راستای توافق بر سر برنامه هسته‌ای ایران و به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا به علاوه آلمان) بسته شد. حمایت روسیه از برجام یکی دیگر از نقاط عطف در روابط دو کشور به شمار می‌رود.
با خروج یکجانبه آمریکا از برجام در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ و تداوم حمایت روسیه از برجام و مواضع جمهوری اسلامی ایران؛ نشان از توجه مسکو به اهمیت حفظ و گسترش روابط با تهران دارد.
حجم تجارت دو کشور و ایران و روسیه
در ۵ قرن گذشته هیچگاه مسئله گسترش همکاریهای اقتصادی بین روسیه و ایران به اهمیت یک دهه اخیرنبوده است.
در شرایط تحریمی هم ایران و هم روسیه بر گسترش روابط تجاری–اقتصادی تاکید دارند.
در این بین بی‌تردید اولویت اصلی ایران، گسترش تجارت خارجی و همکاریهای اقتصادی بین‌المللی با کشور‌های همسایه و منطقه و در قالب شرکای تجاری دوجانبه است. کشور روسیه که همسایه شمالی جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود، یکی از اقتصاد‌های نوظهور دهه گذشته بوده که به اعتقاد کارشناسان ظرفیت مناسبی برای گسترش تعاملات تجاری در چارچوب یک تعامل برد-برد را داراست.
فدراسیون روسیه با جمعیت ۱۴۶ میلیون نفری و واردات ۲۳۱ میلیارد دلاری در سال ۲۰۲۰، به یکی از جذاب‌ترین بازار‌های رو به رشد مصرفی در دنیا تبدیل شده است که بخش قابل توجهی از این بازار می‌تواند توسط کالا و اجناس ایرانی تصاحب شود.
در تحولی دیگر در این مسیر رئیس جمهوری روسیه در ۲۳ نوامبر ۲۰۱۵ برای شرکت در نشست صادرات گاز، به تهران سفر کرد. این دومین ملاقات پوتین و رهبر ایران بود.
در این دیدار بر اهمیت شکسته شدن سیاست‌های یکسویه امپریالیسم آمریکا در منطقه و نظام بین الملل و ظرفیت بالای تهران و مسکو در این مسیر تاکید شد.
تجارت بین دو کشور که در سال ۱۹۹۵ حدود ۲۷۶ دلار بود، در سال ۲۰۰۰ به ۷۰۰ میلیون دلار و در سال ۲۰۰۸ به ۳.۵ میلیارد دلار رسید. ایران در سال ۲۰۰۱ سومین مشتری بزرگ صنعت نظامی روسیه قلمداد می‌شد.
تحریم‌های بین المللی علیه ایران سطح تجارت بین دو کشور را محدود کرد. اما فرصت‌هایی هم برای دو کشور وجود داشت که یک بازی برد-برد بود. دیدار‌های متقابل متعددی میان رهبران دو کشور ترتیب داده شد و همکاری در زمینه‌های مختلف گسترش یافت.
((شکل نمودار روند ده ساله تجارت دو کشور ))
((نمودار برخی از تفاهم نامه‌های اقتصادی منعقد شده میان ایران و روسیه))
مانع زدایی و ضرورت افزایش مناسبات تجاری دو کشور
توجه به موانع و ارائه راهکار‌های عملی در این مسیر یک ضرورت است. دراین میان می‌توان برخی موانع توسعه روابط ۲ کشور را چنین برشمرد.
در حالی که روابط ایران و روسیه طی دو دهه اخیر به صورت مداوم در حال گسترش بوده، همیشه یک نوع تلقی منفی نیز در میان برخی ناظران و تحلیلگران روابط در دو کشور وجود داشته است. به صورت عملی نیز موانعی بر سر توسعه روابط دو کشور وجود داشته است. یکی از این موانع، نبود روابط و همکاری روشن میان بانک‌های آنهاست که تجار و کارفرمایان را با مشکلات زیادی برای انجام معاملات مواجه می‌نماید و بسیاری از توافقات عمده مدت‌های زیادی برای حل مشکل بانکی و افتتاح حساب مربوط معطل می‌مانند.
مانع دیگر اطلاعات اندک و در برخی موارد نادرست تجار و کارفرمایان دو کشور از بازار کشور مقابل است. در حالی که امکان گسترده‌ای برای همکاری تجار دو کشور در سطح ملی و مناطق آن‌ها وجود دارد، اما نداشتن شناخت تاریخی کارفرمایان دو کشور و همچنین نبود مراکز اطلاع رسانی صحیح در این زمینه مانعی برای توسعه روابط آن‌ها بوده است. در حالی که نمایندگی بازرگانی نیز نزد سفارتخانه‌های هر دو کشور فعال است.
یکی دیگر از موانع عمده توسعه روابط دو کشور که شاید از جانب ایران بیشتر محسوس باشد، نبود کادر متخصص در این زمینه است. متاسفانه بیشتر نهاد‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و تجاری در ایران با مشکل نبود یا کمبود متخصص مسلط به زبان روسی و آشنا با حوزه‌های کاری در کشور مقابل مواجهند.
البته اقداماتی صورت پذیرفته است و سازمان‌های مختلف دانشگاهی و خصوصی در این زمینه فعالیت‌هایی را آغاز کرده اند که باید به صورت جدی مورد توجه و حمایت دولت قرار گیرد. با توجه به آنچه ذکر شد، می‌توان چنین نتیجه گرفت روابط دو کشور در بخش‌های مختلف اگر چه دارای جنبه‌های متفاوت است و تناسب تاثیرپذیری آن از ضرورت‌های همکاری میان دو کشور و فشار‌های جهانی یکسان نیست، اما این واقعیت را به اثبات می‌رساند که فدراسیون روسیه و جمهوری اسلامی ایران زمینه‌های لازم برای همکاری دو جانبه و گسترش آن را دارند و در مسائل منطقهای و جهانی نیز بیش از گذشته از تفاهم برخوردارند. در این شرایط گسترش جدی و همه جانبه مبادلات دو کشور و افزایش حجم مبادلات ضروری است و می‌تواند به پایداری بیشتر روابط دو کشور کمک کند.
اما بازخوانی روابط ایران و روسیه بیانگر این واقعیت است که به رغم تمایل دو کشور به داشتن روابط قوی اقتصادی و اشتراک در مواضع سیاسی در بسیاری از تحولات سیاسی جهان (تحت تاثیر قرار گرفتن در بلوک مقابل آمریکا)، وجود موانعی موجب شده است تا انتظارات و اراده دو طرف در این مورد مهم همچنان برآورده نشود.
هر چند که روابط سیاسی–امنیتی و دفاعی ایران و روسیه به رغم فراز و نشیب‌های تاریخی، در چند سال اخیر رو به بهبودی بوده است و به گفته صاحب نظران این روابط نوین در تاریخ دو کشور بی‌سابقه است، اما از نظر اقتصادی نسبت به ظرفیت‌های موجود و کشور‌های منطقه، وضعیت تعامل دو کشور در خور انتظار نیست.
ولادیمیر اوبیدنوف رئیس شورای تجاری روسیه و ایران و همچنین کاظم جلالی سفیر کشورمان در روسیه درباره ضرورت ارتقاء روابط تجاری چنین می گویند:
به نظر می‌رسد بیان فرصت‌ها و ظرفیت‌های اقتصادی – تجاری، واکاوی موانع و ارائه راه‌حل‌ها و پیشنهادات در راستای رفع موانع و گسترش همکاری‌ها میان دو کشور ایران و روسیه ضروری است تا سطح بالاتری از همکاریهای سیاسی – اقتصادی و همگرایی راهبردی در مناسبات دو کشور ایجاد شود.
نویسنده و تهیه کننده : فریدون طاهری