بن سای یا بونسای گروهی از گیاهان را شامل می‌شود که جز گیاهان آپارتمانی خاص و درختانی مینیاتوری هستند که به‌شکلی خاص دیزاین شده است.
باتوجه به محبوبیت بالای بونسای در این مقاله قصد داریم هر آنچه در مورد بونسای و نگهداری از آن باید بدانید را به شما بگوییم. ناگفته نماند حرف و نکته‌ی یادگرفتنی در مورد بونسای زیاد است و سعی ما بر این بوده که به زبان ساده، نیاز‌های اولیه‌ی بونسای را برای شما بگوییم. با فروشگاه گل و گیاه گُل‌سِتان همراه باشید.
مقدمه‌ای بر بن سای
بن سای گروهی از گیاهان را شامل می‌شود که جز گیاهان آپارتمانی خاص و درختانی مینیاتوری هستند که به‌شکلی خاص دیزاین شده است. به‌عبارت دیگر بونسای‌ها درواقع همان گیاهان عادی هستند که با یک روش خاص ریشه‌ها و ساقه‌هایشان کوتاه شده و در گلدانی ظرف مانند کاشته می‌شوند. سپس برای اینکه شکل خاصی به خودش بگیرد، آن را به روش خاص هرس کرده یا دورساقه‌هایش را سیم‌پیچی می‌کنند.
خواستگاه بن سای از چین و ژاپن است و آن‌ها قرن‌ها در درست کردن بونسای فعالیت داشته‌اند. خیلی‌ها معتقدند که هنر درست‌کردن بونسای روشی آرام بخش برای جسم و ذهن است و می‌تواند به کم‌کردن استرس‌ها کمک کند.
چطور به بن سای آب بدهیم؟
در نگهداری از بن سای آبیاری آن خیلی مهم است و هرگز نباید آن را فراموش کنید. به عبارت دیگر بن سای نباید تشنه بماند مخصوصا اگر زیر نور مستقیم آفتاب و در هوای آزاد قرار دارد. در مورد زمان آبیاری نیز باید بگوییم که زمان دقیق آبیاری هر بن سای متفاوت است و بستگی به شرایط محیطی، جنس خاک و نیاز گیاه دارد. برای تشخیص زمان آبیاری ابتدا از میزان نیاز بن سای خود به آبیاری اطلاعات کافی کسب کرده و سپس هر بار برای آبیاری، میزان خشکی خاک را بررسی کنید و ببینید آیا بن سای شما به آبیاری نیاز دارد یا نه.
اگر بعد از بررسی متوجه شدید، بونسای شما نیاز به آبیاری دارد، یکی از روش‌های مناسب این است که به‌آرامی آب را در گلدان بریزید تا همه‌ی سطح خاک گلدان را بپوشاند و خاک گلدان را جا‌به‌جا نکند. آبیاری به این شکل باید باید تا زمانی ادامه پیدا کند که آب اضافی از سوراخ‌های زیر گلدان بیرون بیاید.
علاوه‌بر روش اول، روش دیگر این است که هرزمانی که سطح خاک بونسای خشک شد، گلدان بونسای را در ظرف بزرگی پر از آب بگذارید، به‌طوری‌که تمام سطح گلدان را بپوشاند و به گیاه نرسد. بعد از گذشت مدتی وقتی که حباب‌های هوا تمام شد، یعنی گلدان به اندازه‌ی کافی آب جذب کرده است و می‌توانید آن را از آب خارج کنید.
رطوبت مورد نیاز برای نگهداری بن سای چه‌قدر است؟
در پاسخ به این سوال باید بگوییم که در طول نگهداری از بن سای رطوبت هوا برای حفظ سلامتی آن، مخصوصا در فصل زمستان بسیار مهم است. به‌این‌منظور یکی از روش‌های خوب جهت تامین رطوبت بونسای، استفاده از جزیره است. جزیره را خودتان به‌راحتی می‌توانید درست کنید.
برای درست کردن جریزه در یک سینی یا ظرف کم‌عمقی که بزرگ‌تر از اندازه بن سای است، یک یا چند لایه سنگ کوچک بریزید، به‌طوری‌که تمامی سطح سینی را بپوشاند. حالا روی آن آب بریزید. جزیره شما آماده است؛ کافیست گلدان بونسای را روی آن بگذارید. این آب کم‌کم بخار می‌شود و رطوبت هوای اطراف بونسای را حفظ می‌کند. در این باره حتما یادتان باشد که باید به مقداری آب بریزید که کف گلدان با آب تماس نداشته باشد، در این صورت آب باعث پوسیدگی ریشه و از بین رفتن بن سای شما خواهد شد.
علاوه‌بر ساخت جزیره روش‌های دیگری نیز برای افزایش رطوبت گلدان وجود دارد؛ اگر دوست دارید با سایر روش‌ها نیز آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم مطلب روش‌های افزایش رطوبت گیاهان آپارتمانی را از دست ندهید.
محل مناسب برای نگهداری بن سای کجاست؟
یکی دیگر از مواردی که در نگهداری از بن سای باید به آن توجه داشته باشید محل نگهداری از آن است. بن سای‌ها معمولا به ۴ تا ۶ ساعت نور خورشید در طول روز نیاز دارد. برای بعضی از آن‌ها اگر این مدت زمان بیش‌تر هم باشد، بهتر است. ازاین‌رو بن سای را در جایی بگذارید که نور مستقیم خورشید را به‌طور کامل دریافت کند؛ مثلا نزدیک پنجره یا در فضای باز؛ البته اگر شرایط مناسب است.
اگر قصد نگهداری از بن سای در داخل منزل را دارید، بهترین محل برای نگهداری از بن سای پنجره‌ی رو به جنوب و بعد از آن پنجره رو به غرب یا شرق است. ناگفته نماند می‌توانید بونسای خود را در نزدیکی پنجره‌ی شمالی هم قرار دهید، اما احتمالا بونسای شما برای رشد به نور مصنوعی نیاز خواهید داشت.
اگر شب‌ها دمای هوا کمتر از ۴ درجه نمی‌شود، می‌توانید بونسای را در تراس، پاسیو یا حیاط بگذارید. در این حالت، بهتر است بونسای در جایی باشد که نور خورشید صبحگاهی را دریافت کند و هنگام عصر در سایه باشد، اما اگر دمای هوا در فضای باز در شب به زیر ۴ درجه رسید، وقت آن رسیده که بونسای را داخل خانه بیاورید.
چطور بن سای را هرس کنیم؟
قبل از هر چیز باید بگوییم که هرس کردن بن سای یک کار تخصصی است، بنابراین اگر مهارت کافی در این زمینه ندارید، حتما هرس کردن را به دست یک متخصص بسپارید، چراکه در غیراینصورت ممکن است، درختچه زیبای خود را به کلی از دست بدهید.
از نکته یاد شده که بگذریم، هرس کردن یکی از موارد در نگهداری از بن سای و جز یکی از جالب‌ترین کار‌هایی که می‌توانید با بونسای‌تان انجام دهید. هرچه قدر در مورد هنر آراستن بونسای بیش‌تر بدانید، بیش‌تر خواهید فهمید که بونسای می‌تواند تا چه اندازه اشکال متفاوت و زیبا داشته باشد.
هرس کردن بن سای یک هنر است که نیاز به ظرافت و خلاقیت دارد و نتیجه‌ی نهایی آن فوق العاده خواهد بود. هرس کردن بونسای علاوه بر ظرافت و خلاقیت، به دقت و تمرکز نیز نیاز دارد و فعالیتی آرام‌بخش به‌حساب می‌آید. هدف از هرس کردن بونسای، شکل دادن به آن یا حفظ شکل قبلی‌اش است. به‌علاوه اینکه هرس کردن شاخه‌های بالایی گیاه باعث رشد شاخه‌های اطراف گیاه و پرشدن آن نیز خواهد شد.
برای هرس کردن بن سای حتما از قیچی‌های استریل شده و مخصوص هرس بونسای استفاده کنید و هرگز از قیچی‌های معمولی استفاده نکنید. همچنین لازم نیست همه‌ی جوانه‌های جدید را بچینید. ابتدا شاخ و برگ‌های خشک گیاه را بچینید. سپس ببینید که برای شکل‌دادن به گیاه لازم است کدام شاخه یا برگها را بچینید.
خاک مناسب برای نگهداری بن سای چه خاکی است؟
خاک نیز یکی دیگر از موارد اساسی و مهم در نگهداری از بن سای است. بن سای به خاکی نیاز دارد که سه ویژگی مهم را داشته باشد:
زهکش خوبی داشته باشد. یعنی آب اضافی را سریع خارج کند.
آب مورد نیاز گیاه را در خودش نگه دارد.
ذرات درشت هم داشته باشد تا جریان هوا داخل خاک هم وجود داشته و اکسیژن به ریشه‌ها برسد.
خوشبختانه این روز‌ها خاک مخصوص بن سای در بازار موجود است و به راحتی می‌توانید از آن استفاده کنید. این خاک‌ها شامل آکاداما (خرده سفال)، پومیس و سنگ گدازه هستند.
آیا بن سای به کود نیاز دارد؟
جواب این سوال بله است. اگر می‌خواهید بن سای شما برای همیشه سالم و زیبا بماند، باید به آن کود بدهید. دلیل اصلی این موضوع این است که بونسای در مقدار کمی خاک رشد می‌کند، پس لازم است به‌صورت مرتب به آن کود بدهید.
در طول نگهداری از بن سای به‌منظور کوددهی به آن، در فصل رشد یعنی اوایل بهار تا اواسط پاییز ماهی یک‌بار به خاک بن سای کود اضافه کنید. در مورد کود مناسب برای بونسای نیز باید بگوییم تقریبا هر نوع کود عمومی مخصوص گیاهان برای بن سای مناسب است. برای کوددهی به بن سای پیشنهاد ما این است که کود را به اندازه نصف میزان غلظت تعیین‌شده استفاده کنید. مثلا اگر قرار است به‌ازای هر قاشق کود یک لیتر آب اضافه کنید، شما میزان آب را دو برابر یعنی دو لیتر درنظر بگیرید.
چه زمانی باید خاک و گلدان بن سای را عوض کنیم؟
بن سای‌ها اصولا زمانی که ریشه‌شان همه گلدان را پر کند زمان عوض کردن گلدان‌شان فرا رسیده است. اگر بن سای شما در چنین شرایطی قرار دارد، باید گلدان آن را بزرگ‌تر کرده و مقداری خاک مناسب نیز به آن اضافه کنید. فقط نکته‌ای که دراین باره باید به آن توجه کنید این است که گلدان بونسای را در وسط تابستان یعنی مرداد ماه عوض کنید. در مورد عوض کردن خاک بونسای نیز باید بگوییم، خاک بونسای شما زمانی باید عوض شود که خاک آن ضعیف شده باشد.
جالب است بدانید تقریبا بیش‌تر درختان برگ‌ریز (خزان دار) هر دو تا سه سال یک‌بار و گیاهان همیشه سبز هر ۴-۵ سال یک بار نیاز به تعویض گلدان دارند.
حرف آخر، اطلاعات‌تان را در مورد بونسای زیاد کنید
به‌عنوان حرف آخر در مورد نگهداری از بن سای گفتنی است که اگر می‌خواهید به بهترین شکل از بن سای خود نگهداری کنید، اطلاعات‌تان را در مورد بونسای زیاد کنید. راه‌های زیادی برای افزایش اطلاعات‌تان در مورد نگهداری از بونسای وجود دارد. مثلا می‌توانید پرورش‌دهندگان بونسای را در اینترنت پیدا کنید و مطالب بلاگ و شبکه‌های اجتماعی آن را مطالعه کنید یا سراغ فروشندگان گل و گیاه نظیر گُل‌سِتان رفته و در بلاگ یا شبکه‌های اجتماعی آن‌ها که معمولا اطلاعات مربوط به گل و گیاهان آپارتمانی را به‌طور تخصصی ارائه می‌دهند عضو شوید. بی‌شک بین اطلاعاتی که ارائه می‌دهند در مورد بن سای نیز اطلاعات مفید دستگیر شما خواهد شد.
فراموش نکنید با استفاده از اینترنت، کلی نکته و اطلاعات مفید در مورد نگهداری از بونسای به دست خواهید آورد. بااین‌حال اگر زیاد اهل اینترنت و وب گردی نیستید یک راه دیگر این است که، در کارگاه‌های پرورش یا دیزاین بن سای شرکت کنید و از نزدیک با روش‌ها و تکنیک‌های نگهداری و دیزاین بونسای آشنا شوید.
بونسای هدیه‌ای عالی برای همکاران و عزیزان‌تان است و همراه با خودش زیبایی، آرامش و شگفتی می‌آورد. اگر از آن به درستی نگهداری کنید، به راحتی چندین‌سال در کنارتان خواهد ماند. از آن‌جایی که بونسای یک موجود زنده و مینیاتوری است، هرچه قدر رسیدگی به آن بیش‌تر شود، زیبایی و جذابیتش هم بیش‌تر خواهد شد.
در مجموع در این مطلب سعی کردیم مختصری درباره روش نگهداری بن سای اطلاعات لازم را در اختیار شما گذاشته باشیم؛ بااین‌حال چنانچه حین خواندن مطلب سوالی در مورد این گیاه به ذهنتان رسیده است، اما پاسخ آن را نیافته‌اید یا نیاز به مشاوره در مورد گل و گیاهان آپارتمانی دارید، از طریق بخش نظرات زیر همین مطلب سوالات خود را با کارشناسان گُل‌سِتان درمیان بگذارید تا در اسرع وقت به آن پاسخ دهند. ضمن اینکه در ادامه نیز برخی از سوالات پرتکرار شما در مورد روش نگهداری از بن سای را جمع‌آوری کرده‌ایم و می‌توانید جواب برخی از سوالات خود را از دل آن‌ها پیدا کنید.
چگونه بونسای را هرس کنیم؟
ابتدا یک نفس عمیق بکشید! یکی از بهترین لحظات رسیدگی به بونسای هنگامی است که آن را هرس می‌کنید، این کار بسیار آرامش بخش است.
هدف اصلی از هرس کردن بونسای، حفظ ظاهر زیبای آن در حین رشد است. علاوه بر این، سبک کردن نوک درخت سبب تشویق گیاه برای رشد شده و تمام بخش‌های آن را تقویت می‌کند.
بهتر است برای این کار، از قیچی باغبانی استفاده کنید. به کمک قیچی، تمام شاخه‌های مرده را از گیاه جدا کنید. برگها را هم از نزدیکترین نقطه به محل اتصالشان به ساقه ببرید. سپس تصمیم بگیرید که برای مرتب کردن ظاهر گیاه، می‌خواهید کدام شاخه‌ها را حذف کنید. این کار کاملا به سلیقه شما بستگی دارد. به همین دلیل است که نگهداری از بونسای کاری خلاقانه است!
آیا بونسای به رطوبت نیاز دارد؟
رطوبت هوا هم برای حفظ سلامتی بونسای مخصوصا در فصل زمستان بسیار مهم است. یکی از روش‌های خوب حفظ رطوبت بونسای، استفاده از جزیره است.
در سینی یا ظرف کم‌عمقی که بزرگ‌تر از اندازه بونسای است، یک یا چند لایه سنگ کوچک بگذارید تا تمامی سطح سینی را بپوشاند. حالا روی آن آب بریزید. جزیره شما آماده است. کافیست گلدان بونسای را روی آن بگذارید. این آب کم‌کم بخار می‌شود و رطوبت هوای اطراف بونسای را حفظ می‌کند.
آیا باید خاک و گلدان بونسای عوض شود؟
در مورد عوض کردن خاک بونسای نیز باید بگوییم، خاک بونسای شما زمانی باید عوض شود که خاک آن ضعیف شده باشد. امروزه خاک مخصوص بونسای در بازار موجود است و به راحتی می‌توانید از آن استفاده کنید. این خاک‌ها شامل آکاداما (خرده سفال)، پومیس و سنگ گدازه هستند.
بونسای اصولا زمانی که ریشه‌شان همه گلدان را پر کند زمان عوض کردن گلدان‌شان فرا رسیده است؛ بنابراین در چنین شرایطی باید گلدان آن بزرگ‌تر کرده و مقداری خاک مناسب نیز به آن اضافه کنید. فقط نکته‌ای که دراین باره باید به آن توجه کنید این است که، بهتر است گلدان بونسای را در وسط تابستان یعنی ماه مرداد عوض کنید.
بونسای به چه میزان نور نیاز دارد؟
یکی از مشکلات اساسی نگهداری بونسای در منزل، فراهم کردن نور کافی برای آن است. میزان نور دریافتی در داخل خانه، به میزان قابل توجهی کمتر از محیط بیرونی است؛ در واقع نور داخل خانه (وبه طور کلی فضا‌های بسته) برای اکثر گونه‌های بونسای بسیار کم است.
نور ناکافی مانع رشد گیاه شده و با متوقف کردن رشد برگها، هرس کردن را نیز به تاخیر می‌اندازد.
اما خوشبختانه امروزه اکثر بونسای‌هایی که در فروشگاه‌های عمومی عرضه می‌شوند، به صورت بهینه برای نگهداری در داخل آپارتمان‌ها پیوند زده شده اند و در نتیجه نور کم و یا مصنوعی را نیز می‌پذیرند.
کم بودن بیش از حد نور خورشید، بلافاصله به مرگ گیاه منجر نمی‌شود؛ اما رشد گیاه آنقدر کم می‌شود تا در مرور زمان گیاه را به سمت نابودی بکشاند.
برای جلوگیری از چنین وضعیتی، بونسای خود را در نزدیکی یک پنجره نورگیر جنوبی قرار دهید. نقطه‌ای را برای آن انتخاب کنید که در طول روز همواره روشن باشد. می‌توانید از نور لامپ‌های فلوئورسنت نیز کمک بگیرید. استفاده از این لامپ‌ها ضمن تقویت اثر نور خورشید، نگهداری از بونسای را در داخل منزل آسان‌تر می‌کند. می‌توانید از لامپ‌های بسیار پرنور نیز استفاده کنید. اگر به دلیل سرما/گرمای وارده از پنجره گیاه را از نور خورشید دور کنید، برای جبران کمبود نور از این لامپ‌ها کمک بگیرید.