سد پایین دست رودخانه بهمن شیر ضامن بقای کشاورزی در جزیره آبادان است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ مرکز آبادان، جزیره بزرگ آبادان جزیره‌ای حاصلخیز است که اگر منابع آبی آن تامین شود می‌تواند نقش مهم وتعیین کننده در تامین مایحتاج غذایی استان خوزستان و حتی کشور داشته باشد. اما متاسفانه این جزیره که دو رودخانه بزرگ کشورآنرا احاطه کرده اند از مشکل کمبود آب شیرین رنج می‌برد. علت آن هم سهل انگاری در اجرای طرح‌هایی است که برای تامین آب کشاورزی این منطقه انجام می‌شود.
مهمترین طرحی که برای تامین آب کشاورزی منطقه در نظر گرفته شده، ساخت سد پایین دست رودخانه بهمن شیر است.
کشاورزی آبادان در معرض نابودی
حسن دشتی نژاد رییس اداره جهاد کشاورزی شهرستان آبادان بابیان اینکه شاهرگ حیاتی آبرسانی به نخیلات آبادان از بهمن شیر است می‌گوید: سد پایین دست بهمن شیر نقش حیاتی در کشاورزی و نیز بقای نخیلات منطقه دارد. زیرا وسعت نخیلات در سطح شهرستان آبادان ۱۸ هزارو ۵۰۰ هکتار بوده، که پنج میلیون ۲۰۰ هزار نفر نخل در آن وجود داشته است امادر حال حاضر از این میزان ۱۳ هزارو ۲۰۰ هکتارمانده که حدودا دو میلیون ۴۰۰ هزار اصله نخل فعلا در آن وجود دارد؛ و علت اصلی از بین رفتن این نخیلات هم آب شور بوده است.
وی افزود: در حال حاضر رودخانه اروند رود بسیار شور است و برای آبیاری نخیلات مناسب نیست. دبی ورودی آب شیرین به رودخانه بهمن شیر هم بسیار کم است و لذا باید این سد ساخته شود تا از هدر رفت آب شیرین جلوگیری، و با ذخیره آب در رودخانه بهمن شیر، آب نخیلات و کشاورزی منطقه تامین شود.
رییس اداره جهاد کشاورزی شهرستان آبادان همچنین گفت: در شهرستان آبادان به جز نخیلات کشاورزی در زمینه‌های دیگر نیز بطور گسترده وجود دارد به عنوان نمونه در این شهرستان هزارو ۱۳۰ هکتار یونجه کاری، ۴۸۰ هکتار سبزی و صیفی و حدود ۶۰۰ هکتار گندم کاشته می‌شود.
حسن دشتی نژاد یکی از علل شوری آب رودخانه اروند رود و بهمن شیر را علاوه بر خشکسالی‌های متوالی، کم شدن دبی ورودی آب‌های دجله و فرات و کارون به دلیل وجود سدهای بالادستی برشمرد که همین امر موجب ورود آب شور دریا به داخل اروند رود و بهمنشیر و شور شدن این دو رودخانه می‌شود.
وی همچنین گفت: طول رودخانه بهمن شیر حدود ۹۰ کیلومتر است که این سد در فاصله ۶۵ کیلومتری این رودخانه و در نزدیکی بندر چوئبده ازتوابع شهرستان آبادان در دست ساخت است. ساخت این سد از پیشروی آب شور خلیج فارس به داخل رودخانه بهمن شیر بویژه از ابتدای خرداد تا پایان شهریور ماه جلوگیری می‌کند.
کشاورزی جزیره آبادان در گرو سدهای بهمن شیر
تنها راه حل برای نجات کشاورزی جزیره بزرگ و حاصلخیز آبادان ساخت سد بر روی رودخانه بهمن شیر است تا هم از ورود آب شور دریا به این رودخانه و هم از خروج آب شیرین به دریا جلوگیری کند. زیرا از این طریق هم نخیلات حاشیه رودخانه بهمن شیر سیراب میشوند و هم با پمپازآب به نخیلات حاشیه رودخانه اروند از نابودی آنان جلوگیری می‌شود.
هیوا علیمزاده و الهام باوی از پژوهشگران دانشگاه علوم دریایی خرمشهر نیز در مقاله‌ای پژوهشی تحت عنوان " نقش احداث سد سلولی بهمنشیر در تأمین منابع آب منطقه آبادان- خرمشهر در این زمینه پژوهش مفصلی را ارائه کرده اند. دراین پژوهش آمده است:
«احداث سد سلولی به عنوان مانعی مصنوعی به منظور جلوگیری از تداخل آب شور دریا و آب شیرین رودخانه، تأمین آب (شرب، کشاورزی و صنعتی) جزیره آبادان و خرمشهر، جلوگیری از اتلاف انرژی و عبور طغیان‌های فصلی، ایجاد معبر کشتیرانی سه منظوره نظامی، تجاری و گردشگری، به شمار می‌آید. همچنین سد سلولی بهمنشیر می‌تواند از وارد شدن آب شور پایین دست به داخل رودخانه جلوگیری نماید. به این ترتیب که در هنگام مد از ورود آب شور دریا جلوگیری کرده و در هنگام جزر، آب اضافی را به رودخانه تخلیه می‌کند. کاهش شوری آب رودخانه بهمنشیر از مزیت‌های مهم احداث سد سلولی است که نقش قابل توجهی در رفع مشکل کم آبی منطقه آبادان و خرمشهر دارد.
(هیوا علیمزاده و الهام باوی، نقش احداث سد سلولی بهمنشیر در تأمین منابع آب منطقه آبادان- خرمشهر، سایت مرجع دانش، https://civilica.com/doc/۳۷۳۱۸۳)
غلامحسین کریمی و محمدتقی منصوری کیا نیز در مقاله‌ای دیگری تحت عنوان " تشریح الزامات و جانمایی بهینه بزرگترین سازه قفل کشتیرانی و سد سلولی ایران در پایین دست رودخانه بهمنشیر" آورده اند:
«چالش مذکور طی مطالعات صورت گرفته در سال ۱۳۴۶ توسط شرکت‌های "مهاب (ایرانی) - سویکو (سوئدی) "پیش بینی شد و در این رابطه مجموعه‌ای از اقدامات پیشنهاد گردید که از جمله آن‌ها احداث سد جدا کننده آب شور و شیرین در پایین دست بهمنشیر با هدف توسعه کشاورزی در مجاورت محدوده آب شیرین، تامین آب شرب، احیاء اراضی و ... بوده است.»
(غلامحسین کریمی و محمدتقی منصوری کیا در مقاله‌ای تحت عنوان " تشریح الزامات و جانمایی بهینه بزرگترین سازه قفل کشتیرانی و سد سلولی ایران در پایین دست رودخانه بهمنشیر"، سایت مرجع دانش، https://civilica.com/doc/۶۷۷۱۸۳/)
آنگونه که در این پژوهش آمده کارشناسان در سال ۱۳۴۶ متوجه بروز این مشکل شده بودند و تنها راه کار را نیز ساخت سد در پایین دست رودخانه بهمن شیر می‌دانستند تا مانع از ورود آب شور به رودخانه بهمن شیر شود و با نگاهداشت و ذخیره آب شیرین در پشت سد بهمشیر، آب مورد نیاز کشاوری ونخیلات بسیار وسیع منطقه تامین شود.
غلامرضا پورجلالی یکی دیگر از پژوهشگران در پژوهشی در این زمینه آورده است: «برای حل این مشکل وزارت نیرو توسط مشاورین مهاب - سوئکو در دهه ۴۰ شمسی و معاونت مطالعات پایه سازمان آب و برق خوزستان در سال ۱۳۹۲، در قالب طرح آبیاری جزیره آبادان و خرمشهر با بررسی ۱۷ گزینه منفرد و ترکیبی، نه طرح اصلی را گروهبندی نموده و در نهایت پس از بررسی‌های فنی و اقتصادی، راه حل‌هایی ارایه کردند. بخشی از این طرح شامل ایجاد سد در انتهای رودخانه کارون و بخشی از آن احداث دو سد سلولی در پایین دست و بالا دست رودخانه بهمن شیر بود.»
(غلامرضا پور جلالی: بررسی تأثیر سدهای سلولی بر پیشروی شوری در رودخانه بهمنشیر پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران https://ganj.irandoc.ac.ir).
اما سد بهمن شیر...
حال با توجه به اهمیت بسیار زیادی که ساخت این سد برای کشاورزی منطقه دارد متاسفانه ساخت این سد به کندی پیش رفته و هم اکنون نیز سه سال است که ساخت آن متوقف شده است.
گرچه ساخت سد پایین دست بهمن شیر در سال ۱۳۹۶ شروع شد و قرار بود در سال ۱۴۰۱ به پایان برسد، اما متاسفانه بنا به گفته مدیر جهاد کشاورزی آبادان این سد تا کنون فقط ۱۲ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است که این خود نشان میدهد که در ساخت این سد بسیار اهمال کاری شده است و اگر متولیان این سد، ضرورت آنرا در نظر می‌گرفتند و به آن بها میدادند الان این سد سه سال به حال خود رها نمی‌شد.
جالب است بدانیم که سد عظیم کارون سه که یکی از بزرگترین سدهای آسیاست در طی نه سال ساخته شد، اما سد کوچکی مانند سد پایین دست بهمن شیر پس از گذشت جهار سال فقط ۱۲ درصد پیشرفت داشته است.
برای دانستن ابعاد این سد به آرشیومطالبی که از مدیر سابق پروژه این سد منتشر شده بود مراحعه می‌کنیم. مهندس نیکروان مدیر ساق پروژه سد پایین دست بهمن شیر در زمان تصدی خود مشخصات این سد اینچنین شرح داده بود: سد پایین دست رودخانه بهمن شیر به طول ۲۱۰ و ارتفاع ۲۳ متر از کف، و ۲ ونیم متر از سطح رودخانه، در حال اجراست.
وی همیچنین در این زمینه گفته بود: پروژه سد و قفل کشتیرانی پایین دست بهمنشیر در آبادان در نزدیکی بندر چوئبده و با استفاده از فن آوری سدهای بتنی انحرافی ساخته خواهد شد. اعتبار این سد از محل صندوق توسعه و طرح‌های عمرانی به میزان ۲۱۸ میلیارد تومان (البته در زمان پروژه) در نظر گرفته شد و مدت زمان اجرای این طرح ۵ سال پیش بینی شد که از تیر ماه سال ۹۶ توسط سازمان آب و برق خوزستان در دست اجرا ست.
مدیر پرژه سد پایین دست بهمن شیر همچنین گفته بود: این سد دارای ۲ قفل کشتیرانی به عرض ۱۰ متر برای عبور شناور‌های کوچک و عرض ۲۵ متر جهت شناور‌های بزرگ می‌باشد.
سد و نخیلات رها شده آبادان
همانگونه که گفته شد در دهه ۴۰ شمسی پیشروی آب شو دریا در رودخانه بهمن شیر اعلام شده بود و پس از پایان جنگ تحمیلی سازمان آب و برق استان در دهه ۷۰ و در دهه ۸۰ بخوبی به این معضل واقف بود، اما متاسفانه ساخت این سد بسیار دیر یعنی در سال ۱۳۹۶ آغاز شد. این تاخیر در آغاز ساخت موجب نابودی بیش از سه میلیون نخل در جزیزه آبادان شد.
حسن دشتی نژاد رییس اداره جهاد کشاورزی شهرستان آبادان هم اذعان دارد که نابودی بیش سه میلیون نخل در جزیره آبادان نه به خاطر جنگ تحمیلی بلکه به خاطر آب شور رودخانه‌های منطقه بوده است.
سازمان آب و برق استان با درک این ضرورت می‌توانست جلوی نابودی میلیون‌ها نخل در منطقه را بگیرد، اما متاسفانه ظاهرا درک اهمیت این سد برای مدیران این سازمان هنوز محقق نشده است. حال که ساخت این سد پس از سال‌ها تاخیر در سال ۱۳۹۶ آغاز شد، ساخت این سد به حال خود رها شد و مده سه سال است که پروزه به حال خود رها شده است.
گرچه پیشتر مسئولان ذیربط علت تعطیلی ساخت این سد را نبود بودجه اعلام کرده بودند، اما اگر واقعا کشاورزی منطقه و نیز دسترنج نخلدارن محروم منطقه برای مدیدران سازمان آب و برق استان مهم بود به هر طریق ممکن مسئولان بالا دستی را نسبت به ضرورت ساخت این سد تفهیم میکردند که البته این اتفاق نیافتاد.
ظاهرا متولیان سازمان آب و برق استان هم به تازگی متوجه شده اند که چه ضرر و زیان سنگینی را به کشاورزی منطقه و حتی استان و کشور وارد کرده اند و به همین دلیل هم بود که از ارائه هر نوع اطلاعاتی در مورد این سد خودداری کردند و بیشترین اطلاعات در مورد این پروژه از مطالعات محققان بدست آمده است.
حال ساخت سد کوچکی مانند این سد که به ضرورت ساخت آن اشاره شد باید به بدین گونه تعطیل شود و نخلداران بمانند و میلیون‌ها نخل خشک شده.
نویسنده:شاپور زبردست