آفت دهان یا زخم خوره به زخم‌های دردناک معمولاً کوچکی گفته می‌شود که در دهان یا در پایه لثه ایجاد می‌شود .
آفت دهان مسری نیست و معمولاً پس از یک تا دو هفته از بین می‌رود. با این حال اگر آفت بزرگ یا بسیار دردناک باشد یا مدت مدیدی بدون بهبود یافتن در دهان باشد، باید برای درمان آن به دندانپزشک خوب مراجعه کرد.
انواع آفت دهان
آفت دهان به سه نوع اصلی کوچک (مینور)، بزرگ (ماژور) و هرپتی‌فرم تقسیم می‌شود.
آفت کوچک
آفت کوچک شایع‌ترین نوع آفت است و زخم کوچک دایره‌ای یا بیضی شکلی است که بدون باقی گذاشتن جای زخم ظرف یک تا 2 هفته بهبود می‌یابد. آفت کوچک داخل گونه، روی لب، زبان و لثه و در موارد نادر در سقف دهان ایجاد می‌شود. اکثر این زخم‌ها به اندازه نوک مداد است و گاهی به صورت گروهی یا خوشه‌ای دیده می‌شود. هر بار چهار تا 6 آفت به صورت همزمان ایجاد می‌شود.
آفت بزرگ
آفت بزرگ از نوع آفت کوچک، بزرگ‌تر و عمقی‌تر است، لبه‌های نامنظم دارد و بهبود آن بیش از ۶ هفته طول می‌کشد. آفت بزرگ دهان جای زخم بلندمدتی را باقی می‌گذارد، در مقایسه با آفت کوچک شدیدتر است و التیام آن زمان بیشتری می‌برد. هر گونه آفتی که بیشتر از سه هفته در دهان باقی بماند باید توسط دندانپزشک معاینه شود. آفت‌های بزرگ معمولاً نزدیک لوزه‌ها دیده می‌شود و بیمار متحمل درد زیاد، به ویژه هنگام بلع می‌شود. هر بار معمولاً فقط یک آفت بزرگ ایجاد می‌شود.
آفت هرپتی‌فرم
آفت هرپتی‌فرم به بزرگی نوک سوزن است و در گروه‌های ۱۰ تا ۱۰۰ تایی عموماً در بین بزرگسالان دیده می‌شود. این نوع زخم دهانی لبه‌های نامنظم دارد و غالباً بدون باقی گذاشتن جای زخم پس از یک تا 2 هفته بهبود می‌یابد.
علائم آفت دهان
علائم زیر می‌تواند نشان دهنده وجود آفت دهان باشد:
_ زخم دردناک یا داخل دهان، روی زبان، نرمکام (بخش عقبی سقف دهان) یا داخل گونه‌ها
_ زخم گرد، سفید یا خاکستری رنگ با کناره یا لبه قرمز
آفت‌های شدید دهان با علائم زیر همراه است:
_ تب
_ تنبلی جسمی
_ متورم شدن غدد لنفاوی
_ نشانه‌های استوماتیت آفتی عودکننده
استوماتیت (ورم) آفتی عود کننده عارضه شایعی است که به ایجاد مکرر آفت دهان در کودکان و جوانانی گفته می‌شود که از سلامت عمومی مناسبی برخوردار هستند. دلیل این ناراحتی مشخص نیست، اما عفونی نیست و به نظر نمی‌رسد ارثی باشد.
آیا آفت عارضه نگران کننده‌ای است؟
اکثر آفت‌های زبان و دهان به خودی خود از بین می‌رود. اما اگر آفت پس از سه هفته بهبود نیافت باید به دندانپزشک مراجعه کرد. دندانپزشک دهان را معاینه می‌کند تا مطمئن شود که به جز وجود آفت مشکل جدی دیگری مانند سرطان دهان وجود ندارد. در صورت عودکننده بودن آفت نیز باید به متخصص مراجعه نمود تا دلیل اصلی بروز این ناراحتی مشخص شود.
در شرایط زیر حتماً به دندانپزشک یا متخصص مراجعه کنید:
_ از بین نرفتن آفت پس از سه هفته
_ احساس کسالت و ناخوشی داشتن
_ عود کردن آفت
_ وجود آفت بسیار بزرگ در دهان
_ ایجاد آفت جدید قبل از التیام آفت‌های قدیمی
_ بهبود نیافتن زخم پس از سه هفته
_ زخم‌های بدون درد
_ گسترش یافتن آفت دهان تا لب
_ تسکین نیافتن درد علی‌رغم مصرف مسکن‌های غیرتجویزی یا طبیعی
_ به شدت دشوار شدن خوردن و آشامیدن
_ دچار اسهال یا تب بالا شدن هنگام ایجاد آفت
نشانه های آفت‌های خطرناک و سرطانی.
اما گاهی پس از گذشت چندین روز، اثری از رفع و بهیودی آفت در دهان دیده نمی‌شود و درمان‌های معمولی روی آن تاثیری نمی‌گذارد. این گونه آفت ها، از نوع پیچیده هستند که از نشانه‌های اولیه سرطان دهان می‌باشند که فقط و فقط باید علت آن‌ها توسط پزشک متخصص تشخیص داده شود.
شیوع سرطان در سال‌های اخیر، اغلب به دلیل تغذیه غلط و نامناسب، استفاده از فست فود، مواد نگهدارنده، آلودگی هوا و استرس‌های روحی و روانی است. همچنین آلودگی‌های کارخانه هاو آلودگی‌های صوتی در بروز سرطان زبان و انواع دیگر نقش مستقیم دارد. گرایش جوانان به مصرف سیگار، قلیان‌های طعم دار، مواد مخدر صنعتی و جویدنی ازعوامل دیگر بروز سرطان زبان است که در مراحل اولیه، به صورت آفت‌های سخت درمان بروز می‌کند. با توجه به کاهش سن ابتلا به سرطان در جامعه نباید نسبت به شناسایی عوامل بروز آن بی تفاوت بود.
سرطان دهان
سرطان دهان ممکن است در ابتدا به شکل آفت و زخم در همین ناحیه ظاهر شود. معمولا یک آفت مربوط به سرطان دهان به وجود می‌آید که هیچ علت مشخصی نظیر زخمی شدن با یک دندان تیز برای ایجاد آن وجود ندارد. این نوع آفت‌ها معمولا بیش از ۳ هفته در دهان باقی می‌مانند که در صورت تداوم ماندن آن‌ها در دهان، باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.
آفت‌های ایجاد شده توسط سرطان معمولا بر روی زبان و یا زیر آن پدیدار می‌شوند، اما ممکن است گاهی در نقاط دیگر دهان نیز دیده شوند. تشخیص زودهنگام نوع سرطانی آفت ها، منجر به موفقیت در درمان می‌شود، اما اگر سرطان زبان، دیر تشخیص داده شود، درمان آن نیز با سختی همراه می‌شود.
محرک‌های آفت دهان
ایجاد آفت دهان هیچ دلیل مشخصی ندارد، با این حال می‌توان به عامل‌ها و محرک‌هایی مانند موارد زیر اشاره کرد:
_ ایجاد زخم‌های کوچک پس از عمل‌های دندانپزشکی، مسواک زدن نادرست، آسیب‌های ورزشی یا گاز گرفتن تصادفی
_ استفاده از خمیردندان و دهانشویه حاوی سدیم لوریل سولفات
_ حساسیت غذایی به خوراکی‌های اسیدی مانند توت‌فرنگی، مرکبات و آناناس و غذا‌های محرک دیگری مانند شکلات و قهوه
_ کمبود ویتامین‌های ضروری به ویژه B-۱۲، روی، فولات و آهن
_ واکنش آلرژیک یا حساسیت به باکتری‌های دهان
_ بریس ارتودنسی
_ تغییرات هورمونی دوران یائسگی
_ فشار عاطفی یا کمبود خواب
_ عفونت‌های ویروسی، باکتریایی یا قارچی
تشخیص آفت دهان
پزشک آفت دهان را با انجام معاینه چشمی تشخیص می‌دهد. در صورتی که آفت عود کننده یا شدید باشد، آزمایش‌های لازم جهت تشخیص و بررسی احتمال ابتلا به دیگر بیماری‌ها انجام می‌شود.
روش‌های درمان آفت دهان
اکثر موارد آفت دهان نیازی به درمان ندارد؛ با این حال در صورت مواجهه مکرر با آفت یا تحمل درد شدید درمان‌هایی جهت کاهش درد و تسریع بهبود ارائه می‌شود که متداول‌ترین آن‌ها عبارت است از:
_ استفاده از دهانشویه آب نمک و جوش شیرین
_ قرار دادن شیر منیزیم روی آفت دهان
_ پوشاندن آفت با خمیر جوش‌شیرین
_ مصرف فراورده‌های غیرتجویزی بنزوکائین (داروی بی‌حسی موضعی) مانند اوراژل یا انبسول
_ گذاشتن یخ روی زخم
_ استفاده از دهانشویه حاوی استروئید به منظور کاهش درد و ورم
_ استفاده از خمیر‌های موضعی
_ قرار دادن چای کیسه‌ای مرطوب روی آفت
_ مصرف مکمل‌های تغذیه‌ای مانند فولیک اسید، ویتامین B۶، ویتامین B۱۲ و روی
_ امتحان کردن درمان‌های خانگی مانند چای بابونه، اکیناسه (سرخارگل)، صمغ مرمکی و شیرین بیان
توصیه‌هایی برای جلوگیری از ایجاد آفت
روش‌های ساده‌پیشگیری از ایجاد آفت
از خوردن غذا‌های تحریک کننده دهان، مانند میوه‌های اسیدی، چون آناناس، گریپ فروت، پرتقال یا لیمو و همچنین آجیل، چیپس یا هر نوع خوراکی ادویه‌دار خودداری کنید و در عوض غلات کامل و سبزیجات و میوه‌های قلیایی غیراسیدی میل کنید. رژیم غذایی سالم و متعادل در پیش بگیرید و هر روز مولتی ویتامین مصرف کنید.
همچنین سعی کنید هنگام جویدن غذا صحبت نکنید تا احتمال گاز گرفتن تصادفی داخل گونه‌ها و دهان کاهش یابد. کاهش فشار و رعایت بهداشت دهان و دندان از طریق مسواک زدن روزانه پس از صرف وعده‌های غذایی نیز در جلوگیری از ایجاد آفت مفید است. آخرین توصیه این که به اندازه کافی استراحت کنید و بخوابید. خواب کافی نه تنها از ایجاد آفت که از ابتلا به ده‌ها بیماری جلوگیری می‌کند.
استفاده نکردن از مسواک نرم و دهانشویه‌های حاوی سدیم لوریل سولفات نیز برای پیشگیری از آفت توصیه می‌شود. دندانپزشک وکس یا موم برای پوشاندن محل تماس وسایل ارتودنسی در اختیار بیمار قرار می‌دهد تا لبه‌های تیز وسایل باعث ایجاد زخم نشود.