شاید مسمومیت‌های غذایی یا حتی دارویی با اقدامات درمانی زودهنگام، عوارض بسیار خطرناکی نداشته باشد، اما مسمومیت با گاز کربن‌مونوکسید یا قاتل خاموش در صورتی که شدید باشد تاوانش مرگ و خاموشی همیشگی خواهد بود.
این روزها با سرد شدن هوا، خطر بروز گازگرفتگی در خانواده‌ها را باید بسیار جدی‌تر تلقی کرد؛ خانواده‌هایی که معمولا فرزندان کوچکی دارند که آگاهی از نشانه‌های خطر این نوع مسمومیت در آنها در نجات جانشان بسیار موثر خواهد بود .البته ناگفته نماند که نشانه‌های گازگرفتگی در کودکان و بزرگسالان تفاوت زیادی با هم ندارد و آنچه مهم است شناخت این نشانه‌های خطر و کمک زودهنگام به مصدوم است. پای صحبت دکتر مینا اصدقی، متخصص اطفال نشسته‌ایم تا از عوارض جبران‌ناپذیر مسمومیت کودکمان با کربن‌مونوکسید (CO) پیشگیری کنیم.
کربن‌مونوکسید گازی بی‌رنگ، بی‌بو و بی‌مزه است و همین ویژگی‌ها تشخیص آن را دشوار می‌کند. در شرایطی که سیستم گرمایشی در خانه، خودرو یا فضای بسته دچار نقص باشد یا از آن به‌درستی استفاده نشود، میزان کربن‌مونوکسید می‌تواند به سطوح سمی و خطرناک افزایش یابد که مسمومیت فرد یا افرادی را که در آن نزدیکی قرار دارند به همراه دارد. وقتی شخصی بیش از اندازه کربن‌مونوکسید تنفس کند، این گاز در خونش جایگزین اکسیژن می‌شود. بدون اکسیژن، سلول‌ها در سراسر بدن می‌میرند و فعالیت اندام‌ها متوقف می‌شود.
نشانه‌های اولیه مسمومیت خفیف با گاز کربن‌مونوکسید اغلب شبیه علائم مرتبط با آنفلوآنزا، مانند حالت تهوع، استفراغ و خستگی به نظر می‌رسد. نشانه‌های مسمومیت با این گاز در کودکان نیز شامل تهوع و استفراغ، سردرد، لتارژی (کاهش هوشیاری) و تشنج می‌شود. همچنین علائمی شبیه به گاستروانتریت (التهاب معده و روده) و کولیت روده در شیرخواران دیده می‌شود .
کودکان نسبت به بزرگسالان به مسمومیت کربن‌مونوکسید حساس‌ترند و با وجود آلودگی (ترکیب کربن با هموگلوبین) کمتر از 11 درصد نیز علامت‌دار می‌شوند. اما برعکس احتمال بروز آسیب‌های عصبی تاخیری در بچه‌ها کمتر است و با درمان اکسیژن به‌موقع به کمتر از 21 درصد می‌رسد، ولی به هر حال در بچه‌ها آسیب مغزی می‌تواند به اختلال در تمرکز و افت تحصیلی و اختلالات رفتاری منجر شود.
علائم و نشانه‌های مسمومیت با کربن‌مونوکسید بسیار غیراختصاصی و متنوع بوده و از یک حالت خفیف شبیه سرماخوردگی تا یک حالت شدید شبیه سکته مغزی یا قلبی، کما، آپنه و مرگ متغیر است.
علائم مسمومیت خفیف تا متوسط شبیه به سرماخوردگی به ویژه آنفلوآنزا با علائمی مانند خستگی، سردرد، سرگیجه، تهوع و خواب‌آلودگی همراه است. گاهی نیز شبیه به مسمومیت غذایی به‌صورت گاستروانتریت یا در نوزادان به صورت کولیک دیده می‌شود.
مسمومیت شدید می‌تواند علائم بسیاری از بیماری‌ها از جمله حوادث عروقی مغز (سکته مغزی) با علائم عصبی موضعی یا اختلالات روان‌شناختی، بیماری حاد عروق کرونر و اختلال قلب و عروق (سنکوپ) را داشته باشد.
سردرد؛ اولین نشانه گازگرفتگی
سردرد، سرگیجه، ضعف عمومی، درد معده، تهوع، استفراغ، احساس خستگی، تنفس کوتاه، خواب‌آلودگی و درد قفسه سینه نیز شایع‌ترین علائم مسمومیت و مواجهه با گاز کربن‌مونوکسید است. سردرد شبیه به سردرد عصبی یا میگرنی، شایع‌ترین و اولین علامت مسمومیت با منوکسیدکربن است .
کاهش سطح هوشیاری (گیجی و خواب‌آلودگی تا اغما)، خستگی، ضعف عمومی شدید، عدم تعادل (مانند افراد مست)، گرفتگی عضلانی و تشنج نیز از تظاهرات عصبی ناشی از مسمومیت با کربن‌مونوکسید است.
تظاهرات تنفسی به‌صورت تنفس نامنظم، تنفس تند و سطحی و کوتاه، ایست تنفسی، ادم ریوی، سیانوز و هیپوکسی (کاهش اکسیژن‌رسانی به بدن) پس از گازگرفتگی بروز می‌کند.
علائم گوارشی مثل تهوع و استفراغ نیز به‌دنبال مسمومیت با کربن‌مونوکسید شایع است.
اختلالات قلبی- عروقی نیز یکی از دلایل شایع مرگ در ساعت‌های اول مسمومیت است.
اکسیژن‌رسانی؛ پادزهر گازگرفتگی
هدف اصلی درمان در اورژانس بیمارستان، رفع کمبود اکسیژن و اکسیژن‌رسانی مناسب و پیشگیری از بروز آسیب‌های ناشی از آن از جمله سکته حاد قلبی، آسیب‌های مغزی و عوارض دیررس کمبود اکسیژن با تجویز آنتی‌دوت یا پادزهر (اکسیژن 100درصد) و درمان‌های علامتی و حمایتی است. اکسیژن، پادزهر مسمومیت با گاز منوکسیدکربن محسوب می‌شود و باید برای تمام بیماران علامت‌دار، اکسیژن صد درصد به مدت حداقل چهار ساعت تجویز شود. در بیمارانی که مدت کوتاهی در مواجهه با غلظت کم گاز منوکسیدکربن بوده‌اند، مسمومیت خفیف ایجاد شده و بازگشت سریع علائم مسمومیت اتفاق می‌افتد. اما در صورت مواجهه طولانی مدت با گاز منوکسیدکربن، بیماران با شوک، تشنج، ایسکمی قلبی، نارسایی حاد کلیوی و
ادم ریه مواجه شده و باید تحت درمان و مراقبت‌های دقیق و کامل از جمله سی‌تی اسکن مغزی قرار بگیرند.
روش‌های پیشگیری از گازگرفتگی
کارگذاشتن یک هشدار‌دهنده گاز کربن‌مونوکسید در محل خواب (نزدیک تخت خواب تا با زنگ هشدار موجب بیدار شدن شخص شود.)
بخاری‌ها و دستگاه‌های گرم‌کننده باید سالی یک‌بار توسط متخصص بررسی و ارزیابی شوند.
از وسایل گرم‌کننده قابل حمل بدون شعله در اتاق در بسته استفاده نشود.
از باز بودن لوله‌های خروجی گاز (لوله بخاری) و گردش و تهویه مناسب هوا در وسیله گرم کننده با سوخت فسیلی یا گازی مطمئن شوید.
هرگز از اجاق گاز برای گرم کردن منزل یا اتاق استفاده نکنید .
هرگز ذغال روشن را داخل خانه استفاده نکنید.
کوچک‌ترین نقص در سیستم اگزوز ماشین می‌تواند به تجمع گاز کربن‌مونوکسید داخل کابین ماشین منجر شود.
در صورتی که یخچال گازی بوی بد متصاعد می‌کند احتمال تولید و نشت کربن‌مونوکسید وجود دارد و باید بلافاصله متخصص را خبردار کرد .