هنر بافندگی از دیرباز در استان کویری سمنان وجود داشته، هنری آمیخته با دست‌های هنرمند که چه با سوزن‌های کوچک و چه با دار‌های بزرگ که امروز احیا شده و مورد توجه قرار گرفته است.
به واسطه تنوع آب و هوایی در استان سمنان، هنر در هر منطقه ویژگی خاص خودش را از نظر نقش، رنگ و کاربرد دارد و این تنوع بر روی ظروف، دست بافته‌ها و اقلام صنایع دستی این استان طی هزاران سال نمود پیدا کرده است.
رونق دست‌بافته‌های سنتی
شاید نام کلاته خیج برای غیر اهالی استان سمنان نام آشنایی نباشد، ولی اگر طالب استفاده از پارچه‌های ایرانی باشید حتما از انواع پارچه‌های نخی و پشمی، حوله، دستمال، شمد، چادر شب، پاپیچ و صنایعی از این دست که هنر دست بانوان این منطقه است استفاده کرده اید.
شهر کلاته خیج بیشترین تعداد بافنده و کارگاه بافت را در استان سمنان دارد؛ این شهر در ۴۵ کیلومتری شمال شاهرود و در مجاورت منطقه حفاظت شده خوش ییلاق و جنگل اولنگ واقع است.
تولید دست‌بافته‌های سنتی از گذشته‌های دور در این شهر رواج داشته و زنان و دختران هنرمند کلاته خیجی با ابزاری ساده و با نخ‌های الوان به بافت انواع دستبافت‌ها مشغولند.
شهر کلاته خیج ۹۰۰ بانوی فعال در حوزه دست بافته‌های محلی دارد و دست بافته‌های آن‌ها در فهرست آثار معنوی ایران هم ثبت شده است.
علاوه بر این آن‌ها توانسته اند پس از سال‌ها، بافت پارچه پرزدار پشمی نفیس با عنوان "ماهوت" را احیا کنند.
بافت پارچه ماهوت در دستگاه بافندگی چهار وردی انجام می‌شود و از این پارچه در تهیه البسه مجلسی و رسمی استفاده می‌شود.
به گرمی نمد ...
نمد مالی یکی از کهن‌ترین و پرسابقه‌ترین صنایع دستی ایران است و جایگاه خاصی در بین صنایع دستی و روستاییان داشته است.
نمدمالی شغل زمستانه مردمان روستای ابرسج شاهرود بوده است، ولی حالا با تبدیل خیلی از اتاق‌های اضافه خانه به کارگاه نمدمالی، تولید این محصول برای ارتزاق سالانه خانواده رونق گرفته است.
ابرسج روستایی در دهستان خرقان بخش بسطام شهرستان شاهرود است. این روستا که به خاطر وجود درخت اورس ۲۵۰۰ ساله اش مشهور است؛ امروز در صنعت نمدمالی هم اسم و رسمی به هم زده.
در روستای ابرسج ۸۰ نفر به شغل دائمی نمدمالی مشغول هستند و تولیدات خود را به اقصی نقاط ایران و حتی برخی کشور‌ها نظیر روسیه، آذربایجان و ارمنستان می‌فرستند.
برای نمد زنی ابتدا نقش دلخواه را انتخاب می‌کنند و روی قالب پشم حلاجی شده می‌ریزند و مالش‌های نمد رول شده آغاز می‌شود.
ابزار شیوه سنتی نمد مالی، کمان، مشته، قالب، طناب، پنجه و پاتیل است امروزه دستگاه‌هایی برای مالش نمد ساخت داده شده وجود دارد، نمد رول می‌شود و در دستگاه قرار می‌گیرد؛ ۲۰دقیقه ضربه می‌خورد و بعد پشت رو می‌شود و لبه‌های کار به صورت منظم تا می‌خورد تا دوباره مالش بخورد.
نمد، کهن‌تر از تمام دست بافته‌های بشری است و پیشینه آن از قالی نیز کهن‌تر است. نقوش نمد از عناصر طبیعی از جمله ماه، خورشید، کوه و درخت گرفته شده و ماده اصلی و اساسی نمد پشم است.
نمد در ابرسج با نقوش و نگاره‌های نمد چهار گوش خورشیدی، نمد تخم مرغی یا ترنجی، چهار گوش بند رومی، گرد ستاره‌ای و سایر اشکال هندسی تولید می‌شود.
نمد به عنوان کلاه، کف پوش و زیرانداز، پوشش و پوشاک، برای روی اسب و زین در حمل و نقل کاربرد دارد و بخاطر خواص درمانی که در رطوبت کشی دارد در بهبود آرتروز و روماتیسم استفاده می‌شود.
هنر آراستن پارچه‌های ساده
سوزن دوزی هنر آراستن روئین پارچه‌های ساده با بهره گیری از نخ‌های الوان و با کمک سوزن و یا قلاب است.
یکی از انواع سوزن دوزی‌های موجود در نقاط مختلف استان سمنان، هنر شُماره دوزی است که بیشتر بر روی لباس بانوان (سر آستین، روسری، قسمت‌هایی از دامن و دور یقه) انجام می‌شود.
بارزترین جلوه هنر شماره دوزی را می‌توان در پوشاک سنتی زنان مهدیشهر مشاهده کرد
زنان ایل سنگسری برای انجام شماره دوزی ابتدا پارچه توری سفید رنگی را بر روی پارچه مورد نظر برای دوخت لباس با زدن چند کوک شُل متصل کرده سپس با سوزن و نخ‌های رنگی نقشه دلخواه را به صورت ذهنی و ضربدر در چهارخانه‌های پارچه تور مانند پیاده می‌کنند. پس از آماده شدن کار، تار و پود‌های تور را از زمینه پارچه جدا کرده و بدین ترتیب نقش مورد نظر بر روی پارچه انداخته می‌شود.
شماره دوزی غالباً از اشکال مختلف هندسی شکل می‌گیرد. این هنر سال‌ها فراموش ده بود و فقط برخی اجزاء پوشش سنتی زنان که به این هنر آراسته بود در مغازه‌های عتیقه فروشی به قیمت گزاف فروخته می‌شد.
با تلاش بانوان هنرمند مهدیشهری، هنر شماره دوزی در این شهرستان احیا شده و دختران زیادی به این هنر مشغولند.
حتی اثر سیده فاطمه خادمیان هنرمند صنایع دستی مهدیشهری با عنوان «شال شماره‌دوزی» یا همان (مکنه) در «رشته رودوزی سنتی»، در برنامه داوری نشان بین المللی صنایع دستی ۲۰۱۶ موفق به دریافت مهر اصالت یونسکو شده است.
درخشش صنایع دستی سمنان در کشور
در این مسیر ثبت این مناطق به عنوان " شهر مهد هنر " به کمک هنرمندان آمده است.
پس از سفر رئیس جمهور به سمنان و بازدید عزت الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از مهدیشهر و آشنایی با ظرفیت این شهرستان در زمینه هنر شماره دوزی، مدیرکل دفتر آموزش و ترویج معاونت صنایع‌دستی این وزارت خانه به عنوان نماینده وزیر از شهر‌های کلاته خیج و روستای ابرسج هم بازدید کرد و پرونده‌هایی که دو سال در نوبت رسیدگی به عنوان شهر‌های ملی قرار داشت به جریان افتاد و پرونده کلاته خیج به عنوان شهر دست بافته های سنتی، مهدیشهر به عنوان شهر ملی شماره دوزی و ابرسج به عنوان روستای ملی نمد در شورای راهبردی انتخاب شهر‌ها و روستا‌های ملی بررسی شد
ثبت ملی ؛ آغاز راه پیشرفت
جلسه ای که پس از روزها بررسی و چانه زنی درباره پرونده پنج نامزد از این سه استان ، مهدیشهر در رشته شماره‌دوزی سنگسر و کلاته خیج در رشته دست‌بافته‌های سنتی (تانه‌بافی) از استان سمنان و تفرش در رشته تفرشی‌دوزی از استان مرکزی به‌عنوان شهر ملی صنایع‌دستی و روستای داویجان در رشته مرواربافی از استان همدان به‌عنوان روستای ملی ثبت شدند.
پذیرش ثبت ملی روستای ابرسج در رشته نمدمالی هم به صورت مشروط باقی ماند تا پس از رسیدن به استاندارد‌های مورد نظر به ثبت قطعی برسد.
پویا محمودیان معاون صنایع‌دستی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی می گوید : ثبت ملی شهر‌ها و روستا‌های صنایع‌دستی، ضمن ایجاد آمادگی به‌منظور حضور آن‌ها در رقابت ثبت جهانی ، برای تولیدکنندگان آن منطقه امتیاز‌های بسیاری مانند افزایش اشتغال به واسطه اعتبار و هویت‌بخشی، آگاهی‌بخشی، ترویج و همچنین تقویت گردشگری داخلی و خارجی و رونق اقتصادی به دنبال دارد.
ویدا توحدی مدیرکل دفتر آموزش و ترویج معاونت صنایع‌دستی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هم گفت: ثبت ملی این مناطق باعث هویت بخشی به آن‌ها می‌شود و در معرفی صنایع دستی تاثیر بسزایی دارد.
به گفته توحدی، هویت دهی به صنایع دستی و برندسازی تجاری به محصولات صنایع دستی از جمله مزایای انتخاب شهر ملی دست بافته‌های سنتی است.
برند سازی؛ مزیت اصلی شهر و روستا‌های ملی
در این مسیر هم مسئولان و هم اهالی روستای ابرسج باید همت کنند تا با رفع مشکلات و ایرادات موجود ، زمینه ثبت ملی ابرسج به عنوان روستای ملی نمد مالی نیز فراهم شود.
حمیدرضا دوست محمدی مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان می‌گوید: حفظ هنر‌های سنتی علاوه بر هویت فرهنگی، زمینه‌ساز تبدیل شهر‌ها و روستا‌ها به برند ملی و جهانی شده و توسعه پایدار شهری و روستایی هم بر همین مبنا صورت می‌گیرد.
دوست‌محمدی با تأکید بر تقویت اقتصاد محلی افزود: اینکه منطقه‌ای که دارای سابقه تاریخی در هنری، از مزایای شهرو روستا‌های ملی صنایع‌دستی استفاده کند بسیار حائز اهمیت است و حالا به دنبال این هستیم این هنر‌ها را از تولید مواد اولیه تا تولید دست‌بافته‌ها به صورت بومی حفظ کرده و ترویج دهیم.
وی آموزش تولید دست‌بافته‌های سنتی، نمد مالی و شماره دوزی را به نسل جوان از اهداف مهم دیگر برشمرد و گفت: با این ثبت ملی به سمت برند ملی پیش می‌رویم و زمینه آموزش و افزایش هنرمندان حرفه‌ای دراین رشته‌ها را فراهم می‌کنیم.
نویسنده : آرزو کاشی