ساختار بازار محصولات کشاورزی در ایران دارای ایرادات و نواقص فراوانی است، به طوری که تولیدکننده (کشاورز) سهم اندکی از قیمت پرداختی توسط مصرف کننده را دارا است.
به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: ساختار بازار محصولات کشاورزی در ایران دارای ایرادات و نواقص فراوانی است، به طوری که تولیدکننده (کشاورز) سهم اندکی از قیمت پرداختی توسط مصرف کننده را دارا است.
در این بین وجود واسطه ها و حلقه-های غیرضروری در زنجیره ارزش محصولات کشاورزی از عمده ترین دلایل کاهش سهم تولیدکننده از ارزش نهایی محصول است. لذا، ایجاد، توسعه و تقویت زنجیره ارزش محصولات کشاورزی باید در اولویت سیاست های حمایتی و اجرایی قرار بگیرد تا با مشارکت فعالان در هر بخش و حذف واسطه ها، افراد سودجو و غیرمتخصص ساختار بازار محصولات کشاورزی اصلاح شود.
اصلاح نظام بازار محصولات کشاورزی، اهمیتی بسیار بنیادین در فرآیند توسعه بخش کشاورزی دارد، چرا که بسیاری از طرح‌های فنی در جهت افزایش کیفیت و بهره‌وری فرآیند تولید به دلیل نقصان‌های نظام بازار محصولات کشاورزی و ضعف اقتصادی تولیدکننده، درعمل اجرا نمی‌شوند.
در ماده‌ی ۷ سیاست‌های کلان نظام در بخش کشاورزی آمده است: حمایت موثر از سامان‌دهی فرآیند تولید و اصلاح نظام بازار محصولات کشاورزی با هدف بهبود رابطه‌ی مبادله بخش با سایر بخش‌ها، افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌های تولید، رعایت قیمت تمام شده محصولات اساسی، تامین: درآمد تولید کنندگان، منافع مصرف کنندگان و بهبود کیفیت مواد و فرآورده‌های غذایی.
این درحالی است که به دلیل ساختار نامناسب نظام بازار محصولات کشاورزی، فاصله‌ی زیادی میان قیمت بازار سرمزرعه و بازار مصرف دیده می‌شود که هیچ یک از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان از آن منتفع نمی‌شوند، بلکه این وضعیت موجب ضعف روزافزون اقتصادی تولید کنندگان و تقویت ساختار واسطه‌گری شده است.
در این پژوهش تلاش شده است با اسناد و همچنین داده‌های پژوهشگران موسسه پژوهش های برنامه ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی، سیاست های تنظیم بازار محصولات کشاورزی کشور بررسی شود.
*سیاست‌های تنظیم بازار محصولات کشاورزی
بازار از چند مولفه تشکیل شده است که عبارتند از:
• عرضه و تقاضا (توابع بازار)
• مقدار و قیمت محصول (متغیر‌های اصلی بازار)
• تولیدکنندگان و مصرف کنندگان (عوامل اصلی بازار)
مفهوم تنظیم بازار نوعی مداخله دولت در بازار است و شامل مجموعه ای از مقررات و سیاست هایی است که برای حمایت از عوامل اصلی بازار (تولیدکنندگان و مصرف کنندگان) و برای کنترل متغیر‌های اصلی بازار (مقدار و قیمت) توسط دولت اعمال می شود. البته در ایران برآیند سیاست های تنظیم بازار به نفع مصرف-کننده بوده و دولت ها با هدف دسترسی مصرف کنندگان به غذای ارزان قیمت، با سرکوب قیمت محصولات کشاورزی و دخالت در قیمت گذاری، به نوعی مالیات پنهان نیز از تولیدکنندگان بخش کشاورزی اخذ نموده است.
سیاست های تنظیم بازار عبارتند از:
۱-سیاست کنترل عرضه (سیاست ذخیره احتیاطی)
در شرایطی که عرضه محصول در بازار افزایش پیدا می کند، دولت با خرید محصول اقدام به ذخیره سازی کرده و از طرف دیگر تعادل قیمت در بازار حفظ می شود. در مواقع کاهش عرضه و یا افزایش قیمت، دولت با عرضه ذخایر در بازار اقدام به تنظیم بازار نموده و تا تعادل در توابع بازار (عرضه و تقاضا) ایجاد شود. شرکت مادر تخصصی دولتی ایران به عنوان مهمترین بازوی اجرایی دولت در تامین امنیت غذایی و تامین ذخایر راهبردی و تنظیم بازار کالا‌های اساسی (گندم و آرد، روغن و دانه های روغنی، برنج و شکر) در کشور می باشد. در جدول شماره (۱)، وظایف و برنامه های شرکت بازرگانی دولتی ایران و در جدول شماره (۲)، خلاصه ای از شاخص های عملکردی آن شرکت در سال ۱۳۹۸ ارائه شده است.
متن کامل این مطلب در اینجا قابل دریافت است
پژوهشگر: علی قنبری شیر سوار