انواع گروه خونی و قوانین انتقال خون

به گزارش گروه وب گردی خبرگزاری صدا و سیما؛ شاید وقتی پروفسور کارل لندشتاینر، پزشک اتریشی سرگرم آزمایش روی گروه‌های خون بود، هرگز فکر نمی‌کرد که نتیجه پژوهش‌هایش چه نقش ارزشمندی را در نجات زندگی انسان‌ها بازی خواهد کرد.

گروه‌های خونی اصلی

تفاوت گروه‌های خون مختلف به وجود یا عدم وجود پروتئین‌های ویژه‌ای به نام آنتی‌ژن که در فارسی "پادزا" یا "پادگن" نامیده می‌شوند، بر می‌گردد. پادگن یا آنتی‌ژن، ماده‌ای است که می‌تواند بدن را برای ساخت پادتن تحریک نماید.

تقریباً تمامی موادی که به شکل آنتی‌ژن عمل می‌کنند، پروتئین‌های خارجی هستند که از راه عفونت، تزریق و یا روش‌های دیگر وارد بدن می‌شوند. "پادتن" یا آنتی بادی ماده‌ای است که در پاسخ به تحریک یک آنتی‌ژن در بدن ساخته شده و با آن واکنش نشان می‌دهد.

آنتی‌ژن‌های گروه‌های خون بر سطح گلبول‌های قرمز قرار دارند و شامل ده‌ها نوع می‌شوند. مهمترین آنتی ژن‌های گروه‌های خونی، آنتی‌ژن‌های A و B می‌باشند. برخی افراد آنتی ژن نوع A، برخی نوع B، برخی هر دو آنتی ژن A و B را دارا هستند و برخی نیز هیچ یک از این آنتی‌ژن‌ها را ندارند که به گروه خونی O معروف می‌باشند. به این ترتیب افراد مختلف در گروه‌های خون AB، B، A و O قرار می‌گیرند.

باید توجه داشت که حیوانات و انسان علاوه بر داشتن آنتی‌ژن‌های مختلف گروه‌های خونی، ممکن است واجد آنتی بادی بر علیه آنتی ژن‌های گروه خونی که خود فاقد آن‌ها نیز هستند، باشند. مثلا افرادی که گروه خونی آن‌ها A است، در سرم خود آنتی بادی بر ضد آنتی ژن B دارند. همچنین افرادی که گروه خونی آن‌ها B است، در سرم خود آنتی بادی بر ضد آنتی ژن A دارند. واجدین گروه خونی AB فاقد هر گونه آنتی بادی بوده و دارندگان گروه خونی O دارای آنتی بادی بر علیه آنتی ژن‌های A و B هستند.

بروز آنتی ژن‌های گروه‌های خون تحت کنترل ژن‌های خاصی است و به ارث رسیدن آن‌ها از قوانین ژنتیک تبعیت می‌کند. بنابر این گروه خونی شما به آن چه که از والدین خود به ارث برده‌اید، بستگی دارد. درصد توزیع گروه‌های خونی در جمعیت‌های مختلف، متفاوت است. دانستن گروه خونی هنگام دریافت و یـا پیوند عضـو از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد. دریافت خون نامتجـانس و ناسازگار می‌تواند به واکنش شدید ایمنی و تخریب گسترده گلبول‌های قرمز، افت فشار خون، نارسایی کلیوی، شوک، لخته شدن خون، حمله قلبی، تشکیل لخته خون در ریه، سکته مغزی و حتی مرگ گیرنده خون بیانجامد.

سیستم RH

در سال ۱۹۴۰، "لندشتاینر" که کاشف گروه‌های اصلی خون بود، به همراه دستیار خود، "وینر" نشان دادند علاوه بر گروه خونی ABO، سیستم دیگری به نام Rh (آر- هاش) نیز وجود دارد. هر فردی که عامل Rh را روی گلبول‌های قرمز خود داشته باشد Rh مثبت و اگر نداشته باشد Rh منفی است. حدود ۸۵ تا ۹۰% ایرانیان Rh مثبت و مابقی Rh منفی هستند.

آنتی بادی‌های غیر منتظره

ممکن است آنتی بادی‌های کمیاب دیگری هم علاوه بر آنتی بادی‌های ضد گروه‌های خونی ABO و Rh، در سرم افراد مختلف وجود داشته باشد. این آنتی بادی‌ها بر ضد آنتی ژن‌های نایابی که ممکن است روی سطح گویچه‌های سرخ پراکنده باشند، ساخته شده اند. مانند گروه‌های کل، دافی و...

با آن که اغلب، ما انتظار نداریم در سرم افراد، چنین آنتی بادی‌هایی را مشاهده کنیم، با این حال وجود آن‌ها به نوبه خود واجد اهمیت هستند. به همین دلیل زمانی که دستور تزریق خون داده می‌شود و خون بیمار تعیین گروه می‌شود، سرم او نیز از لحاظ وجود آنتی باد‌های غیر منتظره بر ضد آنتی ژن‌های گویچه‌های سرخ دهنده، آزمایش می‌شود. گویچه‌های سرخ دهنده به سرم بیمار گیرنده خون نزدیک می‌شوند، در صورت ایجاد واکنش (به هم چسبیدگی و یا انهدام سلول‌ها) از تزریق آن خودداری می‌گردد. به این آزمایش، سازگاری گروه‌های خونی یا "کراس مچ " می‌گویند.

سازگاری گروه‌های خون

گروه خونی A، می‌تواند به گروه‌های AB و A خون اهدا کند و از گروه‌های خون A و O خون دریافت کند. گروه خونی B، می‌تواند به گروه‌های AB و B خون اهدا کند و از گروه‌های خون B و O خون دریافت کند. گروه خونی AB، تنها می‌تواند به گروه خونی AB خون اهدا کند، ولی از تمام گروه‌های خون می‌تواند خون دریافت کند. گروه خونی O، به تمام گروه‌های خون می‌تواند خون اهدا کند، اما فقط می‌تواند از گروه خونی O خون دریافت کند.

در جدول بالا ، سازگاری گروه‌های مختلف خونی را با همدیگر مشاهده می‌کنید

گویچه‌های سرخ گروه خونی O هیچ آنتی ژنی ندارند و دهنده عمومی محسوب می‌شوند. بنابراین در مواقع اضطراری می‌توان خون گروه O را به هر گروه خونی دیگری تزریق نمود. در یک حادثه منجر به خونریزی شدید، زمان بسیار مهم است و گاه نباید منتظر پیدا کردن خون هم گروه ماند و گاهی چه بسا جایز نیست حتی برای تعیین گروه خونی خود مصدوم نیز وقت را تلف کرد.

در این گونه موارد، در دسترس بودن خون گروه O می‌تواند تنها راه نجات باشد. از طرفی دیگر فردی با گروه خونی AB می‌تواند در مواقع اضطراری با خیالی آسوده از همه گروه‌های خون دیگر، خون دریافت کند (گیرنده عمومی)، زیرا پلاسمای گروه خونی AB بر ضد هیچ یک از گروه‌های خون دیگر آنتی بادی ندارد. با همه این ها، در شرایط عادی، تمامی خون‌هایی را که برای تزریق بکار می‌بریم، باید با خون گیرنده آن، هم گروه باشد و علاوه بر آن آزمایش سازگاری (کراس مچ) نیز برای آن‌ها انجام شده باشد.

اهمیت گروه‌های خون

اهمیت گروه‌های خون زمانی مشخص می‌شود که فرد نیاز به تزریق خون پیدا کند و مجبور شویم به او خون تزریق کنیم. در این صورت اگر گویچه‌های سرخ دهنده، آنتی ژنی داشته باشد که در پلاسمای گیرنده، آنتی بادی ضد آن وجود داشته باشد، این گویچه‌ها پس از تزریق، به سرعت به هم چسبیده و نابود می‌شوند و علاوه بر عدم کارآیی، باعث ایجاد عوارض شدید و یا حتی مرگ گیرنده خواهند شد.

پس از ورود خون ناسازگار به رگ فرد گیرنده، آنتی بادی‌های موجود در خون وی به آنتی ژن‌های موجود در سطح گلبول‌های قرمز بیگانه (فرد دهنده) متصل می‌شوند. در این حال، روند تخریب گلبول‌های قرمز شروع شده و گلبول‌های قرمز پاره می‌شوند.

علائم اولیه تزریق خون ناسازگار شامل لرزش بدن، فلج، تشنج، انعقاد داخل عروقی، تب و پیدایش هموگلوبین در ادرار است. اقدامات فوری برای درمان واکنش‌های انتقال خون، شامل متوقف کردن انتقال خون و زیاد کردن حجم ادرار با کمک دارو‌های خاص می‌باشد، چرا که تجمع هموگلوبین در کلیه ممکن است موجب اختلال عملکردی کلیه و از بین رفتن این عضو مهم بدن گردد. اگر اقدامات درمانی فوری صورت نگیرد، ممکن است باعث مرگ هم گردد.